Her yıl bir milyondan fazla kişi diyabet nedeniyle hayatını kaybediyor. Hastalığın risklerine karşın insanların yarısı diyabetli olduğunundan haberdar değil. Halbuki hayat biçimini değiştirmek birçok kere diyabetin sebep olduğu başka rahatsızlıklardan korunmayı sağlıyor. 14 Kasım da bu farkındalığı arttırmak için Dünya Diyabet Günü olarak kabul ediliyor. İşte diyabet hakkında bilinmesi gerekenler.
Diyabet yani halk ortasındaki kullanımıyla şeker hastalığı, kandaki tüm şekerin işlenememesinden kaynaklanıyor.
Bedendeki şeker düzeyini dengeleyen insülin yetersiz salgılandığında ya da insüline karşılık verilemediğinde kanda oluşan yüksek şeker bu hastalığa yol açıyor.
Tedavisi olmayan diyabet denetim altına alınmadığında kalp krizi, inme, körlük, böbrek yetmezliği üzere rahatsızlıklara yok açabiliyor.
Dünya Sıhhat Örgütü’ne (WHO) nazaran, dünya çapında 422 milyon kişi diyabetle yaşıyor. Bu sayı 40 yıl evvelki bilgilerin dört katından fazla.
Diyabete ne sebep oluyor?
Yemek yediğimiz vakit vücudumuz karbonhidratları şekere dönüştürüyor. Pankreasın salgıladığı insülin hormonu bu şekerin güce dönüştürülmesi için onun emilmesini sağlıyor.
Diyabet ise insülinin salgılanmaması ya da gerektiği üzere çalışmamasından kaynaklanıyor. Bu da kandaki şekerin birikmesine neden oluyor.
Getty Images Rafine şekerler kandaki glikoz düzeyini arttırıyor. Diyabetin tipleri neler?
Birkaç farklı diyabet çeşidi bulunuyor. En yaygınları şu formda:
Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üretimini bırakması, böylelikle kandaki glikoz ölçüsünün artması durumunda ortaya çıkar.
Bilim insanları bunun nedenini kesin olarak bilmiyor.
Fakat bunun genetik ya da viral enfeksiyonların pankreastaki insülin üreten hücrelere ziyan vermesinden kaynaklı olduğuna inanılıyor.
Tip 1, diyabet hastalarının yüzde 10’unu oluşturuyor.
Tip 2 diyabet, pankreasın kâfi ölçüde insülin üretmemesinden ya da üretilen insülin hormonunun etkisiz olmasından kaynaklanıyor.
Bu ekseriyetle orta ve ileri yaş periyotlarında ortaya çıkıyor.
Lakin fazla kilolu ve hareketsiz olan genç insanlarda da görülebiliyor.
Ayrıyeten kimi etnik kökenlerin genetik yapısı bu hastalığa genç yaşta yakalanmayı kolaylaştırıyor. Güney Asyalılar buna bir örnek.
Getty Images İnsülin hormonu pankreasta üretilir. Birtakım gebe bayanlara, bedeni hem kendisi hem de bebek için kâfi düzeyde insülin üretemediği için, gestasyonel diyabet teşhisi konulabiliyor.
BBC’nin haberine nazaran, farklı araştırmalar göz önüne alındığında gebe bayanlarda gestasyonel diyabet görülme oranı yüzde 6’dan 16’ya kadar değişiyor.
Bu şahıslardaki hastalığın tip 2 diyabete dönüşmemesi için; şeker düzeylerinin denetim edilmesi, uygun bir beslenme, bedensel aktivite ve/veya insülin desteği uygulanması gerekiyor.
Pre-diyabet teşhisi ise kandaki glikoz düzeyi yükselmiş ve diyabete dönme ihtimali doğabilecek bireylere konuluyor.
Getty Images Çok yorgun hissetmek, sık sık susamak ve idrar yapmak diabet belirtilerinden kimileri. Diyabet belirtileri nelerdir?
En yaygın belirtiler ortasında şunlar bulunuyor:
- Çok susamış hissetmek
- Bilhassa geceleri, her zamankinden daha sık idrar yapmak
- Çok yorgun hissetmek
- İstemeden kilo vermek
- Bulanık görme
- Kesik ve çiziklerin iyileşmemesi
- Daima uçuk çıkması
İngiltere Ulusal Sıhhat Hizmetleri’nin (NHS) bilgilerine nazaran, tip 1 diyabetin belirtileri çoklukla çocukluk ya da ergenlik devirlerinde görülüyor ve değişiklik gösteriyor.
Tip 2 diyabet için ise 40 yaş üstü (Asyalılar için 25), diyabetli kardeş ya da ebeveyni olan, kilolu ya da obez bireyler daha riskli kümede.
Diyabetten korunabilir miyim?
Getty Images Rafine şeker ve beyaz unlu eserlerden meyve ve kepekli yiyeceklere geçmek kan şekeri düzeyinin düşmesine yardımcı olur. Diyabet genetik ve etraf faktörlerine bağlıdır. Fakat sağlıklı beslenerek ve hareket ederek kan şekeri düzeyinizi olması gerektiği üzere tutabilirsiniz.
İşlenmiş şekerli besinler ve içeceklerden uzak durmak, beyaz unlu ekmeği kepekliye çevirmek birinci adım olmalı.
Rafine şeker ve tahılda besin ölçüsü azdır zira lifli ve vitaminli kısımlarını kaybeder.
Örneğin beyaz un, beyaz ekmek, beyaz pirinç, beyaz undan yapılmış makarna ve pastane eserleri, şekerli içecekler, şekerlemeler, şekerli kahvaltılık gevrekler bu kategoriye giriyor.
Sağlıklı bir yemek nizamında, zerzevat, meyve, fasulye, kepekli eserler tüketilir.
Sağlıklı yağlar, kuruyemişler, omega-3 bakımından varlıklı ve yağlı olan somon ve sardalye üzere balıklar da buna eklenebilir.
Muhakkak aralıklarla yemek yemeyi alışkanlık haline getirmeniz ve doyduğunuz vakit durmanız da değerli bir sağlıklı beslenme örneği.
Getty Images Haftada 2,5 saat antrenman yapmak kan şekerini dengeliyor. Fizikî antrenman yapmak da kan şekerini düşürüyor.
NHS her hafta, süratli yürüme ve merdiven inip çıkma da dahil, toplam 2 buçuk saat aerobik yapmayı tavsiye ediyor.
Sağlıklı bir kilo aralığında olmak da kan şekerinin düşmesinde tesirli.
Şayet kilo vermek gerekiyorsa da bunun yavaş yavaş, haftada yarım ila bir kg. ortasında olması daha sağlıklı kabul ediliyor.
Ayrıyeten sigara içmemek ve kolesterol düzeyini takip etmek de kalp hastalıkları riskini düşürüyor.
Nelere yol açabiliyor?
Kandaki şeker düzeyinin yüksek olması damarlara ziyan veriyor.
Kanın damarlarda rahatça dolaşamaması da bedende gereken yerlere ulaşamamasına neden oluyor.
Bu durum hudut sisteminin ziyan görmesi ihtimalini arttırıyor, hissiyat ve görme kaybı, ağrı ve ayaklarda enfeksiyona neden oluyor.
Getty Images Diyabet kalp krizi, inme, böbrek yetmezliği üzere rahatsızlıklara sebep olabiliyor. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) diyabetin körlüğe, böbrek yetmezliğine, kalp krizine, inmeye ve alt bacak ampütasyonlarına sebep olabildiğini söylüyor.
2016’da gerçekleşen yaklaşık 1,6 milyon mevtin sebebi de direkt diyabet kaynaklıydı.
Kaç şahısta diyabet var?
WHO’ya nazaran diyabetlilerin sayısı 1980 yılında 108 milyonken bu sayı 2014’te 422 milyona çıktı.
Bu da demek oluyor ki, 1980’de tüm dünyada 18 yaşını aşkın her yetişkinin yüzde 5’i diyabet hastasıyken 2014’te bu oran yüzde 8,5 oldu.
- Diyabetin ‘beş farklı çeşidi var’
- Yeni bir diyabet tedavisi insülin enjeksiyonuna son verebilir
- Sağlıklı çocuklar için: Baba olmak isteyenlere üreme öncesi spor tavsiyesi
Milletlerarası Diyabet Federasyonu, yeme alışkanlıklarının süratli bir biçimde değiştiği gelişmekte olan ve gelişmemiş ülkelerdeki yetişkinlerin neredeyse yüzde 80’i diyabetli diyor.
Gelişmiş ülkelerde ise diyabet, daha ucuz olan işlenmiş besin tüketimiyle ve yoksullukla alakalı.