Giriş: Kernikterus, ciddi ve nadir bir nörolojik hastalıktır. Genellikle, yeni doğan bebeklerde, sarılık (hiperbilirubinemi) durumunun tedavi edilmemesi sonucu meydana gelir. Sarılık, kanın içerisinde bulunan bilirubin maddesinin aşırı birikmesi sonucu ortaya çıkar. Bilirubin, karaciğer tarafından üretilen ve vücuttan atılması gereken bir atık madde olup, aşırı miktarda biriktiğinde beyin hücrelerine zarar verebilir. Bu durum kernikterus’a yol açar.
Bu makalede kernikterus’un ne olduğunu, nedenlerini, belirtilerini, tanı ve tedavi yöntemlerini ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
Kernikterus Nedir?
İçindekiler
Kernikterus, genellikle beyin hücrelerinin bilirubin tarafından hasar görmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Bilirubin, vücutta kırmızı kan hücrelerinin yıkımı sonucu meydana gelir. Sağlıklı bir yetişkinin vücudu, bilirubini karaciğer yoluyla işler ve vücuttan atar. Ancak yeni doğan bebeklerde bu süreç tam olarak gelişmemiş olabilir, bu da bilirubinin vücutta birikmesine yol açar.
Bilirubinin kan dolaşımında yüksek seviyelerde bulunması, beyin dokusuna zarar verir ve bu durum kernikterusa yol açar. Kernikterus’un en ciddi sonucu, kalıcı nörolojik bozukluklara, duyma kaybına, gelişim geriliğine ve hatta ölüme yol açabilmesidir.
Kernikterus’un Nedenleri
Kernikterus’un başlıca nedeni, yeni doğan bebeklerde yüksek seviyelerde bilirubinin vücutta birikmesidir. Bunun yanı sıra, bazı durumlar ve sağlık sorunları kernikterusa yol açabilir. İşte kernikterusun yaygın nedenleri:
- Fizyolojik Sarılık: Yeni doğan bebeklerin karaciğerleri, doğumdan hemen sonra bilirubini etkili bir şekilde işleyemez. Bu durum genellikle bebeklerin ilk birkaç gününde ortaya çıkar ve kendiliğinden geçer. Ancak, bu süreç düzgün bir şekilde kontrol edilmezse, kernikterusa yol açabilir.
- Hemolitik Hastalıklar: Bebeklerin kan grubu ile annelerinin kan grubu arasında uyumsuzluk, kan hücrelerinin yıkımını hızlandırabilir. Bu durum, daha fazla bilirubin üretimine yol açar. Hemolitik hastalıklar, kernikterusun en yaygın nedenlerindendir.
- Prematüre Doğum: Erken doğan bebeklerin karaciğerleri, tam olarak gelişmemiştir ve bilirubini işleme kapasitesi düşüktür. Bu durum, prematüre bebeklerde sarılık riskini artırır.
- Bilirubin Atılımını Engelleyen Durumlar: Karaciğer hastalıkları, enfeksiyonlar veya genetik hastalıklar bilirubinin vücuttan atılmasını engelleyebilir. Bu tür durumlar, kernikterus riskini artırır.
- Yetersiz Beslenme veya Emme Sorunları: Yetersiz beslenen bebeklerde, bağırsak hareketliliği yavaşlar ve bilirubin vücutta birikmeye başlar.
- Bebeklerin Yüksek Kilolu Doğması: Aşırı kilolu bebeklerin vücutları, bilirubini daha az verimli bir şekilde işleyebilir, bu da sarılık riskini artırır.
Kernikterus’un Belirtileri
Kernikterus’un belirtileri, beyin ve sinir sistemine olan etkilerinin şiddetine bağlı olarak değişir. Erken evrelerde, bebeklerde sarılık belirtileri görülebilirken, ilerleyen evrelerde nörolojik belirtiler ortaya çıkar. İşte kernikterus’un başlıca belirtileri:
1. Erken Belirtiler:
- Sarılık: Yeni doğan bebeklerin cildinde sararma görülebilir. Bu sarılık, bilirubinin vücutta birikmesinin ilk belirtisidir.
- Yüksek Bilirubin Seviyeleri: Bilirubin seviyeleri laboratuvar testleriyle ölçülerek yüksekliği tespit edilebilir.
- Huzursuzluk: Bebek, aşırı derecede huzursuz olabilir, sık sık ağlayabilir.
- Emme Zorluğu: Bebek, emmede güçlük çekebilir ya da yetersiz beslenebilir.
2. İleri Dönem Belirtileri:
- Kas Sertliği (Hipertoni): Bebekte vücut kaslarında sertleşme ve kontrolsüz hareketler görülebilir.
- Beyin Hasarı: Beyin hasarı, beyin fonksiyonlarında kayıplara neden olabilir.
- Zihinsel Gerilik: Erken tedavi edilmezse, gelişim geriliği ve öğrenme güçlükleri görülebilir.
- Duyma Kaybı: Kernikterus, kalıcı işitme kaybına yol açabilir.
- Kişilik Değişiklikleri: Bebek büyüdükçe, davranışsal değişiklikler görülebilir. Özellikle duyusal algılama ve motor becerilerde kayıplar yaşanabilir.
- Göz Hareketleri: Kontrolsüz göz hareketleri, görme bozukluklarına işaret edebilir.
Kernikterus’un Tanısı
Kernikterus tanısı, genellikle bebeklerde sarılık ve yüksek bilirubin seviyelerinin gözlemlenmesiyle başlar. Ancak, tanının doğrulanması için daha ileri testler yapılır.
1. Bilirubin Testi:
Bilirubin seviyeleri, kan örneği alınarak ölçülür. Yüksek seviyelerde bilirubin, kernikterus riskini gösterir.
2. Ultrasonografi:
Beyin hasarını değerlendirmek için beyin ultrasonu yapılabilir. Beyinde bilirubinin birikmesine bağlı olarak görülen değişiklikler ultrasonla tespit edilebilir.
3. Nörolojik Testler:
Bebeklerde nörolojik değerlendirme yapılır. Gelişimsel testler ve refleks testleri ile beyindeki hasarın düzeyi değerlendirilir.
Kernikterus’un Tedavisi
Kernikterus’un tedavisi, erken dönemde sarılık tedavi edilerek engellenebilir. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, nörolojik hasar o kadar az olabilir.
1. Fototerapi (Işık Tedavisi):
Bilirubinin vücutta daha hızlı bir şekilde işlenebilmesi için fototerapi tedavisi uygulanabilir. Bu tedavi sırasında bebek, özel ışık altında tutulur ve bilirubin daha hızlı bir şekilde vücutta parçalanır.
2. Kan Değişimi (Exchange Transfusion):
Eğer bilirubin seviyeleri çok yüksekse, kan değişimi yapılabilir. Bu işlem, kanın bir kısmını değiştirmeyi içerir ve aşırı bilirubinin vücuttan atılmasına yardımcı olur.
3. İlaç Tedavisi:
Bilirubin seviyelerini düşürmek için bazı ilaçlar da kullanılabilir. Bunlar, karaciğerin bilirubini daha verimli bir şekilde işlemesini sağlar.
4. Destekleyici Bakım:
Bebeğin beslenmesine dikkat edilmesi ve yeterli sıvı alımının sağlanması önemlidir. Ayrıca, prematüre bebeklerin daha dikkatli izlenmesi gerekir.
5. Gelişimsel Terapi:
Kernikterus sonucu gelişim geriliği veya motor beceri kaybı yaşayan bebekler için özel terapi programları uygulanabilir.
Kernikterus’un Önlenmesi
Kernikterus, çoğu durumda erken tedavi ile önlenebilir. İşte önleme yöntemleri:
- Bebeklerin Sarılık Testi: Yeni doğan bebeklerin sarılık açısından düzenli olarak kontrol edilmesi gerekir.
- Erken Tanı ve Tedavi: Sarılık belirtileri erken fark edilir ve tedavi edilirse kernikterus riski büyük ölçüde azaltılabilir.
- Işık Tedavisi: Bebekler, sarılık belirtisi gösterdiğinde fototerapi tedavisi uygulanmalıdır.
- Bilirubin Seviyeleri İzlenmeli: Bilirubin seviyeleri, ilk hafta boyunca düzenli olarak izlenmelidir.
Sonuç
Kernikterus, yeni doğan bebeklerde yüksek bilirubin seviyeleri nedeniyle gelişebilen ciddi bir hastalıktır. Erken teşhis ve tedavi ile kernikterus’tan kaçınılabilir ve bebeklerin sağlıklı bir şekilde büyümeleri sağlanabilir. Anne ve babaların bebeklerinde sarılık belirtilerini fark etmeleri ve tedaviye zamanında başvurması, bu hastalığın önlenmesinde büyük önem taşır. Sağlık profesyonellerinin de bebekleri bu konuda doğru bir şekilde yönlendirmeleri, kernikterus’un etkilerini minimize edebilir.
