Hiperleksi bozukluğunun tanısı hakkında açıklamalarda bulunan psikiyatrist Samuray Özdemir, “Hiperleksi, bir çocuğun erken ve şaşırtan bir formda beklenen yeteneklerinin ötesinde okumaya başlaması ve ekseriyetle buna bebeklik devrinde gelişen, harflere ve sayılara karşı takıntılı bir ilgi duyma halinin de eşlik etmesidir” dedi.
Beykent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Samuray Özdemir, hiperleksi bozukluğunun tanısı, tedavisi ve dikkat edilmesi gereken durumlar hakkında açıklamalarda bulundu.
3 FARKLI TIPTA ‘HİPERLEKSİ’
Dr. Özdemir, 3 farklı hiperleksi çeşidi olduğunu ve teşhislerini şu biçimde açıkladı:
“Tip 1 hiperleksi: Bu tip, nörogelişimsel bir bozukluğu/yeti yitimi olmayan çocukların erkenden ve beklenen gelişim seviyelerinin çok üzerinde okumayı öğrenmeleri formunda ortaya çıkar. Tip 1 hiperleksi bir bozukluk olarak kabul edilmediğinden özel bir teşhis yaklaşımı gerekli görülmez.”
“Tip 2 hiperleksi: Bu tip hiperleksi otizmli çocuklarda görülür. Çoklukla sayılara ve harflere takıntılıdırlar, başka oyuncak cinslerine nazaran kitapları ve manyetik harfleri tercih ederler. Ayrıyeten, plakalar ve doğum tarihleri üzere değerli sayıları da sıklıkla hatırlarlar. Bu çocuklar ekseriyetle, göz temasından ve duygusal yakınlık kurmaktan kaçınma ve duyusal uyaranlara çok hassas olma üzere daha tipik otizm belirtilerine sahiptirler. Tip 2 hiperlekside görülen esas özellikler çocuğun yaşına nazaran beklenenin çok üzerinde okuma yeteneğinin olması, sayılar ve harflerle takıntılı bir biçimde meşguliyet, bilgi modüllerini tekrarlamak üzere ezbere öğrenme ve öbür çeşitli davranış meseleleridir.
Tip 3 Hiperleksinin tip 2’ye misal yanlarının olduğunu vurgulayan Özdemir şu bilgileri verdi:
“Tip 3 Hiperleksi: Tip 2 hiperleksiye emsal fakat belirtileri vakitle azalır ve sonunda da kaybolur. Tip 3 hiperleksisi olan çocuklar dikkat alımlı halde okuduğunu manaya eğilimi gösterirler fakat sözel lisan gelişimleri geri kalmış olabilir. Bellek fonksiyonları son derece yüksektir. Otizmli çocukların bilakis, tip 3 hiperleksisi olan çocuklar etraflarıyla basitçe irtibat kuran, dışa dönük ve duygusal yakınlık gösterebilen çocuklardır. Tip 3 hiperleksiyi teşhis etmek güç olabilir zira okumaya erken başlamaya ek olarak bu çocuklar ekseriyetle bir ekip otizm gibisi özellikler ve davranışlar gösterirler. Bunların başında inanılmaz bir ezber yeteneği, duyusal hassasiyet, değişime karşı ağır direnç, fobiler ve dehşetler, sıraya dizme yahut istifleme davranışları, kendilerinden “o” yahut “sen” yahut “ismiyle” bahsetmek formunda zamirleri aykırı çevirme gelmektedir. Bununla birlikte, tip 3 hiperleksili çocuklar çoklukla duygusal yakınlık kuran, dışa dönük ve yakın aile üyeleriyle etkileşime giren çocuklardır. Otizm gibisi davranışları vakitle azalır ve yaşlarına uygun biçimde fonksiyonellik gösterebilir hale gelirler.”
“HİPERLEKSİ OLAN HER ÇOCUĞUN OTİZMİ YOKTUR”
Hiperleksinin toplumdaki yaygınlığı hakkında net bir şey söyleyebilmenin mümkün olmadığını belirten Dr. Özdemir, araştırmalardan elde edilen istatistiklere nazaran şu halde açıkladı:
Otizmli çocukların yaklaşık yüzde 6 ila yüzde 14’ünde hiperleksi vardır. Hiperleksi olan her çocuğun otizmi yoktur. Hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır. 54 çocuktan yaklaşık 1’inde otizm spektrum bozukluğu vardır” dedi.
HİPERLEKSİNİN TEDAVİ PROSEDÜRÜ
Dr. Özdemir, hiperleksi hastalığının tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmediğini ancak tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklar ise şu tedavi tiplerinden yarar görebileceklerini belirtti:
Konuşma ve lisan terapisi, hiperleksisi olan çocukların lisan ve toplumsal marifetlerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Bu usulde çocukların toplumsal etkileşim ve manaya üzere zayıf oldukları taraflarını geliştirmeye ve güzelleştirmeye yardımcı olmak hedefiyle gelişmiş okuma yeteneklerinden yararlanılmaktadır. Her çocuğun toplumsal hünerler, üst seviye lisan maharetleri, konuşulan lisanı manaya, yazma ve konuşma üzere kendine mahsus gereksinimlerine odaklanan şahsa özel bir tedavi planı vardır.”
Terapistlerin bu maharetler üzerinde çalışmak için kullandıkları birtakım stratejiler olduğunu tabir eden Özdemir şunlardır:
“Anlamayı desteklemek için görsel formüller, görsel programlar ve vakit çizelgeleri, söz alakalarını öğretmek için çağrışım oyunları, toplumsal öyküler, neden ve sonuç konusunda kestirim yürütme, ebeveynler ve öğretmenler için stratejiler.”
Tedavi formüllerinden bir oburunun uğraş terapileri olduğunu söyleyen Dr. Özdemir, “Bu tedavi yaklaşımı bireye özeldir lakin terapist sürekli çocuğun uyku, beslenme, öz bakım, okul faaliyetlerine katılma, toplumsal aktivitelere katılma, yazı yazma ve duyusal uyaranlara uygun halde karşılık verme üzere zorluk alanlarında çalışır. Eğitsel yerleştirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yaklaşım stratejilerinin temel farklılığını oluşturur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel eğitim sınıflarından yarar görürler. Çünkü olağan sınıflar onlar için çok fazla uyaran içerdiğinden uygun olmaz ve bu nedenle bire-bir eğitim aldıkları ortamda daha uygun öğrenebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik sınıf ortamında olmaktan daha fazla yarar görürler. Birebir yaştaki sınıf arkadaşlarıyla uygun toplumsal etkileşime girebilmek için sınıf ortamında daha fazla talihe sahip olurlar” dedi.