Çoğumuz yemek yemenin beslenme hedefli olduğunu düşünürüz. Elbette bu doğrudur lakin beslenme yemek yeme denkleminin bilinen kısmıdır. Bilinmeyen kısmında ise buzdağının görünmeyen yüzü, yani ruhsal boyutu vardır. Hisler, niyetler, olaylar, kişilik özellikleri, ruhsal problemler ve daha pek çok faktör yemek yeme sistemini direkt tesirler. Zira zihin ile vücut birbirlerini direkt etkiledikleri daima bir bağlantı içindedir.
Yeme davranışımızı etkileyen ruhsal faktörler daima iş başındadır
Çoğu kişi çocuklukta yaşanan travmalar, bağımlılık ilgileri, depresyon, korku, öfke, yalnızlık, sevgisizlik, özgüven eksikliği üzere olumsuz hisleriyle başa çıkabilmek için yeme davranışını kullanır. Yemek yemek kısa vadede hisleri yatıştırmaya, gerilimi ve korkuyu azaltmaya yardımcı olabilir lakin bu kısırdöngü içinde daima yemek ekseriyetle pişmanlık ve suçlulukla sonuçlanır ve kilo artışıyla birlikte olumsuz vücut imgesinin oluşmasına neden olabilir.
Stres, endişe, telaş, öfke üzere tüm olumsuz niyetler bedende fizyolojik gerilim karşılığı oluşmasına yol açar. Bunun sonucunda kortizol ve insülin hormonları daha fazla salgılanır. Bu hormonların fazlası bedenin kalori yakma kapasitesini düşürerek yağ depolanmasına ve kan şekeri istikrarını bozarak yeme bozukluklarına neden olur. Dünyanın en düzgün diyetini de uygulasanız, korkulu ve gerilimli bir ruh haliyle kilo vermeniz epey güç olacaktır. Bir de buna uygulanması sıkıntı diyetler, tatsız tuzsuz yiyecekler ve ağır idman programları eklenirse dert seviyeniz artacak ve iş daha içinden çıkılmaz bir hâl alacaktır. İnsanın metabolik gücü bedeni hayatta tutmaya programlanmıştır.
Dolayısıyla dünyanın en hoş, en sağlıklı yiyeceklerini yediğinizde bile şayet ruh haliniz düzgün değilse, zihniniz kalori yakımını durdurarak bedeninizi müdafaaya alacaktır. İnsanın tabiatında temel bir paradoks vardır: Bir modülümüz içimizde huzur isterken, başka modülümüz buna karşı savaşır: Yemek konusunda da durum böyledir. Bir yandan sağlıklı ve sistemli beslenmek isterken, başka yandan tüm kuralları yıkmak, neyi ne kadar yiyebilirsek yemek isteriz. Bunu da ekseriyetle içimizdeki duygusal açlığı, yani sevgi, ilgi ve beğenilmeye duyduğunuz muhtaçlığı bastırıp iç huzura kavuşmak için yaparız. Lakin depresyon, yas üzere ağır ıstırabın hâkim olduğu durumlarda yeme isteği de kaybolur.
Yemek tercihleri kişilik özelliklerini yansıtır
“Bana ne yediğini söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” kelamını “bana nasıl yediğini söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” biçiminde uyarlamak da mümkün. Yemek kültürü, büyük ölçüde toplumsal yapıyla şekillenen bir olgu olmakla birlikte yemek yeme davranışı, iç ve dış uyaranlarla gerçekleştirilen şahsî bir aksiyondur. Dış uyaranlar yemeğin, tadı, kokusu, görünüşü üzere direkt yiyecekle ilgili fizikî özelliklerdir. İç uyaranlar ise düşündüklerimiz ve hissettiklerimizden kaynaklanan ruhsal süreçler ve kişilik özelliklerimizdir. Yemek tercihleri kişilik özellikleriyle ilgili değerli ipuçları verir. Koku ve tat duyuları, beynimizde limbik sistemde işlenir. Limbik sistem birebir vakitte his ve davranışlarımızda da tesirli bir sistemdir; bilhassa içgüdüsel yahut otomatik davranışlarımızla bağlantılıdır. Birebir yerde işlenmelerinden ötürü tatlar ve kokularla his ve davranışlarımız ortasında bir irtibat vardır. Bu mevzuda dünyanın önde gelen üniversitelerinde yapılmış çok sayıdaki araştırmanın sonuçları belirli kişilik özelliklerine sahip bireylerin belirli yiyecekleri tercihleri ettiklerini ortaya koymuştur.
Bu sonuçlar; narsist şahısların acı yiyecekleri tercih ettiğini, heyecan arayanların baharatlı yiyecekleri sevdiğini, maceracı kişiliklerin yeni tatlar denemekten hoşlandığını, duygusal şahısların daha çok meyve ve zerzevat tükettiğini, korkulu ve içe kapanık şahısların tatlı yeme eğiliminde olduğunu, dışa dönük şahısların et ve alkolden hoşlandığını gösteriyor.
Tercih ettiğimiz yiyecekler üzere yemek yeme şeklimizin da kişilik özelliklerimizle bağlısı kelam mevzusudur. Yeniden bu mevzuda yapılan çok sayıdaki araştırmanın vardığı ortak sonuçlar yemek yeme biçimine nazaran şahısların özelliklerine dair ipuçları veriyor. Örneğin; tez canlı, dışa dönük ve rekabeti seven bireyler çoklukla süratli yemek yerken, sakin ve serinkanlı bireyler yavaş yiyor, mükemmeliyetçi kişilik yapısına sahip olanlarsa sofra sistemine ve yemeğin sunumuna ziyadesiyle itina gösteriyorlar.
Neden yemek seçiyoruz?
Yemek seçme, çoklukla çocuklara has bir davranış üzere düşünülse de aslında neredeyse herkesin yemeyi tercih etmediği yiyecekler vardır. Et yemeyenler, zerzevat sevmeyenler, beyaz besinleri tüketmeyenler, püre ya da çorbadan tiksinenler, karbonhidrattan öbür bir şey yemeyenler, her öğünde tek tip besin yiyenler ve daha neler neler… Bu liste uzayıp sarfiyat. Pekala neden yemek seçeriz? Birtakım yiyecekleri neden yemek istemeyiz?
Yemek seçmenin pek çok nedeni olabilir. En yaygın ve öncelikli olan neden, besinlerin tat, doku, koku ve görünüşlerinin güzelimize gitmemesidir. Damak tadının ve yeme alışkanlıklarının gelişimi bebeğin anne sütüyle tanışmasıyla başlar. Gereğince anne sütü almamış ya da çok uzun mühlet yalnızca anne sütüyle beslenmiş bireylerde yemek seçme alışkanlığı sık görülür. Çocukluk periyodunda annesi tarafından kaşıkla kovalanan ve aç da olsa tok da olsa zorla bir şey yedirilmeye çalışılmış şahıslar, sonraki yıllarda bunun acısını yemek seçerek çıkarırlar. Daha evvel yediğimizde beğenilen bir tat almadığımız ya da sonradan bize rahatsızlık veren yiyecekler de bir daha yemek istemeyeceklerimiz ortasındaki yerini alır.
Herkes her şeyden birebir tadı almaz
Yemek seçme öncelikle besinlerin tadıyla ilgili bir tercihtir. Lisandaki tat alma reseptörleri besinlerdeki kimyasalları tespit ederek ve bu bilgiyi beyne aktararak tuzlu, acı, tatlı, ekşi üzere temel tatları ayırmak için uzmanlaşmıştır. Yemek seçen şahıslarda tat alma reseptörlerinin daha fazla olduğu ve bu nedenle tüm tatları hassas bir biçimde algıladıkları biliniyor. Yani bu şahıslar, öbür bireylere nazaran tatları daha ince detayına kadar hissederler.
Böyle olunca da acı bir gıdayı rastgele biri yalnızca acı olarak algılarken bu bireyler lisanlarından aldıkları güçlü sinyallerle çok acı ya da az acı ayrımı yapabilirler. Ayrıyeten bu bireyler, çok hassas tat alma duyuları yüzünden bir yiyecekteki bütün tatları başka ayrı algıladıkları ve bunların kombinasyonu güzellerine gitmediği için o yiyeceği yemek istemeyebilirler.
Yiyeceklere yüklenen anlam
Yemek seçmenin nedeni kimi vakit geçmişten gelen travmalar ya da anılardır. Birtakım besinler geçmişteki makûs tecrübeleri hatırlattığı için artık o besinleri yemek istemeyiz. Bu travmalar direkt besinin kendisiyle ilgili olabilir. Örneğin, kabak yemeği yerken boğazına kaçan ve boğulma tehlikesi geçiren biri muhtemelen bir daha kabak yemek istemeyecektir. Bazen de direkt yemekle ilgisi olmayan bir travma ya da yaşanan makûs bir olay sırasında tıpkı sahnede olan bir yiyecek de kara listeye alınabilir. Örneğin, birlikte çıktıkları bir yemek sırasında sevgilisiyle hengame edip ayrılan biri, o anda yiyor olduğu pizzayı sevgilisiyle birlikte büsbütün hayatından çıkarabilir. Kimi vakit da yiyecekleri yerlerle ya da bireylerle özdeşleştiririz. Sevmediğimiz bir kişinin daima yediği ya da yaptığı bir yemek bize onu hatırlattığı için tercih ettiğimiz yiyecekler ortasında yer almaz. Makul bir müddet daima birebir şeyi yemiş olan bireyler de o yiyeceği bir daha görmek bile istemeyebilir. Örneğin, annesi tarafından daima yumurta yemeye maruz bırakılmış bir çocuk için yumurta kaçınılacak birinci yiyecek olacaktır.
Yemek seçme çoka kaçarsa…
Bazı yiyeceklerden hoşlanmamak, onları yemeyi tercih etmemek olağan bir durumdur ve ömrü olumsuz etkilemez. Lakin yemek seçme çoka kaçarak sağlıklı beslenme kriterlerinin dışına çıkacak formda yeme alışkanlıkları geliştirmeye yol açıyorsa, ömrü olumsuz etkilemeye başlar. Bariz bir beslenme eksikliği, kilo kaybı ya da artışı, çocuklarda gelişme ve büyümenin duraklaması ve beslenmeyle bağlantılı başka fizikî rahatsızlıklar üzere sonuçları olur. Bu durum beslenme bozukluğu olarak kıymetlendirilir ve profesyonel takviye gerekir.
Web
YouTube
