Maymun çiçeği virüsü; birçok Avrupa ülkesinden sonra ABD, Kanada ve Avustralya’da da görüldü. Virüsün yayılması tasa yarattı.
ABD’deki Jackson Laboratuvarı’nda bağışıklık sistemi profesörü Derya Unutmaz, BBC Türkçe‘nin virüsle ilgili sorularını yanıtladı.
Maymun çiçeği y eni bir virüs mü?
Yeni bir virüs değil. Maymun ismini alması da 1958 yılına dayanıyor. O sırada maymunlardaki bir salgın sonrası keşfedildi. Lakin çoğunlukla maymunlardan insanlara geçmiyor. Daha küçük; sincaplar, fareler, sıçanlar üzere hayvanlardan insanlara geçişi daha sık görülüyor.
Virüsün özelliği, çiçek virüsüne benzemesi. Alışılmış çiçek virüsü artık dünyada yok. Aşılarla yok edildi. Ona bir ölçü benziyor lakin o onun kadar ölümcül yahut tehlikeli değil. Tıpkı aileden geliyor. Genel olarak Orta ve Batı Afrika’da görülüyor. Öbür virüslerde olduğu üzere çoğunlukla hayvandan beşere geçişler oluyor.
Afrika’daki virüsün de iki tipi var. Bunlardan biri Orta Afrika’da Kongo civarında olanı. Bu biraz daha tehlikeli. Mevt oranı yüzde 10’lar civarına çıkabiliyor.
Başkası de Batı Afrika’da Nijerya civarında olan. Vefat oranı yüzde bir ya da daha altında. Genel olarak daha hafif geçen bir varyant oluyor.
Virüs n asıl bulaşıyor?
Maymun çiçeği virüsü beşerden beşere beden sıvılarından geçebiliyor, buna teneffüs yoluyla ağızdan çıkan sıvılar da dahil. Ancak bu virüs koronavirüs üzere havada asılı kalabilen bir virüs değil o. Çok yakın bir temasta olmak lazım. Yani enfekte olmuş ve semptom gösteren bireyle fizikî bir münasebette olmanız lazım.
Virüsün bir kuluçka evresi var. Bu kuluçka evresi 21 güne kadar çıkabiliyor. Ancak virüs kuluçka devresinde bulaşıcı olmuyor. Bu, bu virüsü koronavirüsten ayıran çok kıymetli bir özellik. Virüsün bulaşması için semptomların bir ölçü başlamış olması lazım.
Virüsün cinsel münasebet sırasında geçme mümkünlüğü da var. Şu son hadiselerin biraz ona yönelik olduğu da düşünülüyor. Bunun ender nadir bir durum olduğunu düşünüyoruz.
S emptomları neler?
Bir müddet sonra bedende esasen lezyonlar, döküntüler oluşuyor. İçi sıvı dolmaya başlıyor genelde. Biraz suçiçeğine de misal lakin çiçeğe daha çok benziyor. Lenf bezleri büyüyor. Bu kıymetli bir semptom. Virüs, o lezyonların içindeki sıvılardan da geçebilir.
Maymun çiçeği hangi noktada riskli olabilir?
Genel halk sıhhati açısından şu anda bunu bir riski olarak görmüyoruz. Zira beşerden beşere bulaşma mümkünlüğü çok düşük. Ancak şu anki durum biraz garip. Garip sözünü kullanıyorum zira virüsün bulaşma yolları ile uyumlu bir bulaş gözükmüyor. Zira daha evvel de Avrupa ve Amerika’da 6-7 kez bu türlü ufak salgınlar oldu. Fakat bu şu ana kadarki en büyüğü, yani en fazla yaygın olanı.
Örneğin Amerika’da lokal bir bölgede, Afrika’dan getirilen hayvanlardan bir sıçrama oluyor. O bölgede 20-30 kişi enfekte oluyor. Çabucak süratli bir biçimde takip edip birinci hastayı bulabiliyorsunuz. Şu anda olan durumda, örneğin İngiltere’de birinci gün 9 hadise görülmüştü. Birisi Afrika’dan gelmiş, Nijerya’dan. Fakat başkalarının o yolcuyla bir münasebeti yok. Ve onlar nereden bu virüsü kaptı belirli değil.
Virüsün bu türlü izole olarak görülmesi hayli garip bir durum. Bu bireylere kimden bulaşıyor, nasıl bulaşıyor? Daha yaygın bir durum mu var? Bu bizi birazcık şaşırtıyor lakin bunu söylerken de, Covid üzere bir pandemi oluşturacak bir durum olduğunu hiç zannetmiyorum. Zira virüsün bulaşma yolları belirli. Ne kadar da mutasyona uğrasa onu çok fazla değiştiremez. Ama bir gariplik var, bunu söyleyebilirim. Tahminen bir ölçü değişti virüs. Cinsel yolla daha kolay bulaşmaya başladı. HIV üzere bir duruma geçmiş olabilir. Onu da önlemek mümkün natürel lakin bunlar şu anda araştırma safhasında.
Pekala bu durumda c insel bağlantıda korunmak virüse karşı işe fayda mı?
Şayet ki virüs, bağ sırasında geçiş sağlayabiliyorsa, ki bu olağan yolu değil aslında, evet yarayabilir. Şayet bu türlü bir şey varsa HIV’de olduğu üzere korunma işe yarayabilir. Ancak cinsel bağlantı sırasında başka beden sıvılarından da elbette bulaşma mümkünlüğü var.
Virüsün asemptomatik vakitte ve kuluçka sürecinde şahıstan şahsa bulaşmadığını biliyoruz. Semptmomlar ise çok net. Döküntüler ve yüksek ateş. Bu sırada da şahısların cinsel münasebette bulacağını zannetmiyorum. Fakat semptomsuz vakitte şayet cinsel bağlantıyla geçiyorsa doğal bunu korunmayla önlemek mümkün olabilir.
Bir garip nokta da hadiselerin çok büyük bir çoğunluğu erkek olması. Bu da diğer değişik bir durum.
Virüsle ilgili a raştırmalar yapılıyor mu?
Bilim insanları virüsü sekanslamaya başladı. Sekanslama demek virüsün tüm genomlarını çözmek demek. Virüsün görüldüğü yerlerde virüsün bulaştığı bireylerde ortak bir taraf var mı? Bunlar tıpkı virüsler mi ve tıpkı bireyden mi çıkmış? Bunu oradan tespit etmek mümkün olabilecek.
Afrika’ya ziyaret etmiş bir kişi Kanada’ya, öteki bir kişi de Avrupa’ya da getirmiş olabilir. Ya da virüs bir bireyden de üremiş olabilir. Bunu açıklamak sıkıntı olur ancak bunlara dedektif üzere bakmak gerekiyor. Ülkeler bazında çıkmış olması bizi biraz şaşırtıyor. Hiç olağana uymayan bir bulaşma biçim olduğu için devletleri bir ölçü endişelendirdi.
Maymun çiçeğinin t edavisi mümkün mü?
Spesifik bir tedavi yok bu virüse karşı. Direkt bir ilaç yok şu anda fakat virüse yakalananların büyük çoğunluğu hastalığı hafif geçiriyor. Hafif olanların Batı Afrika’dan geldiğini varsayıyoruz. Lakin orada bile yüzde 1 bile olsa ölümcül bir durum olabilir. Binlerce şahsa bulaşırsa o vakit vefatlar başlayabilir.
Genel olarak palyatif denilen, semptomlara yönelik bir bakım, tedavi oluyor. O lezyonların enfekte olmamasını sağlamak lazım.
Virüsün a şısı var mı?
İki aşı var. Bunlardan birisi çiçek aşısı. Lakin bu aşı artık kullanılmıyor. 80’li yıllarda dünyadan çiçek virüsü yok edildi aşıyla. 50 yaşın üstünde olanlar çiçek aşısı oldu. Örneğin benim kolumda hala izi duruyor. 1960’lı yıllarda çocukken olmuştum. Sonra çiçek aşısı bırakıldı. Lakin çiçek aşısı bu virüse karşı yüzde 85 oranında tesirli. Zira iki virüs de benzeri ve birebir aileden geliyor. Bu bakımdan kimi ülkeler çiçek aşısı depolamaya başladılar ya da üretim yapılıyor. Şu anda herkese aşı yapılacak bir durum yok. Lakin bağışıklığı bastırılmış şahıslara yahut belirli bölgelerde aşı yaptırılabilir.
İkinci olarak da maymun çiçeği virüsüne karşı da bir aşı geliştirildi. Çok ender görüldüğü için yaygın olarak kullanılmıyor. Lakin Afrika’yı ziyaret edecek bireylere yapılıyor. Bunun da süratli bir formda üretime geçmesi mümkün olabilir.
Şu an için endişelenecek bir noktaya geleceğini zannetmiyorum. Lakin dediğim üzere garip bir durum da kelam konusu. Bu yüzden temkinli olmakta yarar var.
Virüsün yeni varyantları mümkün mü?
Mümkün elbette. Afrika’da da çeşitli varyantlar tespit edildi. Covid üzere beşerden beşere hemen bulaşabilecek bir hale gelemeyebilir fakat örneğin cinsel bağlantı sırasında bulaşma özelliği kazanmış olabilir. Ya da beşerden beşere geçişi biraz daha hızlandırmış olabilir. Ancak önümüzdeki haftalar içerisinde sekanslama sonucunda daha uygun anlayacağız.
Türkiye’de de bir olay görülürse beşerler nasıl tedbir almalı?
Açıkçası kişisel olarak şu anda panik yapacak, tasa edecek bir durum yok. Bu türlü bir durumda tek yapabileceğimiz tedbir toplumsal aralık ve maske olacaktır. Fakat olayların ortaya çıkması durumunda da mevcut şartlarda bulaşma mümkünlüğü çok yüksek değil.
Onun dışında sıhhat çalışanının dikkat etmesi lazım. Lezyonlu hastaların hastaneye yatması durumunda sıhhat çalışanlarının lezyonlara direkt temas etmemesi lazım. Hastaları dikkatli bir formda izole etmek lazım. Orada riski biraz daha büyük. Bu yüzden sıhhat işçisi daha düzgün tedbirler alması lazım.
Lakin şimdilik halk seviyesinde Covid’de olduğu üzere tedbire şu anda çok gerek yok. Lakin olağan ki riskini sıfıra düşürmek istiyorsanız uçak seyahatlerinde maske takılabilir.
Koronavirüsün maymun çiçeği v irüsü üzerinde dolaylı ya da direkt tesirleri var mı?
Direkt bir alaka olduğunu zannetmiyorum. Fakat pandeminin sonuna hakikat geldiğimiz için seyahatlerde bir artış oldu. 2 yılın akabinde Afrika’ya daha fazla seyahat yapıldı. Bu geçiş mümkünlüğünü artırmış olabilir.
Öte yandan koronavirüs nedeniyle beşerler hala tetikte. Evvelce de maymun çiçeği virüsünü görülürdü. Lakin bu kadar çok fark edilmiyordu. Bunlar üzere dolaylı neden olabilir.
Virüsle ilgili c evap bekleyen sorular neler?
En büyük soru, epidemiyolojik olarak virüsün bulaşma biçimi biraz garip geliyor. O yüzden sekansları bekliyoruz. Tıpkı virüsler mi, yoksa farklı virüsler mi oluştu? Virüs bağışıklık sisteminden mi kaçabiliyor? Neden şu ana kadar çoğunlukla erkeklerde görüldü? Olaylar daha genç bir nüfustan; bu, çiçek aşısının 50 yaşın altında çok nadiren yapılması nedeniyle aşılama ile alakalı olabilir mi? Bu soruları zannediyorum çok süratli bir formda cevaplamaya başlayacağız.
