Maymun çiçeği virüsünün 12 ülkede 80 şahısta tespit edilmesinin akabinde bir açıklama yapan Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) “Tespit çalışmaları arttıkça olay sayısının da artmasını bekliyoruz” dedi.
WHO, olayların görüldüğü ülkelerle işbirliği içinde virüs tespit çalışmalarını artırmayı ve salgın idaresi konusunda yardımcı olmayı hedeflediklerini duyurdu.
Örgüt semptomların 2-4 hafta ortası sürdüğünü, mevt oranının ise yüzde 3-6 ortasında olduğunu aktardı.
WHO Avrupa Yöneticisi Hans Kluge de “Yaz mevsimi yaklaşırken büyük buluşmalar, şenlikler ve partiler nedeniyle yayılımın hızlanmasından tasa ediyorum” tabirlerini kullandı.
WHO internet sitesinden maymun çiçeğine dair en fazla sorulan soruları ve karşılıklarını da paylaştı.
Bunların bir kısmı şöyle:
Maymun çiçeği ile çiçek virüsü ne kadar benzeri?
Global aşılama faaliyeti sonrasında 1980’de yeryüzünden silinen çiçek virüsü ile maymun çiçeği ortasında genetik benzerlik bulunuyor.
Bu yüzden çiçek aşısı yapılan şahıslar maymun çiçeğine karşı da bir ölçü müdafaa sahibi olabiliyor.
Öte yandan virüsün 40 yıldan uzun mühlet evvel yer yüzünden silinmesi ve akabinde aşılama faaliyetlerinin durdurulması, genç nüfusu bu virüse daha açık hale getiriyor.
Maymun çiçeği en çok nerede görülüyor?
Orta ve Batı Afrika’da sıklıkla rastlanan bu virüsü taşıyan hayvanlar, o bölgelerdeki tropik yağmur ormanlarında yaşıyor.
Bu bölgelerden seyahat eden beşerler ve satılan hayvanlar aracılığıyla da başka bölgelere yayıldığı düşünülüyor.
Maymun çiçeği belirtileri neler?
Belirtiler ortasında ateş, ağır baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, yorgunluk, lenf bezi şişkinliği, deride döküntü ve lezyon yer alıyor.
Döküntü ekseriyetle ateşten 1-3 gün sonra başlıyor.
Lezyonlar düz yahut şişkin olabiliyor, işi saydam yahut sarımsı bir sıvıyla dolabiliyor ve akabinde çoklukla çatlayıp, kuruyup düşüyorlar.
Bedendeki lezyon sayısı birkaç adetten binlerceye kadar değişebiliyor.
Döküntü çoklukla yüz, avuç ve ayaklarda ağırlaşırken gövdede daha az görülüyor.
Ağız, cinsel organlar ve gözlerde de ortaya çıkıyorlar.
Bu semptomlar 2-4 hafta sürdükten sonra ekseriyetle tabiatıyla geçiyor.
Ama semptomlar ortaya çıktığında resen geçmesini beklemek yerine doktora başvurmak tavsiye ediliyor.
Maymun çiçeği geçirenlerle yakın temaslı olanların da sıhhat ünitelerine haber vermesi tavsiye ediliyor.
Maymun çiçeği öldürücü mü?
Birçok olayda semptomlar bizatihi geçse de virüs birtakım şahıslar için ölümcül yolabiliyor.
Yeni doğan bebekler ve bağışıklık sistemi zayıf şahıslar için bu virüs daha fazla tehdit oluşturuyor.
Ağır hadiselerde deri enfeksiyonu, zatürre ve körlüğe kadar ilerleyebilen göz enfeksiyonları görülebiliyor.
Hadiselerin en sık görüldüğü Afrika ülkelerinde mevt oranı yüzde 3 ile 6 ortasında değişiyor.
Ama bu ülkelerdeki virüs tespit sistemlerinin kısıtlı olması nedeniyle hafif olayların tespit edilmemiş olma ihtimali de yüksek.
Bu nedenle gerçek vefat oranı bundan daha düşük de olabilir.
Maymun çiçeği hayvanlardan insanlara nasıl geçiyor?
Virüsü taşıyan hayvanlar, fizikî temas ile bunu insanlara bulaştırabiliyor. Bu hayvanlar ortasında kemirgenler ve primatlar da yer alıyor.
Riski azaltmak için yabanî hayvanlarla müdafaasız temas edilmemesi, bilhassa de hasta olan hayvanlardan yahut meyyit hayvanlardan uzak durulması tavsiye ediliyor.
Maymun çiçeği virüsü beşerden beşere nasıl geçiyor?
Virüsü taşıyan beşerler semptom gösterdikleri devirde bulaştırıcı oluyor. Bu çoklukla virüse maruz kaldıktan sonraki 2-4 haftalık süreçte oluyor.
Bilhassa döküntü bölgeleri, beden sıvıları ve yaralar bulaştırıcı olabiliyor.
Virüsü taşıyan şahısların kullandığı kıyafetler, havlular, nevresim grupları ve çatal-bıçaklar da virüsü bulaştırabiliyor.
Ağızdaki lezyon ve yaralar da bulaştırıcı olduğu için tükürük yoluyla bulaşma ihtimali de var.
Bu yüzden maymun çiçeği virüsü taşıyan bireylerle yakın temasta olanlar, bilhassa de birebir konutta yaşayanlar, seks partnerleri ve sıhhat çalışanları daha yüksek risk kümesini oluşturuyor.
Virüs hamilelik devrinde plasentadan bebeğe de geçebiliyor.
Semptom göstermeyen hastaların bulaştırıcı olup olmadığı ise kesin değil.
Kimler daha fazla risk altında?
Virüsü taşıyanlarla yakın temasta olanların yanı sıra gençlerin daha fazla risk altında olduğu düşünülüyor.
Bunun nedeni ise yaşlıların çiçek aşısı nedeniyle maymun çiçeğine karşı da bir ölçü bağışıklık sahibi olması.
Bebekler, çocuklar ve bağışıklık sistemi zayıf olan şahıslar de risk altındaki öteki kümeler.
Maymun çiçeği virüsünden nasıl korunulur?
Korunmanın en tesirli yolu, virüsü taşıdığından şüphelenilen şahıslarla fizikî teması azaltmak.
Sıhhat çalışanları ve virüsü taşıyanlarla birlikte yaşayanların lezyonlarla direkt temas etmemesi ve maske takması, virüsü taşıyanların yaralarının üzerine kapatması, kendilerini izole etmesi ve maske takması tavsiye ediliyor.
Fizikî temasın gerekli olduğu anlarda ise tek kullanımlık eldivenlerin giyilmesi bulaşım riskini azaltıyor.
Tıpkı konutta yaşayanların yüzeyleri, kıyafetleri ve mutfak eşyalarını sistemli olarak temizlemesi gerekiyor.
Çocuklar neden daha fazla risk altında?
Maymun çiçeği virüsü çocuklarda ve yeni doğan bebeklerde daha fazla belirti gösteriyor.
Maymun çiçeği olduğundan şüphelenenlerin ne yapması gerekiyor?
Virüse maruz kaldığınızı düşünüyorsanız sıhhat kuruluşlarına başvurmanız, bu süreçte de kendinizi mümkün olduğunca izole etmeniz gerekiyor.
Maymun çiçeğinin aşısı var mı?
Çiçek aşısına karşı geliştirilen aşılar maymun çiçeğine karşı da kısmen müdafaa sağlıyor.
2019’da onaylanan Imvamune, Imvanex ve Jynneos markalarıyla üretilen MVA-BN isimli bir aşı da maymun çiçeğine karşı tesirli, lakin şimdi kısıtlı sayıda üretiliyor.
Maymun çiçeğinin tedavisi var mı?
Hastalık belirtileri çoklukla zaten geçiyor. Döküntü ve kaşıntıların mümkünse zaten kurumasını beklemek, değilse üzerini nemli tutmak da tavsiye ediliyor.
Göz ve ağızdaki yaralarla temas etmemek de değerli.
Çiçek virüsüne karşı geliştirilen antiviral ilaç tecovirimat (TPOXX ismiyle da biliniyor) Ocak 2022’de maymun çiçeğine karşı da kullanım onayı aldı.
Hangi ülkeler daha riskli?
1970’ten bu yana maymun çiçeği 11 Afrika ülkesinde görüldü. Bunlar Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo, Demokratik Kongo, Gabon, Fildişi Kıyısı, Liberya, Nijerya, Serra Leone ve Güney Sudan.
Ekseriyetle bu ülkelerden seyahat eden şahıslar nedeniyle virüs öbür ülkelerde de görülebiliyor.
Salgınlardan biri de bu ülkelerden ithal edilen hayvanlar nedeniyle gerçekleşmişti.
Mayıs 2022’de Avrupa, Amerika ve Avustralya’da görülen olaylar ise virüsün tarihindeki sıra dışı bir yayılım oldu. Pek çok hadisenin Afrika ülkeleriyle kontağı olmadığı fark edildi.
Dünya Sıhhat Örgütü bu yayılımın nedenlerini araştırmaya ve virüsün gördüğü ülkelere dayanak vermeye devam ediyor.
Daha büyük bir salgın riski var mı?
Maymun çiçeği, bulaşıcılığı yüksek bir virüs olarak görülmüyor. Bunun nedeni ise bulaşması için fizikî temas gerçekleşmesi gerekmesi.
Uzun vakittir bu virüsü yüksek öncelikli virüs kategorisinde pahalandıran Dünya Sıhhat Örgütü, virüsün yayılmasını önlemek için virüsün görüldüğü ülkelerle temasa geçti.
Maymun çiçeği cinsel yolla bulaşıyor mu?
Maymun çiçeği virüsü fizikî temasla bulaşıyor ve buna cinsel alaka de dahil.
Virüsün vajinal sıvılar ve meni yoluyla bulaşıp bulaşmadığı şimdi bilinmiyor ama cinsel ilgi sırasındaki deri teması virüsü bulaştırmak için kâfi olabiliyor.
Derideki belirtiler cinsel yolla bulaşan frengi ve herpes üzere öteki virüslerin belirtilerini andırabiliyor.
Bu da virüsün neden çoğunlukla cinsel sıhhat kliniklerine başvuran erkeklerde görüldüğünü açıklayabilir.
Lakin risk sadece cinsel olarak etkin şahıslarla yahut erkeklerle bağlantıya giren erkeklerle kısıtlı değil.
Eşcinsel erkekler daha yüksek risk altında mı?
Avrupa ülkelerindeki hadiselerde virüsün bulaştığı bireyler ortasında erkeklerle ilgiye giren erkekler tespit edildi. Bu olaylar, cinsel sıhhat kliniklerine başvurduklarında teşhis edildi.
Bu kümede daha fazla olay duyulmasının nedeni, bu kümenin cinsel sıhhat konusunda daha hassas olmasından da kaynaklanıyor olabilir.
Virüsün ismi neden maymun çiçeği?
Virüs birinci olarak 1958’de bilimsel araştırmalarda kullanılan bir maymun kolonisinde tespit edildiği için bu ismi aldı.
İnsanlardaki birinci virüs ise 1970’de görüldü.
