Çocuk, pek çok davranışı, bilgi ve beceriyi, his ve kanılarını söz etmeyi, ebeveyn ve akranlarıyla irtibat kurmayı; büyük ölçüde oyun sayesinde öğrenmektedir. MÖ’den bu yana, filozoflar ve çocuk psikologları tarafından, oyun oynamanın çocuğun fizikî ve lisan gelişimlerini olumlu tarafta etkilediğini vurgulamışlardır. Örneğin Platon (MÖ 427-347), oyunun çocuğun fizikî gelişimine ve psikolojisine olumlu katkıda bulunduğunu belirtmiş, ebeveynleri ve akranları ile irtibatını güçlendirdiğini tabir etmektedir (Koçyiğit, Tuğluk ve Kök, 2007, s. 328). Çocukların kişiliğinin formlandığı devir 0-6 yaş periyottur. Bu periyot çocukların lisan gelişimini, ebeveynleri ve yakın etrafı ile bağlantı kurmayı, karar vermeyi kendini tabir etmeyi öğrenir.
Çocuklarla sağlıklı bağlantı kurmak için oyun kavramı kıymetli midir? Ortak dikkat nedir?
Oyun kavramı, çocukların aileleri ile ortasındaki bağlantı kurmasını etkileyen bir parametredir. Oyuncaklar çocukların bilgi edinme kapasitelerini optimize ettiğini göstermektedir. Bebekler dünyaya geldikten sonra tıpkı obje ve nesneye, şahıslara karşı reaksiyon verme ile geliştirdiği söylenebilir. Örneğin; Dünya’ya geldiklerinin 5 ve 6‘ıncı aylarında anne ve babalarının çıkardığı sesleri izleyerek karşılıklar vermeye başlarlar. Bu ne demek? Bu şu demek; çocuklar vakit içinde kendi ipuçlarını toplayarak anne ve babaları ile bir arada dikkat ipuçları üretmeye başlarlar. Bakeman ve Admason’a (1984) nazaran, çocuklar yetişkinlerle etkileşimlerinde ortak dikkatin de vakit içinde değişim gösterdiğini vurgulamışlardır. Ortak dikkatin vakit içinde değişim göstermesi ile ferdi farklılıkların olduğu ve çocukların gelişimi için kıymetlidir.
Oyuncak sayısı ebeveyn-çocuk ortasındaki etkileşimi tesirler mi?
Bazı araştırmalarda oyuncak sayısı ve çeşidi çocukların davranışını etkilediği tarafındadır. Örneğin; 02-03 yaş aralığında çocukların sahip olduğu 15 oyuncağa kıyasla 5 oyuncağa sahip olan çocukların daha fazla odaklandığı, daha uzun mühlet oyun oynayabildikleri görülmüştür. Bjorklund’e (1979) nazaran, yürümeye yeni başlayan çocukların, yirmi üzeri oyuncakla karşı karşıya kaldığında daha kısa müddette oyun oynadığını, ortamda daha az sayıda oyuncak olduğunda ise çocukların oyun oynama müddetinin uzadığı görülmüştür. Bu şu demek, ortamda fazla oyuncak olmasının çocukların dikkatini ve odaklanma mühletini etkilediği görülmektedir. Oyuncak sayısı, çocukların dikkatini ve davranışlarını etkilediği üzere birebir vakitte anne- baba ortasındaki etkileşimi de etkilemektedir. Örneğin; çok fazla dekore edilmiş sınıf ya da ortamlarda daha az dekore edilmiş ortamlara kıyasla çocukların dikkatlerinin dağıldığı görülmüştür. Çocukların oyuncak dışında öteki alanlarda daha fazla vakit geçirdiği ve daha az öğrenme kazanımları gösterdikleri tarafında benzeri bulgulara rastlanıldığıdır.
Doğal oyuncaklar ebeveyn-çocuk ortasındaki etkileşimi tesirler mi?
Çocuklar doğal oyuncaklarla daha fazla oynadıkların da doğal olmayan oyuncaklara kıyasla daha güçlü lisan girdisi sağlar. Elhasıl oyuncak çeşitlerinin çocukların aileleri olan davranışlarıyla bağlantılı olduğudur. Doğal oyuncaklar öğretici teşvik edici davranışlar sergilemektedir.
Yapılan bir araştırmada 18-30 aylık 36 çocukta, çocuklar 4 oyuncağın olduğu bir odada ve 16 oyuncağın olduğu odada gözlenmiş. Sonuç olarak oyuncak sayısı arttığında çocuğun bir oyuncaktan başkasına koştuğu ve keşfetmek için hiçbir gayret harcamadığı görülmektedir. Oyuncak sayısının az olması çocukların daha uzun müddet oyun oynamasına odaklanmasına ve oyuncağa farklı rollerde kullanmasına neden olmaktadır. Çocukların bilişsel hünerlerinin gelişmesi, hayal gücünün ve üretkenliğinin gelişmesi açısından kıymetli bir rol oynar.
Özetlersek, ailelerin çocuklarına fazla oyuncak almasına kıyasla çocuklarla oyun alanlarında, klasik oyun ekipmanlarının yanında; kum, su, yeşil alan üzere doğal gereçlerle oyun kurmasına yardımcı olmak gerekir. Doğal ortamda doğal oyuncaklarla çocuğun kendisinin oyun kurması bilişsel gelişimini desteklediği üzere yeni kavramlar öğrenmelerini destekleyecektir. Yapılan pek çok araştırmada çocukların ebeveynleri ve toplumsal ortamda bağlantısının de geliştirdiği, fizikî ve zihinsel gelişimlerini, irtibat ve empati hünerlerini güçlendirdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Cihan Taş
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio