Koronavirüs aşılarının yaygın kullanıma başlanmasının üzerinden 9 aya yakın müddet geçti. Bu mühlet içerisinde aşılarla ilgili çok fazla data edinmiş olsak da hala aşıların ne kadar tesirli olduğu ve koruyuculuklarının ne kadar süreceğine dair baş karıştırıcı çıkarımlar yapılabiliyor.
Bunun temel sebeplerinden bir tanesi aşıların bedendeki tesirleri ve koruyuculuklarına dair yanlış beklentiler.
Koronavirüse karşı geliştirilen aşıların temel hedefi hastalığın hafif geçirilmesini sağlamak.
Aşılar virüse maruz kaldıktan sonra bağışıklık sistemini devreye sokarak öncelikle virüsün o anda bedene yayılmasını maniler.
Şayet enfeksiyon ilerlerse bellek bağışıklık hücrelerinin tetiklenmesi ile virüsün akciğerlerde hastalığa yol açmasını önler.
Bu sebeple aşıların aktifliğini aşılı şahıslarda gözlemlenen olumlu test sayıları ile değil hastalık ve vefat sayılarını azaltması üzerinden pahalandırmak gerekiyor.
Hastanede yatan aşılı hastaların sayısının artması telaş verici
Son vakitlerde artış gösteren kıymetli tasalardan birisi hastanede yatan aşılı hasta sayılarındaki yükseliş.
Türk Ağır Bakım Derneği’nin geçtiğimiz günlerde yaptığı çalışmada ağır bakımda yatan 921 hastanın aşı durumlarına bakılmış ve sonuçlar hastaların yüzde 51,4’ünün aşısız, yüzde 39,4’ünün ise iki doz Sinovac uygulanmış bireyler olduğu göstermiş.
Tekrar emsal bir biçimde vilayet sıhhat müdürlüklerinden hastaneye yatan aşılı birey sayısının gitgide yükseldiği tarafında açıklamalar yapılıyor.
Pekala bu bilgiler üzerinden artık iki doz aşının aktif olmadığı ya da aşıların aktifliğinin azaldığı tarafında bir çıkarım yapmak mümkün mü? Hayır.
Birincisi toplumda ne kadar çok birey aşılanırsa hastaneye yatan aşılı kişi sayısı da doğal olarak artıyor.
Aşılar ne kadar tesirli olursa olsun, toplumdaki herkesin aşılandığı bir senaryoda hastaneye yatan bireylerin de hepsi aşılı olacaktır.
İkinci olarak aşılar hastaneye yatma riskini büyük oranda (10 kat kadar) azaltsa da en fazla aşılanan kümeler 60 yaş üstü ve bağışıklığı baskılanmış riskli kümeler.
Bu yüzden aşılama sonrasında bile bu bireylerde hastaneye yatma riskinin yüksek olduğunu görmek şaşırtan değil.
Yeniden de aşılamanın olmadığı duruma nazaran bu kümedeki bireyler hala kıymetli ölçüde korunmuş oluyor.
Yalnızca hastane bilgilerine bakmak yanlışlı bir yaklaşım
Son olarak hastaneye yatan bireyler dışında toplumda enfekte olup aşının tesiri ile hastaneye yatmayan birçok birey var.
Bu sebeple, yalnızca hastane datalarına bakarak aşıların aktifliğinin azaldığı çıkarımını yapmak yanlışlı bir yaklaşım.
Aşı aktifliği çalışmaları fakat aşılı ve aşısız bireylerin enfeksiyon sonrasında hastalanma ve hastaneye yatma riskinin karşılaştırılması ile anlaşılabilir.
9 Ağustos Perşembe günü İngiltere Halk Sıhhati Kurumu (Public Health England) tarafından yayımlanan datalar bize bu stil kıyaslamaların nasıl yapılması gerektiği hakkında pahalı bilgiler sunuyor.
Bu yayında vefat oranlarına bakıldığında iki doz aşılı bireylerin aşılanmamış şahıslara nazaran mevt riskinin 5-10 kat daha az olduğunu, hastaneye yatma oranının da tıpkı halde azaldığını görüyoruz.
Ancak enfeksiyon seviyelerine baktığımızda birçok kümede iki doz aşılı şahıslar ve aşısızlar ortasında çok fazla fark olmadığı gözlemleniyor.
Fakat bunun sebebi yeni varyantların aşıyı etkisiz kılması değil, daha süratli yayılan varyantlar sebebiyle aşılı olan şahıslar ortasında da enfeksiyon sayılarının artış göstermesi.
Bilhassa gerçek hayat bilgileri klinik araştırmalar üzere denetimli bir ortamda elde edilmediği için bu bilgilerin daha dikkatli tahlil edilmesi ve yorumlanması gerekiyor.
Özetle bu datalar bize yeni ve daha bulaştırıcı delta varyantıyla aşıların aktifliğinin yok olduğu ve işe yaramamaya başladıklarını göstermiyor.
Daha çok yüksek riskli kümelerin daha yüksek oranda aşılandığı ve aşılanma oranları arttıkça hastaneye yatan aşılı şahısların oranın da yükseldiğini gösteriyor.
Hatta mevcut datalar delta varyantına karşı aşıların aktifliğinin yüksek oranda korunduğunu tarafında.
Aşı etkinliği, aşılanmış kişilerdeki enfeksiyon/hastalıktaki düşüşün ve aşılanmamış kişilerdekine göreli oranıdır. Örneğin bütün riski sıfırlayan bir aşı 100% etkindir. %50'lik etkinlik, aşılanmamış birine göre riskinizin %50 azaldığı anlamına gelir. /2 pic.twitter.com/GJjjbnRRpD
— Dr Bahar Tuncgenc (@BaharTuncgenc) August 25, 2021
Mesela, yakın vakitte Şili’den yayınlanan yeni bilgiler koruyuculuğu konusunda tasalar bulunan Sinovac aşısının iki doz uygulandığı bireylerde hastaneye yatışın yüzde 87.5, ağır bakıma yatışın yüzde 90 ve ölümlerin yüzde 86 oranında önlendiğini gösteriyor.
Bu bilgiler Şili’de gama varyantının yaygın olduğu periyoda ilişkin ve gama varyantı deltaya nazaran aşıya daha dirençli olmasına karşın bu sonuçların alınması hayli rahatlatıcı.
Aşı aktifliğinin vakitle azalıp azalmadığı da tartışma hususlarından bir tanesi.
Aşıların yaptığı tesir, bedende daima hazır ölçüde belirli bir antikorun bulunması değil, gerektiği durumda bu antikorları üretecek hafıza hücrelerini yetiştirmesi.
Bu hafıza hücreleri de virüsle temas sonrasında devreye girerek bu antikorların üretimini tetikleyerek hastalığı ve başka olumsuz sonuçları engelliyor.
Ve bu bellek hücrelerinin uzun mühlet, aylar hatta yıllar boyunca aktifliğini sürdüreceği ve yeni oluşabilecek varyantlara karşı aktifliğini koruduğu gözlemleniyor.
2003’te SARS geçiren hastaların kanlarından alınan örneklerde hala bellek hücrelerinin gözlemlenmesi bunun değerli bir örneği.
Bu yüzden kandaki nötralize edici antikor kıymetleri dikkate alındığında aşının enfeksiyona karşı tesirinin vakitle düştüğü düşünülebilir ancak kandaki antikor ölçüsünün koruyuculukla birebir eşleştirmek mümkün değil.
Datalar bilhassa 65 yaşın üzerinde ve bağışıklığı baskılanmış hastalarda enfeksiyona karşı koruyuculuğun daha süratli düştüğünü ve hafıza hücrelerinin uzun müddet yüksek düzeyde kalmadığını gösteriyor.
O sebeple bu kümelerde 3. doza gereksinim duyulsa da toplumun büyük çoğunluğunda buna gereksinim duyulmuyor.
2 doz aşılanma düzeyinin hala düşük olduğu göz önüne alınırsa, asıl kıymetli olan daha fazla bireye 2 doz aşı ulaştırılması zira aşısız bireylerde enfeksiyonun yayılması artan vefat sayılarının ve varyant oluşumunun en değerli sebeplerinden.
Dataların şeffaf halde açıklanmıyor
Son olarak aşıların aktifliği ile ilgili baş karışıklığının temel sebeplerinden bir tanesi de dataların şeffaf bir halde açıklanmaması.
Toplam aşılanma sayılarının yanında hangi yaş kümelerinde hangi aşıların ne oranda uygulandığı ve bu kümelerde hastalanma ve hastaneye yatış ile ilgili dataların şimdiki bir formda açıklanması epey kıymetli.
Bu gerçekleşmediği vakit bireyler ve kümeler kendi müşahedeleri üzerinden aşıların aktifliği ile ilgili yanlış varsayımlarda bulunabiliyor.
Tüm bunları dikkate aldığımızda aşıların aktifliği ile ilgili çıkarımlarımızı ve bakış açımızı daha farklı ölçülerle kıymetlendirmemiz gerektiği epey açık.
Dikkatli yapılmayan yorumlar maalesef yarar sağlamaktan çok aşı tereddüdünü ve aykırılığını arttırmaya yarayacaktır.
* Dr. Müge Çevik, İngiltere St Andrews Üniversitesi’nde enfeksiyon hastalıkları ve viroloji alanında araştırmacı tabip.
** Dr. Ali İhsan Nergiz, Londra Üniversitesi’nde (London School of Hygiene and Tropical Medicine) epidemiyoloji alanında yüksek lisans öğrencisi
- Türkiye’de de görüldüğü açıklanan Kolombiya kökenli Mu varyantı hakkında neler biliniyor?
- 3. doz Covid aşısı Delta varyantına karşı tesirli mi?
- Vilayetlere nazaran haftalık Covid-19 hadise sayısı açıklandı: Hangi vilayetlerde artış var?
- Sıhhat Bakanı Koca: Yerli aşımız Turkovac acil kullanım onayına müracaat edecek evreye geldi
