Ivermectin aşı aksileri tarafından Covid’e karşı “mucizevi ilaç” diye alkışlanıyor ve kimi ülkelerde yetkililer tarafından tavsiye bile ediliyor. Lakin BBC, ilacın reklamını yapanların ispat olarak gösterdikleri bir dizi araştırmada çok önemli yanılgılar yapıldığını ortaya çıkardı.
Ivermectin yıllardır beşerler ve hayvanlarda iç parazitlere karşı kullanılan tesirli bir ilaç.
Ama pandemi sırasında bu ilacın Covid tedavisinde de kullanılabileceğini savunanlar ortaya çıktı.
ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği sıhhat yetkilileri bu ilacın Covid’e karşı kullanılabilmesi için kâfi bilgi olmadığı kanaatine vardılar. Lakin birden fazla aşı tersi aktivistler olan binlerce kişi bu ilacın Covid tedavisinde kullanılması için bütün uğraşlarıyla kampanya yürütüyor.
Toplumsal medya kümelerinde beşerler ilacın nasıl bulunabileceği konusunda bilgiler paylaşıyor hatta hayvanlar için kullanılan çeşidini bile tavsiye ediyorlar.
Ivermectin etrafından kopartılan fırtına o denli tesirli oldu ki dünya çapında çok sayıda insan bu ilacı kullanmaya başladı. Bunda bilhassa ilacın tesirinin bilimsel araştırmalarla kanıtlandığı konusunda yaratılan yanılmasa çok tesirli oldu.
İlacın kullanımını teşvik eden kümeler bir dizi “bilimsel araştırma”ya atıfta bulunuyor ve sık sık bu araştırmaların bulgularının gizlendiği ya da dikkate alınmadığını tez ediyorlar.
Ama bağımsız bilim insanlarından oluşan bir kümenin yaptığı inceleme, Ivermectin’in Covid’e karşı tesirine delil gösterilen bu araştırmaların güvenilirliğine dair önemli kuşkular yarattı.
Peru’da sıhhat yetkilileri bir mühlet Ivermectin’i tavsiye edip sonra Covid tedavi rehberinden çıkardılarHangi araştırmalar, hangi yanılgılar?
BBC’nin yaptığı inceleme, Ivermectin’in Covid’e karşı kullanımı konusunda yapılan 26 büyük ölçekli deneyin üçte birinden fazlasının ya çok önemli yanılgılar içerdiğini ya da sahtekarlık yapılmış olması ihtimalinin yüksek olduğunu, geri kalanların hiçbirinin de ikna edici bir sonuca varamadığını ortaya koyuyor.
Araştırmaları inceleyen bağımsız bilim kümesinden Dr. Kyle Sheldrick, Ivermectin’in Covid vefatlarını önlediğini tez eden ve “uydurma olduğu açıkça muhakkak ya da çalışmayı geçersiz kılacak büyük yanılgılar içermeyen” tek bir klinik deney bulamadıklarını söylüyor.
Bağımsız bilim insanlarının bu çalışmalarda tespit ettikleri önemli sahtecilik ya da yanlışlar ortasında şunlar var:
- Birebir hastaya ilişkin bilgilerin diğer birine aitmiş üzere tekraren kullanılması
- Deneye katılan hastaların rastgele seçilmediğine dair ispatlar bulunması
- Verilen sayılara doğal olarak ulaşılmasının çok güç olması
- Yüzdelerin yanlış hesaplanması
- Çalışmadan mahallî sıhhat yetkililerinin haberdar olmaması
ABD’de aşı aksileri Ivermectin konusundaki araştırmaların kasıtlı olarak hasır altı edildiğini argüman ediyorBağımsız bilim insanları kimler?
İncelemeyi yürüten bağımsız heyetteki Dr. Gideon Meyerowitz-Katz, Dr. James Heathers, Dr. Nick Brown ve Dr. Kyle Sheldrick ‘sahte bilimsel’ argümanları bulup ifşa etme tek tek deneyim sahibi uzmanlar. Pandemi sırasında da resmi olmayan istekli bir iş birliği içerisinde düzmece bilimsel tezlerin izini sürdüler.
Biyotıp öğrencisi Jack Lawrence’ın Mısır’da yürütülen tesirli bir çalışmada kusurlar bulması üzerine Ivermectin konusuna daha derinlemesine eğilmek üzere bir ortaya geldiler.
Tespit ettikleri başka problemler ortasında deneyde ismi geçen hastaların kimilerinin deney başlamadan öldüğünün belirlenmesi bile vardı. Çalışma, daha sonra, yayınlayan tıp mecmuası tarafından yayından kaldırıldı.
Bağımsız bilim insanları Ivermectin’in Covid hadiselerinde kullanımıyla ilgili olarak yapılmış bütün rastgele denetimli çalışmaları tek tek incelediler. Bunlar ilacın kullanımını teşvik edenlerin daima olarak alıntıladığı ve teorik olarak en yüksek bilimsel delil bedeli taşıdığı düşünülen deneylerdi.
Rastgele denetimli çalışmaların belirleyici özelliği, deneye katılan insanların rastgele seçilen bir kısmına araştırılan ilacın bir kısmına da etkisiz bir hususun (plasebo) verilmesi yoluyla karşılaştırma imkanı sağlaması.
Bağımsız bilim kümesi ayrıyeten gözleme dayalı altı bilhassa tesirli araştırmayı da inceledi. Bu tip araştırmalarda, ilacı alan bir küme beşere ne olduğu gözlemleniyor. Münasebetiyle araştırmaya katılanların hangi cins hastalar olduğuna bağlı olarak sonuçlar değişiklik gösterebilir.
İncelenen toplam 26 araştırmadan beşinde bilgilerde sahtecilik yapıldığına dair deliller görüldü. Örneğin tıpkı hastaya ilişkin datalar tekraren kopyalanıp yapıştırılmıştı.
Öbür bir beş araştırmada alarm zilleri çalmasına sebep olan yanlışlar vardı. Örneğin sayılar birbirini tutmuyordu, yüzdeler yanlış hesaplanmıştı yahut mahallî sıhhat yetkililerine araştırma haber bile verilmemişti.
Bu çok kusurlu deneyler dışında kalanlardan 14’ünün müellifleri araştırmaya temel olan dataları göndermemişlerdi ki bağımsız bilim kümesi bunun da olası sahtecilik işareti olabileceğini not etti.
Bağımsız bilim kümesinin incelediği araştırmalar ortasında dünyanın farklı yerlerinden gelen nitelikli birtakım araştırmalar da var.
Lakin en büyük kusurlar daima Ivermectin’in en çok tesirli olduğu sonucuna varan araştırmalarda ortaya çıktı.
Hatta araştırma Ivermectin’in Covid vefatlarına karşı ne kadar tesirli olduğunu tez ediyorsa, sahtecilik ve büyük kusur nedeniyle geçersizlik oranı da o kadar yüksekti.
Ne kadarı yanılgı, ne kadarı kasıt?
Elbette araştırmalarda farkında olmadan kusur yapılmış ihtimali göz gerisi edilemez lakin bağımsız bilim kümesinden Dr. Sheldrick en azından kimilerinde taammüden sahtecilik yapılmış olması ihtimalinin yüksek olduğunu düşünüyor.
Örneğin yakınlarda Lübnan’da yapılan bir araştırmada 11 hastaya ilişkin bilgiler blok halinde kopyalanıp tekraren farklı şahıslara ilişkin verilermiş üzere bilgi listesine eklenmiş. Bu da araştırmaya katıldığı izlenimi verilen hastaların birçoklarının aslında var olmadıklarına işaret ediyor.
Bu çalışmanın müellifleri BBC’nin sorularını yanıtlarken “orijinal datalarda oynandığını, sabote edildiğini ve bir yanlışlık yapıtı son evraka girdiğini” söylediler ve yayınlayan dergiye çalışmayı geri çektiklerini bildirdiklerini eklediler.
İran’da yapılan bir öbür çalışma birinci bakışta Ivermectin’in Covid vefatlarını engellediğini gösterir üzereydi.
Ancak bilim kümesi bu çalışmada problemler tespit etti. Hastaların kanındaki demir ile ilgili datalar doğal olarak ortaya çıkamayacak sayılar biçiminde sıralanıyordu.
Ayrıyeten plasebo yani etkisiz unsur verilen hasta kümesinin daha deney başlamadan evvel Ivermectin verilen kümeye nazaran kanındaki oksijen seviyesi daha düşük şahıslardan seçildiği anlaşılıyordu. Bu da onların daha deney başlarken başkalarına nazaran daha hasta olduklarını ve istatistiki bakımdan ölme ihtimallerinin daha yüksek olduğunu gösteriyordu.
Üstelik yalnızca kandaki oksijen seviyeleri değil bir çok öbür hayati göstergeleri bakımlardan da durumu daha makûs hastalar daima plasebo kümesine, daha güzel olanlar ise ilaç verilen kümeye konmuştu.
Dr. Sheldrick bu türlü bir ayrımın tesadüfen oluşmuş olması ihtimalinin sıfıra yakın olduğunu söylüyor.
İran deneyine başkanlık eden Dr. Morteza Niaee, sonuçları ve metodu savundu ve izah edilen meseleleri reddederek rastgele deneylerde bu çeşit farklılıkların ortaya çıkmasının çok olağan olduğunu, bedellendirilen çok sayıdaki faktörden bir kısmının Covid riskiyle irtibatı olmadığını söyledi.
Nitelikli incelemeler ve yan tesirler
Lakin Lübnan ve İran deneyleri “çok makûs raporlanmış çalışmalar” oldukları gerekçesiyle bilimsel delilleri gözden geçiren memleketler arası uzmanlardan oluşan Cochrane isimli kuruluşa sunulan çalışmalara dahil edilmediler.
Cochrane, Ivermectin’in Covid’le ilgili yararlı bir tesiri olduğuna dair bir ispat bulunamadığı sonucuna vardı.
Ivermectin’in Covid’e tesirine dair şu ana kadar yapılan en kapsamlı ve en nitelikli araştırma Canada’daki McMaster Üniversitesi’nde yapılan Together deneyi.
Bu araştırma ilacın Covid ile çabada yararlı bir tesirinin görülmediği sonucuna ulaştı.
Ivermectin genel olarak kullanımı inançlı bir ilaç ancak birtakım yan tesirleri de bildirildi.
ABD’de Ivermectin zehirlenmesinde gözle görülür bir artık var ancak hem toplam sayı çok küçük (bu yıl içinde 435’ten 1.143’e) hem de olayların hiç biri çok önemli değildi.
Hastalarda kusma, ishal, halüsinasyon, baş karışıklığı, uyku hali ve titreme görüldü.
Ancak insanlara uydurma güvenlik umudu vermek, örneğin hastaneye gitmek ya da her şeyden evvel aşı olmak yerine Ivermectin alıyorlarsa, çok daha tehlikeli sonuçlar yaratabilir.
Peru’den kamu sıhhati uzmanı Dr. Patricia Garcia bir basamakta hastaneye gelen her 15 hastadan 14’ünün Ivermectin aldığını ve hastaneye başvurduklarında “çok ağır hasta” olduklarını anlattı.
- Birtakım Covid hastalarının el ve ayak parmakları neden morarıyor?
- Covid: Yeni geliştirilen bir ilaç hastaneye kaldırılma riskini yarıya indirebilir
- İngiltere’de Covid aşısı sonrası regl şikayetleri ile ilgili, itimat artırıcı araştırma yapılması daveti
Toplumsal medyanın rolü
Facebook’ta oluşan büyük Ivermectin savunucusu kümeler giderek forumlara dönüştü ve burada insanlara ilacı nereden bulabilecekleri konusunda tavsiyeler veriliyor. Hatta hayvanlara verilen cinsini kullanmayı tavsiye edenler bile var.
Kimi kümelerde daima olarak Ivermectin ile ilgili araştırmaların hasır altı edildiğine dair komplo teorileri paylaşılıyor. Bunlara çoklukla aşı aksisi fikirler ve bu ilaç kullanılmıyorsa hastalara hastaneyi terk etmeleri tavsiyeleri de eşlik ediyor.
Facebook forumları üzerinden ise daha uç kümeleşmeleri barındıran şifreli bildiri uygulaması Telegram sohbetlerine ulaşılıyor.
Bu kanallar üzerinden Ivermectin kullanmayan hekimlere, ilaca karşı çıkan bilim beşerlerine yönelik taciz kampanyaları koordine ediliyor.
Az sayıda hekim ise araştırmaların zayıflığına işaret edilmesine karşın Ivermectin’in tesiri konusunda olumlu bildiriler veriyorlar.
İngiltere’de Ivermectin’i teşvik için bir de kuruluş oluşturan bayan doğum uzmanı Dr. Tess Lawrie bunlardan biri.
Lawrie Covid-19 aşı programının durdurulması daveti yapmış ve aşı güvenliğiyle ilgili istatistikleri yanlış yorumlamak suretiyle aşının çok sayıda vefata yol açtığını ima eden temelsiz savlarda bulunmuştu.
Kendisine internet üzerinden yapılan bir panelde BBC tarafından yöneltilen “Invermectin’in Covid’e tesirinin olmadığını kabul etmek için nasıl bir ispat görmeniz lazım?” sorusuna Lawrie “Ivermectin tesirli. Beni hiç bir şey tersine ikna edemez” diye karşılık vermiş ve eklemişti:
“Kanıtlarla ilgili tek sorun bunların daima gizlenmeye çalışılması.”
Dünyadaki uygulamalar
Dünya çapında insanları birinci kademede Ivermectin’e yönelten aşı aykırılığı değil, aşının bulunamaması oldu.
Bu korkularla Ivermectin’in kullanımına aşikâr periyotlarda Hindistan, Güney Afrika, Peru ve Latin Amerika’nın kıymetli bir kısmı ile Slovakya’da müsaade verildi.
Peru ve Hindistan’da sıhhat yetkilileri daha sonra tedavi rehberinden Ivermectin’i çıkardılar.
Şubat ayında ilacı üreten şirketlerden biri olan Merck bir açıklama yaparak Ivermectin’in Covid-19’a karşı tesirli olduğuna dair bilimsel bir data bulunmadığını bildirdi.
Güney Afrika’da ilaç bir gayret alanına dönüştü.
Tabipler delil yetersizliğine dikkat çekerken aşılamanın yavaş ve sıkıntılı gitmesi yüzünden birçok hasta Ivermectin talep ediyordu.
