Gün geçmiyor ki ölümcül olan yeni bir virüs ile daha tanışmayalım. Zoonotik bir hastalık olan yani hayvanlardan insanlara bulaşan ölümcül bir virüs olan maymun çiçeği (mpox) COVID’den sonra ismini sıklıkla duyduğumuz bir virüs. Son olarak hayatımıza giren ise tedavisi ve aşısı olmayan ve Tanzanya’da ölümlere sebep olan Marburg virüsü. Pekala bu virüsler neden ve nasıl ortaya çıkıyor? Gelin ayrıntıları öğrenelim ve insanoğlu olarak buradaki hissemiz ne görelim.
Kaynak: https://www.science.com/bird-flu-mpox…
Ateş, halsizlik, ciltte kabarıklık ve kabuklanmaya neden olan Mpox yani maymun çiçeği salgınından kuş gribine salgınların son bulmadığı bir periyottan geçiyoruz.
Şimdi de son evresinde kanamalı ateşe sebep olan ve geçtiğimiz günlerde birkaç kişinin vefatına sebep olan bir virüs yine gündemde: Marburg virüsü.
Marburg virüsünün Ebola ile benzerlik gösteren tarafları var. 2023 yılında Tanzanya’da birkaç kişinin vefatına sebep olan bu virüs şu anda çok gündemde.
Bu kadar virüsün ortasında Covid elbette eski ‘popülerliğini’ yitirmiş durumda.
Peki, günümüzde virüs salgınlarının görülme sıklığı artıyor mu? Yoksa COVID salgını sırasında geliştirilen teknolojiler sayesinde salgınları tespit etmede daha mı âlâ hale geldik? Karşılık her ikisinden de biraz olabilir.
Şu anda memelileri ve kuşları enfekte eden, şimdi tanımlanmamış varsayımı 1,67 milyon virüs var. Bunlardan 827.000 kadarının insanlara bulaşma potansiyeline sahip olduğu düşünülmektedir.
Bu kadar virüsün ortasında olduğumuzu bilmek biraz ürkütücü gelebilir fakat bu aslında Dünya’nın varoluşu kadar eski bir öykü.
Virüslerin nasıl ortaya çıktığını anlamak için Dünya’daki hayatın başlangıcına geri dönmemiz gerekiyor.
İlk virüslerin nasıl ortaya çıktığına dair birkaç teori var, lakin hepsi virüslerin milyarlarca yıldır canlılarla birlikte evrimleştiği konusunda hemfikir. Bu istikrarlı ortak evrimde bir aksama olduğunda, işte asıl o vakit başımız belaya girebilir.
Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklara “zoonoz” denir. Yeni ortaya çıkan bulaşıcı hastalıkların yaklaşık yüzde 75’i zoonozdan kaynaklanmaktadır.
Virüslerin ortaya çıkışının ana itici güçleri beşerler ve onların hareketleridir. Tarım ve hayvancılık, 10.000 yıldan daha uzun bir müddettir yaygın ve bununla birlikte beşerler hayvanlarla yakın temas kurmaya başladı. Bu da, hayvanlara doğal yollarla bulaşan virüslerin insanlara geçmesine sebep oldu ki buna zoonoz diyoruz.
İnsan uygarlığı ve teknolojisi geliştikçe, hayvan hayat alanlarını da yok edilmeye başlandı. Bu sebeple hayvanlar, besin kaynakları aramak için yeni alanlara gitmeye başladılar. Olağanda temas halinde olmayan farklı çeşitler bir ortaya gelmeye başladı. Bu da hastalıkların daha çok yayılmasını ve farklı tıpta virüslerin ortaya çıkmasını tetikledi.
İnsanlar olarak dünya üzerinde yaşayan canlıların hayatını hiçe saydıkça, virüslerin çoğalıyor olması hakikaten çok ironik…
Sadece bu değil elbette, kentleşme de yüksek nüfus yoğunluğuna yol açarak virüslerin yayılması için ülkü bir ortam yaratır. Tüm bunlara ek olarak iklim değişikliği de virüslerin yayılmasına katkıda bulunuyor.
İklim değişikliğinin virüslerle kontağı için çok hoş bir örnek verebiliriz: Arbovirüsler (sivrisinek üzere eklembacaklıların yaydığı virüsler) yeni alanlarda tespit ediliyor zira sivrisineklerin yaşayabileceği ülke yelpazesi iklim değişikliği yüzünden daima artıyor.
Kasaba ve kentlerin süratli gelişimi yüzünden, paklık ve sıhhat hizmetleri üzere altyapılar nüfus için yetersiz düzeyde kalıyor ve bu da virüslerin daha kolay yayılmasına sebep oluyor elbette.
SARS-CoV-2’nin (COVID’e neden olan virüs) ortaya çıkışı hiçbir viroloğu şaşırtmadı. Beklenmedik olan, COVID pandemisinin ölçeği ve virüsün yayılmasını sınırlamanın zorluğuydu.
Ayrıca yanlış bilginin halk sıhhatinin başka alanları üzerindeki tesirini de iddia edemezdik. Bilhassa aşı tersliği son birkaç yılda toplumsal medyada daha yaygın hale geldi ve aşı tereddüt oranlarında artış görülmeye başlandı.
Bunun yanı sıra rutin çocukluk aşılama programlarında da aksamalar meydana geldi ve kızamık üzere aşıyla çarçabuk önlenebilecek olan hastalıkların salgın riski de arttı.
Bilim, COVID pandemisi sırasında gibisi görülmemiş bir süratle ilerledi ve bu da salgınları ve virüsün evrimini izlemek için yeni virüs tespit sistemlerinin geliştirilmesini sağladı.
Bu sayede, ortaya çıkacak olan öteki virüsleri gözlemlemek daha kolay hale geldi.
Örneğin, atık su izleme prosedürü, salgın sırasında SARS-CoV-2’yi tespit etmek için kapsamlı bir biçimde kullanıldı ve benzeri formda insan sıhhati için tehdit oluşturan öbür virüslerin izlenmesine de yardımcı olabilir.
Bir şahsa bir virüs bulaştığında, o virüsün genetik malzemesinin bir kısmı çoklukla tuvalete atılır. Atık su, bir bölgedeki enfeksiyon sayısının artıp artmadığını, ekseriyetle hastanelerde olay sayıları artmaya başlamadan evvel gösterme gücüne sahiptir.
Bu teknolojiyi grip, kızamık ve hatta çocuk felci üzere başka virüsleri aramak için uyarlamak, bize virüs salgınlarının zamanlaması hakkında pahalı bilgiler sağlayabilir. Örneğin 2022’de Londra’daki atık suda çocuk felci virüsü tespit edildi.
Viral salgınların artacağını söylemek birtakım beşerler için yalnızca endişe tellallığı olsa da, bunun olacağını düşünüp tedbir almak gelecekteki rastgele bir pandemiyi denetim altına almanın anahtarı olabilir.
COVID’in şahit olacağımız son salgın olacağını düşünmek pek gerçekçi olmaz. Lakin bir dahaki sefere daha hazırlıklı olacağımıza inanmamızda bir sakınca yok.
Elbette nezaret, pandemiye hazırlığın sadece ufak bir modülüdür.
Dünyanın dört bir yanındaki hükümetlerin, sıhhat ve bilim kuruluşlarının (düzenli olarak güncellenen) virüs ortaya çıkışı ve pandemik protokollere sahip olması gerekir.
Bu sayede çok geç olmadan ve virüs çok yayılmadan daha süratli bir biçimde tedbir alma bahtına sahip olabiliriz.