Mesleği nedeniyle vardiyalı çalışma tertibine aşina olanlar bilir: Gece mesaileri sizi yorgun bırakırken, uyku meselelerine da neden olabilir. Pekala gece vardiyalarının kalp sıhhatinizi da olumsuz etkileyebildiğini biliyor muydunuz?
Yeni bir araştırmaya nazaran, gece vardiyaları beyin ve kalbin “vücut saatlerinin” ahengini bozarak, kalp rahatsızlıklarına da davetiye çıkarabiliyor.
Yani sıhhatinizi önemli manada riske atıyor.
İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nden moleküler biyoloji uzmanları, gün uzunluğu kalpteki hücrelerin kimyasal istikrarını değiştiren kalp hücrelerinin iç saatlerini tek tek inceledi.
İnsan vücudu etkin olduğunda, kalbin daha çok çalışması gerekiyor. Bu da kalbin çok daha süratli atması ile mümkün.
Cambridge araştırmasına liderlik eden Dr. John O’Neill, kalbin nasıl attığının iki öge tarafından belirlendiğini söylüyor: Beyinden gelen sinyaller, her bir kalp hücresinde bulunan sodyum ve potasyum seviyesi.
BBC’ye konuşan Dr. John O’Neill, “Sağlıklı insanlarda bu sayısız hücre saatleri birbirleri ile uyumludur” diyor.
“Birkaç gün boyunca beyinden kalbin beklentisi ile uyumsuz sinyaller geliyor” diyen Dr. O’Neill, bu nedenle vardiyalı çalışanların bir mesaiden diğerine geçerken sıhhat sıkıntılarına karşı da daha savunmasız kalabildiklerine dikkat çekiyor.
Bilhassa de gün ve gece vardiyası ortasındaki geçişlerde, farklı kalp problemlerine yakalanma riski de artıyor. Öte yandan kalp rahatsızlığı riskini artıran yaş, cinsiyet ve beslenme üzere birçok farklı öge olduğunu da vurgulamak gerekiyor.
Sıhhat riskleri
Dr. O’Neill, kalp rahatsızlıkları ortasında en korkutucu olanının ise “ani kalp ölümü” olduğunu belirtiyor.
“Kalbin başı karışıyor ve kalp bir müddet duruyor” diyen araştırmacı, acil tıbbi takviye verilmediği takdirde bunun hastanın vefatına neden olabileceği ikazında bulunuyor.
Bu senaryonun gerçekleşmesi ihtimali düşük olsa da, vardiyalı çalışmanın yalnızca kalp rahatsızlıklarına değil, sindirim bozuklukları ve duygudurum bozukluklarına neden olduğu da biliniyor. Vardiyalı çalışanların kansere yakalanma riski de, yalnızca gündüz vardiyası sisteminde çalışanlar ile karşılaştırıldığında daha fazla.
Dr O’Neill, “Epidemiyoloji uzmanlarının yaptığı karşılaştırmaya nazaran, ömür uzunluğu beden saatinin bozulması, mesela gündüz ve gece vardiyası ortasında gidip geliyorsanız, günde bir paket sigara içmeye eşdeğer” diyor.
Kimi ülkeler gece vardiyasının yarattığı bu risklerin farkında.
Örneğin Danimarka’da 20 yıldan uzun mühlet gece vardiyası ile çalışan ve kansere yakalanan vatandaşlar tazminat almaya hak kazanıyor.
Vardiyalı çalışmanın insan vücuduna olan tesirlerini hafifletmek mümkün.Sağlıklı olmak için biyolojik saatlerimizin birbiri ile güçlü bir ahenge sahip olması gerekli.
Bunu sağlamanın en aktif yolu da gece uyumak, gündüz ise yemek yemek ve çalışmak. Fakat dünyada milyonlarca kişi için gündüz vardiyası bir seçenek değil.
Öte yandan uyku uzmanlarına nazaran gece vardiyasının vücudumuza olan ziyanlı tesirlerini azaltmak için bizim de atabileceğimiz birtakım adımlar var.
Nasıl başa çıkmalı?
İskoçya’daki Edinburgh Üniversitesi’nden uyku ve teneffüs uzmanı Dr. Renata Riha, “Biz beşerler için biyolojik saatimizi ertelemek de, beyindeki ana saati ertelemek de kolay” diyor.
Dr. Riha, ülkü tertipte çalışanların gündüz vardiyasıyla başlayıp daha sonra geç vardiyaya geçmeleri, son olarak da kademeli bir halde gece vardiyasına geçmeleri gerektiğini belirtiyor.
En az iki hafta süren, daha uzun müddetli gece vardiyası da , insan vücudunun daha kolay alışmasını sağlıyor.
Dr. Riha, uyku hormonu olarak bilinen melatoninin salgılanmasından sorumlu olan ana saatin ve daha sonra bedendeki başka biyolojik saatlerin yeni bir vardiya nizamına alışmasının yaklaşık bir hafta sürdüğünü de vurguluyor.
Gece vardiyası sırasında kısa bir uyku, yararlı olabilir.Uyku uzmanı Dr. Riha’nın bir diğer tavsiyesi de, gece vardiyaları sırasında 20 ila 30 dakika kestirmek.
Ortalama bir yetişkinin 7-8 saat uykuya gereksinim duyduğu bilinse de, herkesin uyku müddeti tıpkı değil.
Üstelik gün içindeki uykunun kalitesi de gece uykusuna nazaran daha düşük. Bu da vücudun ziyadesiyle muhtaçlık duyduğu dinlenmeden yoksun kalması demek.
“Sessiz, serin ve karanlık bir odada uyumaya çalışın. Gün ışığını kesmek için kalın perdeler, ya da göz maskesi kullanın” diyen Dr. Riha, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Eğer odanız fazla sıcaksa, serinleştirmenin bir yolunu bulun. Mesela soğuk bir yastık ya da vantilatör kullanın. Oda ısısını düşürerek bedeninizi kandırabilir, ona uyku vaktinin geldiği bildirisini verebilirsiniz.”
- Saat 22.00’de yatmak kalp krizi riskini azaltıyor
- 10 unsurda sıcak havalarda rahat bir uykunun sırları
- Uykusuzluk: Covid-19 salgınıyla ortaya çıkan ‘koronasomnia’ nedir?
- Uyku hakkında bilmeniz gereken 10 şey
Gerçek zamanlama
Spor ile âlâ ve istikrarlı beslenmek de, gece vardiyasının olumsuz tesirlerini azaltabilir. Lakin burada değerli olan mevzu, zamanlamayı düzgün tutturmak.
Beslenme ve antrenman, sırayla insülin hormonu ve beden ısısını değiştirerek, bedenimizdeki biyolojik saatleri direkt etkiliyor.
Vücudumuzu yeni “gün” ve “gece” sistemine alıştırmak ismine ufak hilelerle kandırmamız mümkün.
Gece vardiyasına başlamadan sıkı bir ‘kahvaltı’ yapmak, ışığa maruz kalmak ve vardiya sonunda, yani yeni ‘gece saatleri’ sırasında gün ışığından ve yemekten uzak durmak, yeni gün/gece ayrımını kabul etmemize yardımcı olabilir.
“Biyolojik saatimizi yine başlatmamızı sağlayacak bir ilaç icat edilmiş değil” diyen Dr. O’Neill ise, gündüzden gece vardiyasına geçişlerle ilgili şu tavsiyede bulunuyor:
“İlk gece vardiyasından evvelki gün, bütün günlük tertibinizi değiştirmeli ve bu yeni rutine de sadık kalmalısınız. Bu, daha süratli adapte olmanıza ve istenmeyen yan tesirlerden kaçınmanıza yardımcı olacaktır.