* Mehmet Altan
Geçen hafta 1990’ların birinci yıllarında Türk basınındaki promosyon ve tiraj yarışının nasıl çığırından çıktığını ve bunun medyanın saygınlığını nasıl zedelediğini anlatmıştım.
Lakin 1991 yılının Kasım ayında bir gazetenin iç iktidar hengamesi ve bunun bir tiraj savaşına dönüştürülerek sürdürülmesi de Türk basın tarihinde promosyon periyodu kadar iz bıraktı.
***
Cumhuriyet Gazetesi’nin o devir genel yayın müdürlüğünü yapan Hasan Cemal daha çoğulcu, daha özgürlükçü ve daha nitelikli bir gazete yapma uğraşı içerisindedir. Bu uğraş İlhan Selçuk tarafından pek de güzel karşılanmaz.
Siyasal açıdan liberal sol ile askerci bir Baasçılık ayrışması da diyebiliriz.
***
Ender Nadi 20 Ağustos 1991’de ölünce gazete içi istikrarlar süratle bozulur.
İlhan Selçuk 24 Ekim 1991 tarihli yazısında, 20 Ekim 1991 seçimlerinin sonrasında ANAP-DYP koalisyonunu ve SHP’yi pahalandıran bir yazı yazan Osman Ulagay’ı amaca koyar.
Ulagay’ı, SHP’nin iktidar olmasını engellemeyi gaye edinen bir komplonun modülü ve TÜSİAD muharriri olmakla cürümler.
Bunun üzerine ayrışma hızlanır ve sertleşir. Arbede büyür.
***
Bahis evvel Yayın Heyeti’ne götürülür. İlhan Selçuk, Ulagay’ın haftada beş değil üç gün yazı yazmasını önerir.
İdare şurası İlhan Selçuk’u desteklemez. Bunun üzerine Yayın Şurası Lideri Osman Nuri Torun, Berin Nadi ve ilhan Selçuk misyonlarından istifa eder.
Uğur Mumcu, Oktay Akbal, Ali Sirmen, Ali Ulvi, Sami Karaören, Mustafa Ekmekçi, Şükran Ketenci ve onları izleyen 80 kişi de gazeteden ayrılır.
***
Hasan Cemal genel yayın müdürlüğü yaptığı 11 yılı tüm detaylarıyla ve dayanılmaz bir açık yüreklilikle yazdığı Cumhuriyet’i Çok Sevmiştim adlı kitabında o günü şöyle anlatır:
Salı, 5 kasım ’91
İdare Heyeti toplantısı öğlene hakikat dağılır dağılmaz, ‘şeker abiler’ düğmeye basmıştı! İstifalar çığ üzere yağıyordu. Kimi faksla, kimi teleksle, kimi yazılı duyurularla.
Ofislerde el ayak çekiliyor, neredeyse haber yazacak kimse kalmıyordu. Gazetenin bin yıldır alışılmış köşeleri boşalıyor, sayfaların nizamı her geçen saat bozuluyordu.
Ankara’da operasyonu, ‘Alçak! Alçak!’ nidalarıyla büroyu çınlatan Uğur Mumcu yürütüyordu.
Alçak bendim!
lhan Selçuk’un ‘Cumhuriyet okuruyum zira Cumhuriyet okumuyorum!’sloganıyla ateşlenecek Cumhuriyet’i boykot kampanyasının birinci işaretlerini alıyorduk. Şaşırmıştım.’
***
Cumhuriyet Gazetesi’ndeki iktidar arbedesi medyada çok ilgi çeker. Mizah mecmualarının de ilgisiz kalmadığı bir mevzu haline gelir.
Cumhuriyet’i Çok Sevmiştim kitabından okuyalım:
Kemalist misin, Cemalist mi? Bu oyun çok tutmuştu.
1991 yılı kasım ayının birinci haftasından itibaren basında artık haber bizdik. Uzun müddet manşetlerden aşağı inmedik.
‘Kemalist mi, Cemalist mi?’
Mizah mecmuaları, bu başlıkta bir maden keşfetmişlerdi.
***
‘’Cumhuriyet okuruyum zira Cumhuriyet okumuyorum!” boykotu meblağ:
Ekim ayındaki net satışımız genel seçimlerin de tesiriyle 121 bindi. 1991 yılı ortalama satışımız 104 bin civarındaydı. Arbedeye kasım ayının birinci haftasında 110 binle girmiştik. 9-15 kasım 1991 ortası, yani birinci hafta 40 bin düştü tiraj. Satış, 68 bin civarındaydı. O sırada bir “yalan haber”in tirajı düşürmekteki rolünü yaşadık. Palavra haberin altındaki imza Melih Aşık’tı. Milliyet’teki köşesinde balonu uçurmuştu: ‘Cumhuriyet’in imzasız başyazılarını Mehmet Barlas yazıyor!’ diye…
Düşüşümüz aralık ayı ortasına kadar durmadı. 14-20 aralık haftasında 55 bindi tirajımız. Aralık ayı bu türlü kapandı. 1992’nin ocak ayında 8 bin kadar daha düştük, 48 bin civarında sattı Cumhuriyet. 1992 yılı şubat ayının birinci haftasında ise tabana vurduk: 41 bin 838 satabildi Cumhuriyet!
***
Ağır bir ekonomik meşakkatin da tesiriyle tiraj düşüşü başa çıkılamaz hale gelir. Sonunda Hasan Cemal gazeteden istifa eder, ayrılan takım geri gelir.
Hasan Cemal tüm yaşananları ve detayları kitabında anlatır.
***
Benim dikkatimi Hasan Cemal’in 2005 tarihinde kitabının yazımını bitirirken son kısma eklediği bir taban not çekti:
Arbedeye 110 bin net satışla girdi Cumhuriyet. Vazo kırıldı. Evvel İhan Selçuk ve ekibi gitti. Tiraj 40 binlere kadar düştü, ortalama 55 bin sattı. Sonra biz gittik, onlar geri geldi. Satış yıllardır 50 binlerde seyrediyor.
Baktım 16 Ağustos – 22 Ağustos 2021 haftası Tiraj Raporu’nda bu sayı 24 binin de altına düşmüş.
***
Siyasal açıdan ise liberal sol ve askerci bir Baasçılık ayrışması Cumhuriyet’in çatlamasıyla yeni bir evre geçirmiştir.
Bizdeki askerci bir Baasçılığın kökenleri İttihat ve Terakki’ye dayanır, Doğan Avcıoğlu’nun İhtilal Gazetesi ile sürer, bugüne kadar gelir.
Kendisine muhalif yahut ilerici süsü veren mecralardaki hükümran söyleme dikkat ederseniz, bu çizgiyi daha net görürsünüz…
Paşaları daima kutsayıp, muhalif demokrat müelliflere düşmanlık etmeleri de alameti farikalarından biridir…
1990’lardaki Cumhuriyet hengamesi hem bu açıdan ve hem de bugünkü imgeyi de anlamak açısından çok öğreticidir bence.
*P24’te yayımlanmıştır
