Diyabet nedir? Belirtileri neler? Nasıl tedavi edlir? Diyabet hastaları tarafından yapılması gerekenler neler? gibi merak edilen soruların yanıtlarını ürkiye İş Bankası iştiraki Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölüm Başkanı Uzm. Dr. Ş. Şen ILGIN’dan öğrendik.
Halk arasında şeker hastalığı olarak da bilinen diyabet, her geçen gün daha sık görülen kronik hastalıklar arasında yer alıyor. Yalnızca vücuttaki şeker oranının yükselmesine neden olmayan diyabet hastalığı, kalp sağlığından göz sağlığına kadar vücudun tüm hayati organlarını etkiliyor. Diyabetin, vücuttaki insülin hormonunun eksik olması veya etkin olamaması durumunda ortaya çıkan, kronik ve ilerleyen bir hastalık olduğunu söyleyen Türkiye İş Bankası iştiraki Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölüm Başkanı Uzm. Dr. Ş. Şen ILGIN, diyabet hastalığı hakkında açıklamalarda bulundu. Diyabet, midemizin arkasında bulunan bir organ olan pankreasın insülin salgısının tamamen ya da kısmen yetersizliği, eksikliği sonucunda meydana gelen, kandaki şeker miktarının normalden yüksek olmasıyla kendini belli eden, organizmanın karbonhidrat, protein ve yağlardan yeterince yararlanamadığı, sürekli tıbbi bakım gerektiren kronik bir metabolizma hastalığı olarak tanımlanıyor.
DİYABETİN BELİRTİLERİ
Diyabet hastalığında görülen belirtilerin, klasik belirtiler ve daha az görülen belirtiler olarak ikiye ayrıldığını söyleyen Türkiye İş Bankası iştiraki Bayındır Kavaklıdere Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölüm Başkanı Uzm. Dr. Ş. Şen ILGIN, “Diyabet hastalığının klasik belirtileri çok su içme, sık idrara çıkma, çok yemek yeme veya iştahsızlık, halsizlik, çabuk yorulma, ağız kuruluğu, gece idrara çıkmadır. Daha az görülen belirtiler ise bulanık görme, açıklanamayan kilo kaybı, inatçı enfeksiyonlar, tekrarlayan mantar enfeksiyonları ve kaşıntıdır” dedi.
DİYABET TANISI NASIL KONULUR?
Diyabet tanısında açlık kan şekeri (AKŞ), 75 g şeker yükleme testi (OGTT) sonucu 2. saat kan şekeri, rastgele bir saatte alınan kan şekeri (günün herhangi bir zamanında, öğünü dikkate almadan yapılan kan şekeri ölçümü) ve testten önceki yaklaşık 8-10 haftalık süreçteki kan şekeri yüksekliğini gösteren hemoglobin A1c (HbA1c) sonuçları çok önemlidir diyen Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, “Açlık kan şekerinin 126 mg/dl’nin, şeker yükleme testi sonucu 2’nci saat kan şekerinin ve rastgele kan şekerinin 200 mg/dl’nin ve hemoglobin A1c’nin %6.5’tan yüksek olması tanı koydurucu rakamsal kesim değerleridir. Kan şekeri düzeyleri normalden yüksek olan fakat diyabet tanı kriterlerini karşılamayan değerler ise prediyabet olarak adlandırılır. Daha önce sınırda diyabet ya da halk arasında gizli şeker diye anılan bozulmuş şeker toleransı ve bozulmuş açlık şekeri, artık prediyabet olarak kabul edilmektedir. Aklış kan şekeri 100-125 mg/dl, OGTT-2. saat kan şekeri 140-199 mg/dl, rastgele kan şekeri 140-199 mg/dl ve HbA1c %6-6.5 aralığında ise birey prediyabetli olarak izlenmelidir. Prediyabet, diyabetin öncül durumudur ve koşullar oluştuğunda diyabete dönebilir. Prediyabet, diyabet ve kalp-damar hastalığı için önemli risk faktörüdür.” diye konuştu.
DİYABET TÜRLERİ
Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, diyabetin en sık rastlanan türlerinden olan tip 1 diyabet, tip 2 diyabet ve gebelikte görülen diyabete (gestasyonel diyabet) ilişkin bilgiler verdi.
· Tip 1 diyabet: Tüm diyabetlilerin %10 kadarını oluşturur. Bağışıklık sisteminin pankreastaki insülin salgılayan beta hücrelerini tahrip etmesi sonucu oluşan, mutlak insülin eksikliğiyle karakterize bir durumdur. Genellikle 30 yaş altında çok ani-gürültülü başlar. Hastalar zayıf veya normal kilodadır. Ömür boyu insülin kullanılması zorunludur. Kullanılmadığı takdirde koma ve ölüm gelişir.
· Tip 2 diyabet: Diyabet hastalarının %90’ını oluşturur. Hastaların çoğunluğu kiloludur. Hücre düzeyinde insülin direnci nedeniyle, insülinin yeteri kadar hücre içine girememesi ve kullanılamaması sonucu ortaya çıkar. Genellikle 40 yaşın üzerinde görülür ve komplikasyonları ile birlikte tanı konabilir. Sinsi ve yavaş seyirlidir. Güçlü bir genetik yatkınlığı vardır ve ailede genetik yoğunluk arttıkça bir sonraki nesilde daha erken yaşlarda görülebilir.
· Gestasyonel diyabet (gebelik şekeri): Gebeliklerin %2-8’inde görülür. Daha önceden diyabeti olmayan kadınlarda, gebelik sırasında ortaya çıkan diyabet şeklidir. Çoğu kez gebeliğin son üç ayında ortaya çıkar. Genellikle doğumdan sonra düzelir. Ancak daha sonraki gebeliklerde tekrarlama olasılığı yüksektir. Gebelikte ortaya çıkan diyabetin araştırılması amacıyla gebeliğin 24-28. haftaları arasında şeker yükleme testi yapılması önerilir. Böylece, annede oluşan kan şekeri yüksekliği zamanında tespit edilir ve bu durumun anne karnındaki bebek/fetüs üzerindeki zararlı etkilerini engellemek için önlem alınabilir. GDM tanılı kadınlarda daha sonraki yıllarda, tip 2 diyabet gelişme riski yüksektir.
DİYABET HASTALARI TARAFINDAN YAPILMASI GEREKENLER
Diyabet tedavisinde, hastanın diyabet konusunda eğitilmesi, düzenli olarak egzersiz yapılması, iyi bir beslenmenin sağlanması, yaşam tarzı değişiklikleri ve kan şekerini hedef değerlerde tutacak şekilde ilaç tedavisinin yapılması ayrılmaz bir parçadır diyen Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, diyabet hastaları tarafından yapılması gerekenleri açıkladı:
· Hastalar, diyabet eğitim hemşirelerinin eğitimleri ile diyabetle ne şekilde yaşamaları gerektiğini ve öz bakımlarını yaparken dikkat etmeleri gerekenleri öğrenmelidir.
· Haftada 3-5 gün yemekten 1 saat sonra 30 dakika civarı yürüyüş yapılmalıdır.
· Beslenme uzmanı (diyetisyen) önderliğinde iyi bir beslenme programı yapılmalı, aralıklı kontrollerle aksayan noktalar varsa üzerinde durulmalı, kilo kontrolü sağlanmalıdır.
· Tüm dönemlerde vazgeçilmez tedavi bileşeni, yaşam tarzı değişikliğidir. Yaşam tarzı değişikliğinin iki bileşeni olan beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktivite için öneriler, bireyin özelliklerine göre bireysel olarak belirlenmelidir.
DİYABETTE BESLENME NASIL OLMALIDIR?
Tıbbi beslenme tedavisine, beslenme uzmanı kontrolünde başlanmalı, uyum sorunu olup olmadığı, kilo verme durumu, bunların kan testlerine ne şekilde yansıdığı belirli aralarla kontrol edilmeli diyen Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, “Diyabetli bireylerde beslenme, kişiye özgü planlanmalı, kişinin gereksinimine göre, gerekli miktarda besin alınmalı, uygun zamanlarda yenmelidir. Boya uygun vücut ağırlığı hesaplanmalı, fazla kilolu ve şişmanlık durumunda, önce daha fazla ağırlık artışının önüne geçilmeli, daha sonra sağlığı korumak için kilo vermek hedeflenmelidir” dedi.
Uzm. Dr. Ş. Şen Ilgın, diyabet hastalarının dikkat etmesi gerekenleri şu şekilde sıraladı:
· Şeker ve şeker içeren yiyecekler beslenme düzeninden çıkarılmalıdır. Günlük karbonhidrat alımını 130 g’ın altında tutan düşük karbonhidrat içeren diyetler önerilmemektedir. Düşük karbonhidratlı diyetler, düşük yağlı diyetlerle benzer ağırlık kaybı sağlar ancak LDL-kolesterol düzeylerini yükseltir. Düşük karbonhidratlı beslenme modellerinin kısa süreli olan olumlu etkileri, uzun vadede sürdürülememektedir. Karbonhidratlar günlük enerji gereksiniminin %45-65’ini (en az 130 g) karşılayacak şekilde ayarlanmalıdır.
· Protein alımı, diyabeti olmayan popülasyona önerildiği gibi diyet proteininin kalitesi (hayvansal ve bitkisel kaynaklı protein oranı) göz önüne alınarak 0.8-1 g/kg (ideal ağırlık)/gün (günlük enerji gereksiniminin %15- 20’si) olarak planlanır. Kırmızı et yerine sindirimi daha kolay olan beyaz et (balık, tavuk, hindi) tercih edilmelidir.
· Yağ alımı, günlük enerji gereksiniminin %30’u olarak hesaplanır. Günlük enerji gereksiniminin [asp]7’si doymuş yağ, %12-15’i tekli doymamış yağ olarak planlanır. Trans yağ alımı günlük enerji gereksiniminin [asp]1’ini (2 g/gün) aşmamalıdır.
· Klinik veya laboratuvar olarak yetersizlik belirtileri olmadığı sürece vitamin-mineral takviyesi önerilmemektedir. Bunların, doğal yolla alınmasına çalışılmalıdır.
· Günlük posa tüketimi artırılmalıdır, diyetin kalorisine göre, 14 g/1000 kkal (25-35 g/gün) olarak hesaplanır.
· Düzenli ve planlı yemek yemek, yaşam tarzı haline getirilmelidir. Diyetin her ortamda ve her durumda uygulanmasına çalışılmalı, ne zaman, nerede ve ne yeneceği şansa bırakılmamalıdır. Günlük kalori ihtiyacı karşılanılacak şekilde, besin çeşitliliğine dikkat edilerek, 3 ana ve 3 ara öğün ile beslenmeye çalışılmalıdır. Belirli beslenme modellerinin uygulanmasından çok, kişisel tercihler, ihtiyaç ve hedefler üzerine odaklanılmalıdır.
DİYABETTE SEÇİLMESİ GEREKEN SAĞLIKLI BESİNLER
· Karbonhidratlar: Tahıllar, un ve undan yapılmış yiyecekler, kuru baklagiller, patates, sebze ve meyveler
· Protein: Et, yumurta, peynir, süt, yoğurt)
· Yağ: Yağ ve et, peynir, süt, yoğurt gibi yağ içeren yiyecekler)
· Vitamin ve mineral: Sebze ve meyveler başta olmak üzere tüm yiyecekler
· Posa: Sebze, meyve, tam taneli tahıllar, kuru baklagiller