İstanbul Bebek kıyısında iki kişinin alenen cinsel alakaya girmesi, bir bankın üzerinde bir kişinin çırılçıplak güneşlenmesi, evvel Avcılar’da bir bayanın akabinde da Manavgat’ta bir oburunun sokakta çırılçıplak yürümesi, Esenyurt’ta tacizci olduğu tez edilen birine yönelik linç teşebbüsü, Galata’da bir kişinin kendini ateşe vermesi, bu manzara karşısında birilerinin selfie çekmekle yetinmesi.
Tüm bu olayların peş peşe yaşandığı 31 Mayıs 2022 kimi toplumsal medya kullanıcılarına nazaran “ülkenin raydan çıktığı gün” oldu, bazılarına nazaran ise öbür ülkelerde yıllarca tartışılacak olayların tek bir güne sıkışıp sonraki gün unutulacağı sıradan bir Türkiye görüntüsü kesitiydi.
Türk Psikologlar Derneği’nin Afet ve Travma Çalışmaları Ünitesi’nden Klinik Psikolog Çağay Dürü’ye nazaran ise bu olaylar Türkiye’de bir müddettir yaşanan toplumsal problemlerin bireyler üzerindeki dışavurumuna işaret ediyor. Dürü “Birinin ruhsal bozukluğu vardı demek toplumu bu olaylardan aklamaz,” diyor.
Bebek’te kamusal alanda cinsel ilgiye giren ve imgeleri toplumsal medyada infial yaratan iki şahıstan birinin akıl sıhhatinin yerinde olmadığı belirtilmiş ve akıl hastanesine sevki sağlanmıştı.
İstanbul Valiliği’nden yapılan açıklamada öteki şüphelinin ise cezaevinden müsaadeli çıktığı belirtilmiş, uyuşturucu kullanmak ve çocuk istismarı üzere 11 hatadan kaydının bulunduğu söz edilmiş ve kuşkulu olayın akabinde “cinsel saldırı” ve “hayasızca hareketler” suçlamasıyla nöbetçi mahkeme tarafından tutuklanmıştı.
Bebek’te bir bank üzerinde çıplak biçimde güneşlenen kişinin de kabahat kaydı bulunan bir şizofreni hastası olduğu belirtilmiş, misal formda Avcılar ve Manavgat’ta çıplak dolaşan iki bayanın da akli istikrarlarının yerinde olmadığı istikametinde açıklamalar yapılmıştı.
Galata Kulesi önünde herkesin içinde üzerine tiner döküp kendini ateşe veren kişinin de ruhsal sıkıntıları olduğu ileri sürülmüştü.
Psikolog Dürü, “Psikolojik bozukluklar ya da kahırlar toplumdan bağımsız bir şey değildir. Birey uzayda yaşamıyor, uzayda bir ruhsal rahatsızlık geliştirmiyor,” diyor ve kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Psikolojik rahatsızlıklar toplumun katkısıyla ortaya çıkıyor. Bireyin ruhsal rahatsızlığında toplumun da hissesi vardır, ailenin de, etrafın de rolü vardır. Bu bilimsel olarak bilinen bir şey.
“Bunları ferdi, münferit birer olay diye isimlendirmek ve sıkıntıya bu türlü bakmak bu sıkıntıları daha da tahlilsiz hale getiriyor. Ortada toplumsal bir sorun olduğunu, kimsenin birbirinden bağımsız olmadığını, herkesin birbirinden etkilendiğini görmek gerekiyor.”
Ekonomik ve siyasi kriz
Klinik Psikolog Dürü, sayıları giderek artan bu olayların görülmesinde aşikâr başlı kimi faktörlerin de tesirli olduğu görüşünde:
“Ekonomik kriz, siyasi kriz, tahminen özgürlüklerin her manada daraltıldığı bir süreçten geçilmesi, kurumların fonksiyonsuz hale gelmesi, basının medyanın içinde bulunduğu durum, bu sıkıntıları ele alış biçimlerinin gerçeklerden kopuk olması… Bunların hepsini birer faktör olarak düşünmeliyiz.”
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı datalara nazaran Nisan ayında Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) yüzde 7,25 artarken enflasyon yıllık bazda yüzde 69,97 yükselmişti. Besin enflasyonu yüzde 89,1 olarak açıklanmış, Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) de bu hafta alkollü içeceklerde yüzde 25, sigarada ise yüzde 10 oranında arttırılmıştı.
Tekrar TÜİK’in 16 Mayıs’ta açıkladığı bilgilere nazaran de mevsim tesirinden arındırılmış işsizlik oranı yüzde 11,4 düzeyinde gerçekleşmiş, 15 ve daha üst yaştaki bireylerde işsiz sayısı 2022 yılı birinci çeyreğinde bir evvelki çeyreğe nazaran 50 bin kişi artarak 3 milyon 845 bin kişi olmuştu. Genç nüfusta işsizlik oranının ise yüzde 21,1 düzeyinde olduğu belirtilmişti.
Pandemi tesiri
Ayrıyeten pandemi sürecinin toplumun psikolojisini olumsuz etkilediği istikametinde çalışmalar da mevcut.
Haziran 2021’de yayımlanan “COVID-19 ve Ruh Sıhhati: Aktüel Araştırmalar Bize Ne Gösteriyor?” başlıklı akademik çalışmada şu tespitlerde bulunuluyor:
“Pandemi periyodunda genel popülasyonla yapılan büyük örneklemli çalışmalar ve meta-analizlerin sonuçlarına nazaran; anksiyete görülme oranının yüzde 20-31, depresyon yüzde 17-33, travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) yüzde 23-37, uyku bozuklukları yüzde 7-40 ve ahenk bozukluğunun yüzde 22 olduğu bildirilmiştir.
“12 ülkede yapılan, hala psikiyatrik bozukluğu bulunan bireylerin durumlarını araştıran bir çalışmada iştirakçilerinin yaklaşık yarısının ruhsal güzellik halinde kötüleşme olduğu bildirilmiştir.”
Klinik Psikolog Çağay Dürü, pandeminin toplumsal alakaları çok zedelediğini, toplumsal dayanışmayı olumsuz etkilediğini ve bugün bireylerde görülen ruhsal problemlerin bundan bağımsız da düşünülmemesi gerektiğini söylüyor:
“Pandemi hem ekonomik hem toplumsal olarak kendisini gösterdi. Münasebetler koptu zira toplumsal doku zedelendi. Bunun üzerinde bir de ekonomik problemler gelince bireylerin gerilim seviyesi arttı.
“Böyle olduğu vakit bu cins toplumun garipseyeceği, tuhaf görünen saldırganlıklar da kendine yönelik ya da ötekilere yönelik saldırganlıklar da kendini göstermeye başlıyor.
“Politik ortam hem ekonomik hem de toplumsal mevzularda gerek iktidarı gerek muhalefetiyle şu anda tahlil üretmekten çok uzak. Bu da insanları çaresiz bırakıyor ve gerilim seviyelerini yükseltiyor. Belirsizlikler ülkenin geleceğine dair gerilim seviyesini yükseltiyor. Seçim periyoduna girilince belirsizliklerin artmasıyla gerilim seviyesi de tırmanacaktır.”
Ötekileştirme
Bu olayların akabinde toplumsal medyada gözlemlenen bir durum da faillerin “yabancı” ya da “mülteci” oldukları istikametindeki savların lisana getirilmesi oldu.
Dürü, bu bağlamda da bir ötekileştirme yaşandığı görüşünde:
“Bu cins durumlar bireyde içsel bir tasayı ortaya çıkarır. Kendini yakan biri, birini taciz eden biri, intihar eden biri, uluorta cinsellik yaşayan biri içsel olarak o kadar büyük bir korku ortaya çıkarır ki kişi bunu yapma potansiyeli olan kendi içindeki tarafını bir diğerine yansıtır.
“Bu bir oburu, bu ‘öteki’ de daha çok yabancı, kültürünü bilmediği, onu korkutan mülteciler yahut diğer azınlıklar olur. Onları maksat tahtası haline getirir. Meğer bu potansiyel hepimizde var.”
Pekala şayet toplum hastalandıysa tedavisi nasıl mümkün olacak? Şimdi bütün bir toplumun hasta olduğunu söylemenin argümanlı olacağını belirten Dürü, tedavinin ise problemleri açıkça konuşabilmekten geçtiğini belirtiyor:
“Meselelerin üzerinde açıklıkla konuşarak, hiçbir sansür uygulamadan, empati kurarak saldırganın, kendini yakanın, taciz edenin tıpkı vakitte bizim de olduğumuzu, toplumun bütünün bu potansiyeli taşıdığını düşünerek bu tedaviye başlayacağız. Fakat o vakit kendi içimizden bir yola çıkarak bir hesaplaşma içine girebiliriz.
“Kendini yakan vatandaş kimse onu dinlemediği için kendini yakıyor. Biri bir yerlerde kendini yakıyorsa, toplum da aslında kendini bir yerlerde yakıyor diye düşünebiliriz. Bu potansiyelin toplumda da olduğunu düşünebiliriz. Hele ki bu olaylar bu kadar sıklaştığına göre…”
