Süpermarketlerde satılan çok sayıda sıvı yağ var. Lakin bunlar ortasında bir tanesi var ki, sıvı yağ olarak satın almasak da kullandığımız birçok eserde karşımıza çıkıyor.
Dilimlenmiş hazır ekmeklerde, çikolata, bisküvi, margarin, hazır çorba, pizza, cips vb… Lakin bu yağın üretilme biçimi hem insan sıhhatine, hem soluduğumuz havaya hem de yabanıl hayata ziyan veriyor.
Palmiye yağı, dünyada en fazla kullanılan bitkisel yağ. Kimilerinde hayli yüksek oranlarda olmak üzere pek çok mamul eserde kullanılıyor.
Örneğin Nutella yüzde 22 oranında palmiye yağı içeriyor. Süpermarketlerde satılan eserlerin yarısında palmiye yağı kullanıldığı varsayım ediliyor.
Bugüne dek farklı isimler altında sıralandığı için bu eserlerin palmiye yağı içerdiğini bilmiyor olabilirsiniz.
Lakin 2014’te Avrupa Birliği’nde çıkarılan bir yasa, besin eserlerinde palmiye yağı kullanan üretici firmaların bunu bu isimle materyal listesinde göstermesini zarurî hale getirdi.
Fakat bu kural kozmetik eserleri için geçerli değil. Bu yüzden şampuandan sabuna ve ruja kadar birçok eserde palmiye yağı kullanıldığını bilmiyor olabilirsiniz.
Palmiye yağının üretici firmalar için bu kadar revaçta bir hammadde olmasının farklı nedenleri var.
Trans yağ içermemesi, erime derecesinin yüksek olması ve üretiminin göreli olarak çok daha ucuz olması üzere.
Sıhhate ziyanlı mı?
2017’de Avrupa Besin Güvenliği Kurumu’nun (EFSA) Ferrero’nun sevilen markası Nutella başta olmak üzere birçok eserde kullanılan palmiye yağının kanser riskine işaret etmesi, bu bitkisel yağın sıhhat ve etrafa olan tesirlerini yine gündeme taşıdı.
EFSA, palmiye yağının 200 dereceden yüksek ısılarda rafine edilmesi halinde, öteki bitkisel yağlardan daha çok kanserojen husus ortaya çıkarttığını açıkladı.
Palmiye yağı, doğal kırmızı rengini değiştirmek ve kokudan arındırmak için yüksek ısılarda rafine ediliyor.
EFSA’nın yanında Dünya Sıhhat Örgütü, BM Besin ve Tarım Örgütü üzere kuruluşlar palmiye yağındaki GE olarak bilinen kanserojen unsurun arz ettiği tehlikeye dikkat çekmekle birlikte, palmiye yağının tüketilmemesi tavsiyesinde bulunmadı.
Öte yandan kimi araştırmacılar, yüksek doymuş yağ oranı nedeniyle kolestorol düzeyini artırarak, kalp krizi ve felç riskini artırdığını belirtiyor. Isıtılmış palmiye yağının yüksek tansiyona neden olduğu da tabir ediliyor.
Etrafa ziyanları
Aslında etraf örgütleri en büyük sorunun palmiye yağının kendisinden fazla, palmiye çiftlikleri olduğunu söylüyor. Palmiye çiftlikleri yağışlı, tropik ormanların olduğu bölgelerde kuruluyor. Bu ormanlar orangutan üzere hayvanların yuvası.
Palmiye çiftliklerine alan açmak için ormanların kesilmesi ve avlanma nedeniyle bu hayvanların bir kısmı jenerasyonu tükenme tehlikesi ile karşı karşıya.
Örneğin Borneo orangutanları bu tehlike bakımından kırmızı listede yer alıyor.
Tehlikede olanlar yalnızca hayvanlar da değil. Milletlerarası Af Örgütü’nün 2016’da yayınladığı bir rapor, Endonezya’da 8 yaşındaki çocukların bile tehlikeli şartlarda palmiye yağı üretiminde çalıştırıldığını ortaya koymuştu.
Araştırmalar ayrıyeten palmiye yağı üreten büyük şirketlerle lokal halk ortasındaki çatışmalı ortamdan kelam ediyordu.
Palmiye yağı üretimi büyük orman yangınlarıyla da ilişkilendiriliyor. 2015’te Singapur’u tesiri altına alan hava kirliliği Endonezya ormanlarındaki yangınlardan kaynaklanmış, kirlilik düzeyi olağan seviyenin çok üzerine çıkmıştı.
Öte yandan ormanlık alanların yok edilmesi iklim değişikliğini de olumsuz etkiliyor.
2005-2015 yılları ortasında Borneo adasındaki ormansızlaştırmanın yüzde 50’si palmiye çiftliklerinden kaynaklanmıştı.
Pekala tahlil ne?
Palmiye yağı kullanımına son vermek en kesin tahlil olabilir. Lakin etraf örgütleri bu türlü bir boykot davetinde bulunmuyor.
Zira palmiye yağı aslında verimli bir eser. Daha dar arazi kullanımı ve daha az sayıda ziyanlı böcek ilaçları kullanılarak daha fazla eser elde edilebiliyor.
1 ton yağ üretmek için kullanılan arazi bakımından durum şöyle: Palmiye yağı 0,26 hektar, kolza tohumu yağı 1,25 hektar, ayçiçek yağı 1,43 hektar, soya yağı 2 hektar.
Ayçiçek yahut soya üzere alternatif eserlerden birebir ölçüde yağ üretmek için daha geniş arazi kullanmak gerekiyor. Bu ise etrafa daha fazla ziyan verir.
Ayrıyeten palmiye yağı üretimi pek çok insan için istihdam kaynağı durumunda. Örneğin Endonezya’da bu dalda 5 milyon kişinin çalıştığı tabir ediliyor.
Palmiye yağı üreticileri ise tahlili sürdürülebilir üretimde görüyor. Bu etrafa, ormanlara, yabanıl hayata ve insanlara ziyan vermeden yapılan üretim manasına geliyor.
2003’te Sürdürülebilir Palmiye Yağı Kümesi ismi altında bir ortaya gelen üreticiler bu fikir ve uygulamayı teşvik etmeye başladı.
2013’te dünyanın en büyük palmiye yağı tedarikçisi Singapur merkezli Wilmar isimli şirket, ormanların kesiti, yangın ve emek sömürüsünü teşvik etmeyen siyasetler benimsediğine dair bir bildirge açıkladı.
Fakat etraf örgütleri bu çeşit güzel kelamların uygulamaya konmamasından, verilen vaatlerin tutulmamasından, orman kısmı, yabanıl hayatın korunması, sera gazı salınımı konusundaki telaşların giderilmediğinden şikayetçi.
Palmiye yağı dalındaki şirketlerin uğraşlarını olumlu karşılayan Dünya Doğayı Muhafaza Vakfı (WWF) bile, bugün üretilen palmiye yağının yalnızca yüzde 18 kadarının “sürdürülebilir” nitelikte olduğunu tabir ediyor.
Güney Doğu Asya’da palmiye yağı üretimi son 30 yılda büyük artış gösterdi.
Büyük üreticilerin birden fazla artık de gözlerini Afrika’ya dikti.
Yani, üretim şekli değişmediği takdirde palmiye yağının verdiği ziyan artarak devam edecek görünüyor.
