“Kaygının yükü bize, dert duyduğumuz berbatlıktan kat be kat büyük gelir.”
Daniel Defoe
Kaygı, anksiyete, bunaltı ve kaygı tıpkı manada kullanılan sözcüklerdir ve endişe ile çok yakından alakalıdırlar. Lakin dert ve dehşet ortasında kıymetli farklar vardır. Bir tehlike ya da ihtar sinyali olan tasa aslında herkesin vakit zaman hissettiği olağan ve doğal bir histir. Dışarıdan ziyan gelecek endişesiyle yaşanan ruhsal, zihinsel ve fizyolojik uyarılmaya “kaygı” ismi verilir. Nedeni bilinen endişe daha çok şu an ve artık ortaya çıkan tehlikelere karşı gösterilen bir reaksiyon iken, nedeni bilinmeyen tasa, gelecekte ve oluşabilecek makûs şeylerle ilgili hisleri içerir. Yani telaş daha çok geleceğe yöneliktir, gelecekte ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı vücudunuz ve düşüncelerinizdeki değişiklikler ve şuurunuzun farkında olmadığı bilinmezliklerle ilgilidir.
Kaynağı aşikâr olmayan telaş, “her an berbat bir şey olacakmış hissi”, örneğin, her an makus bir haber alacağınız, sizin ya da yakınlarınızın başına berbat bir şey geleceği korkusu ile gelen bir meşakkat, tedirginlik, tansiyon ve bunaltı duygusudur. Yabancı bir ortamda yeni beşerlerle tanışırken hissettiğiniz meçhul rahatsızlık, imtihanda yahut imtihana girmeden evvel yaşadığınız huzursuzluk telaşa örnek olarak verilebilir. Kaygılanan kişinin hayatında korkudaki üzere “somut” bir tehlikeden, durumdan bahsedilemez. Kaygıyla karşılaştırıldığında korku, daha yaygın, yavaş ortaya çıkan, tanımlanması daha sıkıntı, daha uzun müddetli belirtileri olan, daha derin bir endişe duygusudur.
Kaygı bozuklukları
Bir tehlike ya da ihtar sinyali olan telaş, aslında herkesin vakit zaman hissettiği olağan ve doğal bir histir. Öbür bir değişle, dışarıdan ziyan gelecek kaygısıyla yaşanan ruhsal, zihinsel ve fizyolojik uyarılmaya “kaygı” ismi verilir.
Kişinin önlemli olmasını sağlayan belirli bir derecede telaş her vakit ge-reklidir. Lakin “savaş yahut kaç” reaksiyonu verdiren telaş, kişinin günlük hayatındaki fonksiyonelliğini olumsuz tarafta etkilemeye başladığı vakit bir sorun haline gelir. Telefonla daima tehdit edilen kişinin kimi ruhsal ve fizikî tasa belirtileri göstermesi üzere, tasanın müddeti ve belirtileri, içinde bulunulan gerilimli duruma uygunluk gösteriyorsa bir bozukluk olarak kabul edilmez. “Kaygı bozukluğu” kişinin ruhsal, zihinsel ve bedensel fonksiyonelliğini olumsuz tarafta etkileyen, müddeti ve belirtileri içinde bulunulan duruma uygunluk göstermeyen çeşitli dert durumlarına verilen genel kapsamlı bir tariftir.
Kaygı bozukluğundan şu şartlarda kelam edilir:
1. Korkudan ötürü meslek ve aile ömründe zorluklar yaşamak.
2. Arkadaş, komşu, tanıdık ve aile üyeleri ile olan münasebetlerde problemler yaşamak.
3. Günün büyük bir kısmında ve daima olarak kaygılanılan şeyi düşünmek.
4. Kaygılanmanın yersiz olduğunu bilmek ancak denetim altına alamamak.
5. Bu sıkıntıların en az 6 aylık mühlet boyunca ve daima devam etmesi.
En sık görülen dert bozuklukları
Sosyal ortamlarda tasa hissini artıran ve rahatsızlık duyulmasına yol açan “sosyal kaygı” ve “sosyal fobi”, imtihanda performans düşüklüğüne yol açan imtihan derdi, hastalanma yahut kirlenme üzere dertlerle gelişen “obsesif bozukluk” üzere durumlar tasa bozukluğu olarak bilinir. Yani tasa birden fazla biçimde ortaya çıkabilir. En sık görülen korku bozuklukları ise panik bozukluğu ve agorafobi, yaygın anksiyete bozukluğu, özgül fobiler, toplumsal fobi, obsesif kompulsif bozukluk ve travma sonrası gerilim bozukluğu halinde sıralanır.
Kaygı bozukluğunun nedenleri ve belirtileri
Stres, doğal afetler, büyük kazalar, hastalıklar, uyku bozuklukları ve yeme bozuklukları, cinsel fonksiyon problemleri, yakınlarını kaybetme, sevdiklerin vefatı, ağır hastalık geçirilmesi, büyük acılar yaşama, sevilmeme ve bedelli hissedeme üzere çocukluk travmaları, olumsuz anne baba tavırları, fizikî ve duygusal şiddete maruz kalma yahut şahit olma, çok koruyuculuk, fizikî yahut ruhsal istismar yahut çok baskı dert bozukluklarına yol açabilir.
Aşırı sonluluk, kalp çarpıntısı, gerginlik, panik hali, yerinde duramama, nefes alamama, belirli yerlere gitmekten kaçınma üzere hallerde kendini gösteren telaş bozukluğunun belirtileri bireye ve duruma nazaran farklılık gösterir.
Kaygının belirtilerini dört ana kümede toplayabiliriz:
1. Bedensel belirtiler: Kan basıncı ve nabız artışı, göğüste ağrı, yutma zahmeti, baş dönmesi, uyuşukluk, titreme, terleme, kaslarda gerginlik, bağışıklık ve sindirim sistemi işlevlerinin yavaşlaması, mide bulantısı, ağız kuruluğu, el ve ayaklarda soğukluk.
2. Duygusal belirtiler: Sonluluk, irkilme, kızgınlık, ıstırap ve panik hissi.
3. Ruhsal belirtiler: Kötü bir haber alacağı beklentisi, aklını kaybedeceği korkusu, gerçek dışılık hissi, dış dünyaya yabancılık hissi, kendi vücuduna yahut bedeninin bir modülüne yabancılık hissi, denetimini kaybetme hissi, vefat korkusu.
4. Davranışsal belirtiler: Kaçma, uzaklaşma, görmezden gelme.
Kaygı ile baş etmek
İnsan ya endişe ve telaşını denetim eder ya da korkusu ve derdi onu ve hayatın denetim eder, kölesi yapar, yapacaklarını belirler. Dehşetiyle ve telaşıyla başa çıkma usulü olarak kaçma ve kaçınma davranışlarını bir tahlil olarak gören her insanın hayatı yüzleşme konusunda daima bir mağlubiyete uğrama hikayesine dönüşür. İnsan mağlubiyete uğradıkça korkusu ve korkusu daha da güçlenir ve onu zayıflatır, hayata dair yeni şeyleri deneyimlemesini ve öğrenmesini maniler.
Paradoks olarak dehşet ve tasa en derin manasıyla “ileri gitme ve savaşma” muhtaçlığını simgeler, “geri çekilme ve kaçınma” gereksinimini değil… Yani yüzmekten korkan bir insan suda daha çok vakit geçirmezse, suyun içindeki tutumunu, kendini, kendinin mana ve bedeller sistemini gözlemleyip, yine yapılandıramazsa yüzmeyi öğrenemez.
Yüzmekten korkan biri evvel hislerini kabullenmeli ve niyetlerini mantıklı bir halde analiz etmelidir. Verdiği reaksiyonlarının yanılgılı yanlarını şuurlu bir halde kavrayıp, hakikat ve sağlıklı davranışları benimsemelidir. His, niyet ve reaksiyonlarının oluşturduğu paradoksu fark edebilmelidir. Yanılgı yapmaktan korkmamalı ve yanılgıyı gelişiminin bir basamağı olarak görmelidir. Şayet insan tren raylarında duruyorsa ve bir tren yaklaşıyorsa korkmalıdır ve orayı terk etmelidir, bu hakikat bir reaksiyondur. Zira trenin çarpması ölümcül olacaktır. Fakat insan bir asansörün önünde telaşla dikiliyorsa ve binmeye korkuyorsa, bu durumda korkusuna boyun eğmemelidir ve orayı terk etmemelidir, onunla yüzleşmelidir. Zira bu durumdaki hakikat reaksiyon bu olacaktır. Asansörden gelebilecek muhtemel bir tehlike, şuurun zihinden geçen öteki bir kanıya odaklanmasıyla, göz arkası edilebilir bir tehlikedir. Lakin bu tehlikeden kaçınılması, gereksiz bir başarısızlık döngüsüne neden olur.
Hayatta savaşmak için gereğince zahmet varken insan seçimleriyle yeni zahmetlere davetiye çıkarmamalıdır. Şuuruyla sağlıklı bir kıymetlendirme yapmalı ve sorununun süratle yaklaşan tehlikeli bir tren mi, yoksa hayatı kolaylaştıran bir asansör mü olduğunu fark etmeli; raylardan çekilmeli ve asansöre girmeyi seçmelidir. Daha sonra kaygı ve telaşını denetim edebilmek için nefes ve gevşeme antrenmanları yapmalı, şuuruyla hoş bir anıyı anımsayıp ona odaklanmalıdır. Zihninden geçen niyetleri elinde varsaydığı bir kumanda ile TV kanalını değiştirir üzere değiştirmelidir. Sonuç olarak, insanın hayatının kalitesi ve genel formu, her gün yaptıklarının, seçimlerinin ve telaffuzlarının toplamından oluşur.
Web
YouTube
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio