Çocuk için her yeni gelişim dönemi yeni bir davranış demektir. Örneğin; çocuk üç yaşına geldiğinde bağımsızlığını ilan edebilmek için normal diye tabir ettiğimiz içinde bulunduğu gelişim dönemini yansıtan çeşitli davranışlar öğrenebiliyor. Ancak bunların haricinde zaman zaman psikolojik ya da fiziksel nedenlerden dolayı parmak emme, tırnak yeme, altına kaçırma gibi davranış bozuklukları geliştirebiliyorlar.
Peki, bu davranışların uyum sorunu mu yoksa gelişim dönemine özgü davranışlar mı olduğunu nasıl anlayacağız?
Çocukların davranışlarını uyum ya da davranış problemi olarak nitelendirmek oldukça zordur. Çocukların dönem dönem hırçın olması, sizin söylediğinizin aksini yapması ya da kardeşini kıskandığı için huysuzlanması normal kabul edilebilir. Çocuğun davranışına uyum ya da davranış problemi diyebilmemiz için;
‣ O davranışın süreklilik göstermesi ve her durumda ortaya çıkması gerekir.
‣ O davranışa ek başka davranış bozukluklarının da olması beklenir. Örneğin; bir çocuğun gece altına kaçırma ile ilgili davranış problemi var diyebilmemiz için kekemelik, korku gibi öğelerin de bulunması gerekir.
‣ Davranışın sık tekrarlanması gerekir.
DAVRANIŞ BOZUKLUĞU NEDEN OLUR?
Çocuklar davranış problemlerini genelde kendilerini ifade edemedikleri, yaşadıkları sorunlarla yalnız başlarına baş etmeye çalıştıkları, duygusal olarak zorluk yaşadıkları dönemlerde geliştirirler. Bu noktada önemli olan o davranışın neden ortaya çıktığını bulmak ve o nedeni ortadan kaldırmaktır.
Sıklıkla Görülen Uyum ve Davranış Bozuklukları
Parmak Emme: Anne karnından yanımızda getirdiğimiz parmak emme davranışının 3-4 yaşlarına kadar görülmesi normal kabul edilmektedir. Çocuk diş çıkarma döneminde, uykuya geçerken, rahatlama amaçlı, kendini güvende hissetmediğinde ve bazen de sadece ilgi çekmek için parmak emme davranışını gösterebilir. Eğer bu davranış 4 yaşından sonra da halen devam ediyorsa davranış problemi olarak nitelendirilir. Bunun sebebi ihtiyacı olan ilgiyi alamama, kaygı ve huzursuzluk olabilir.
Ne Yapabiliriz?
‣ Çocuğa sürekli uyarıda bulunmak davranışın devam etmesine hatta artmasına neden olabilir. Çocuğunuzun bu davranışı hangi durumlarda gösterdiğini gözlemleyebilir ve o durumlar öncesinde ona bir görev verebilirsiniz.
‣ Çocuğunuza parmak emmeyi bırakması konusunda ısrarcı davrandığınızda altına kaçırma, tik gibi başka davranış problemleri de ortaya çıkabilir. Bu sebeple davranışın kendi kendine kaybolmasını bekleyin.
‣ Davranışın ortaya çıkmasına neden olan temel problemi ortadan kaldırmak çocuğun rahatlamasına yardımcı olacaktır.
Tırnak Yeme: Tırnak yeme 3 yaştan itibaren görülen bir davranıştır. Tırnak yeme davranışının sebebi sadecemodel alma olabilirken aynı zamanda kaygı, korku, baskı, gerginlik, huzursuzluk, sürekli eleştirilme ve ilgisizlik de olabilir. Çocuklar yaşadıkları sıkıntılar sonrasında tırnak yeme davranışı göstererek kendilerini rahatlatmaya çalışırlar.
Ne Yapabiliriz?
‣ Öncelikle çocuğun çevresinde tırnak yiyen bir başka kişinin olup olmadığına dikkat edelim. Böylelikle davranışın sebebinin model alma olup olmadığını anlama fırsatı elde edebiliriz.
‣ Çocuğunuzla kurduğunuz ilişkiyi yeniden gözden geçirebilirsiniz. Bazen fark etmeden fazla baskıcı, otoriter tutum sergileyebiliyoruz.
‣ Çocuğunuzun ihtiyaçlarını fark etmeye çalışın. Onunla oyun oynamak bu ihtiyaçları fark etmenin en kolay yoludur.
‣ Onunla birlikte geçirdiğiniz vakti daha samimi ve verimli bir hale getirmeye çalışın. Bazen ihtiyaç duydukları yalnızca bize sarılmak olabiliyor.
Tikler: Tikler fiziksel ya da psikolojik kaynaklı olabilir. İstemsizce ortaya çıkarlar ve genelde geçici olurlar. Genel olarak baskıcı ve otoriter aile tutumlarında, çocuğun kendisini ifade edemediği ortamlarda, sürekli eleştirilme ve kıyaslanma durumlarında görülebilir. Tiklerin ortaya çıkmasının temel nedeni kaygı ve iç huzursuzluktur. Stresli ve gergin durumlarda tiklerin ortaya çıkma sıklığı artar.
Ne Yapabiliriz?
‣ Tiklerin ortaya çıkışının organik (fiziksel) olup olmadığını mutlaka değerlendirelim.
‣ Çocuk tiklerin oluşmasını engelleyemez bu sebeple ona tiklerini yapmaması konusunda uyarıda bulunmayalım. Uyarılar çocuğun daha çok stres yaşamasına ve tiklerin artmasına neden olabilir.
‣ Çocuğun duygularını anlamaya çalışalım ve ona yaşadığı duyguları özgürce ifade edebilmesi için fırsat tanıyalım.
Mastürbasyon: Mastürbasyon çocuğun vücudunu tanıma esnasında keşfettiği normal cinsel gelişimi ifade eden normal bir davranıştır. 2-6 yaş arasında sık görülür ve bir süre sonra kendiliğinden kaybolur. Cinsel organıyla oynamaktan keyif alan çocuk bunu parmak emme, tırnak yeme gibi kendisini rahatlatmak için tekrar eder. Bu doğrultuda mastürbasyonu bir problem olarak görmek doğru değildir. Ancak, çocuk gününün büyük bir çoğunluğunu mastürbasyon davranışı ile geçiriyorsa, bu onun günlük aktivitelerini engelliyorsa ve daha farklı sorun çözme yöntemleri geliştirmesini etkiliyorsa bu davranışın arkasındaki sebepler (duygusal yoksunluk, kaygı, kardeş, boşanma, cinsel organda enfeksiyon vb.) araştırılmalı ve bir uzmandan destek alınmalıdır.
Ne Yapabiliriz?
‣ Çocuğunuzu mastürbasyon yaparken gördüğünüz zaman uyarmak, korkutmak ya da onu utandırmak yerine sakince dikkatini başka bir yere yönlendirmeye çalışın.
‣ Çocuğunuzun gün içinde aktivitelerini kısıtlayacak şekilde mastürbasyon yaptığına şahit olduğunuz zaman çok iyi bir gözlemci olun ve onun hangi durumlarda mastürbasyona başvurduğunu belirlemeye çalışın. Gözlemlediğiniz durumların öncesi için ona vaktini güzel geçirmesini sağlayacak aktiviteler, etkinlikler belirleyebilirsiniz.
‣ Çocuğunuzun kendisine dair farkındalığını artırmaya çalışın. Ona bu konuda; “Vücudunu merak ediyorsun ve keşfetmek için çeşitli davranışlar yapıyorsun. Bu çok normal ancak özel bölgelerimize herkesin içinde dokunmak doğru değil, bunu yalnız başına ve evde iken yapabilirsin.” şeklinde bir açıklama yaparak ve ardından ona sarılarak mastürbasyon davranışının normal olduğunu da anlatabilir ve kendisini iyi hissetmesini sağlayabilirsiniz.
‣ Aynı zamanda ona cinsel gelişimi ile alakalı kitaplar okuyabilir, vücudunu tanımasını sağlayabilirsiniz.