Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık), Emniyet Genel Müdürlüğü’nün, kamusal alanda polisin ses ve manzarasının çekilmesini yasaklayan, Danıştay’ın geçtiğimiz günlerde yürütmeyi durdurma kararı verdiği genelgesiyle ilgili olarak emniyete güç sorular yöneltti. KDK, emniyetten, genelgenin yasal desteğini, basın mensuplarıyla başka imaj çekenlerin nasıl ayırt edildiğini, genelgenin orantısız müdahaleyi kanıt emelli çekenlerin kanıtlarının karartılması manasını taşıyıp taşımadığını sordu. Emniyet Genel Müdürlüğü ise gönderdiği karşılıkta, mevcut maddelerdeki genel kararları sıralayarak, yeni bir kural getirilmediğini, yalnızca hiyerarşik amirlerin, genelgeyle maddelerdeki yetkileri astlarına açıkladığını savundu. Emniyet, tek tek kıymetlendirmekten kaçındığı sorulara, “Olayın tarafı olmayanlar da çekiyor”, “orantılı müdahale bile olsa çekiliyor”, “silah kullanma vb. imajlar infial yaratacak formda sunuluyor”, “terör örgütleri bu sistemle bilgi topluyor” üzere cevaplar verdi.
DİSK’e bağlı Basın İş Sendikası ismine Avukat Onurcan Keskin tarafından KDK’ye yapılan müracaatta, genelge ile ilgili tavsiye kararı alınması ve emniyete ihtarda bulunulması talep edildi. Lakin KDK, detaylı biçimde değerlendirdiği başvuruyu, 6 aylık yasal inceleme mühletinin dolmasına 10 gün kala, Danıştay kararından çabucak sonra sonuca bağladı. KDK, detaylı incelemeler yapmasına karşın yargının ele aldığı bir mevzuda kıymetlendirme yapamayacağını bildirdi.
Buna karşılık, KDK’nin müracaatla ilgili hazırlayarak, emniyete gönderdiği detaylı sorular ve verilen karşılıklar dikkati çekti.
DİSK Basın İş
KDK, 16 Temmuz’da İçişleri Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü’nden evrak ve bilgi talebinde bulundu.
Yazıda, bakanlık ve emniyetten, genelgenin yasal desteğinin, yayımlanma münasebetinin ne olduğu sorularak, “Kolluk çalışanının özel hayatının saklılığı ve ferdî datalarının ihlal edilmesi kanaatini oluşturan somut olay örneklerine ait bilgi ve dokümanların gönderilmesi” istendi.
KDK’nin yazısında şu sorulara da karşılık verilmesi gerektiği belirtildi:
-Genelgede ses ve manzara alınmasının hangi maksatla yapıldığı ve kim tarafından ne vakit gerçekleştirildiği mevzularında ayrıma gidilip gidilmedi, ses ve manzara kaydının haber yapma gayesiyle ve hukuka muhalif bir olgunun ispatlanması hedefiyle alınıp alınmadığı ayrımının nasıl yapıldığı…
-Ses ve imaj kaydının yasaklanmasına ait önlemin her türlü kolluk hareketinde mi yoksa yalnızca toplantı ve şov yürüyüşü hakkı kapsamındaki olaylara mı uygulandığı
-Ses ve imaj kaydı alan kişinin gazeteci olup olmaması huşunda bir ayrıma gidilip gidilmediği
-Avukat Onurcan Keskin’in, “Genelgenin haber verme hakkını engelleyecek formda kullanıldığının anlaşıldığı” argümanına yönelik idari ve tüzel açıklamalarınızın neler olduğu ve (bir gazetecinin telefonunun alınması, bir diğerinin telefonunun yere atılması) üzere somut örneklere ait açıklamalarınızın neler olduğu, genelgenin basın çalışanlarına uygulanmamasına yönelik ne çeşit önlemler alındığı,
-Gazetecilik yapmakla birlikte basın kartı olmayan ya da hür yahut telif metoduyla çalışan pek çok basın çalışanının bulunduğu, binlerce gazetecinin basın kartının yenilenmediği argümanı kapsamındaki basın kartı olmayan fakat gazetecilik mesleğini icra ettiğini belirtenlere karşı genelgenin uygulanmamasının nasıl gerçekleştirildiği,
-Genelgenin kamusal bir hizmet olan basın özgürlüğünün ihlaline sebeb olduğu ve emniyet güçlerinin olumsuz tavır ve davranışlarına destek oluşturduğu argümanı kapsamındaki açıklamalarınız
-Genelge ile anayasa tarafından garanti altına alınan basın özgürlüğünün ihlaline sebebiyet verilip verilmediğine ait idari ve hukuksal açıklamalarınızın neler olduğu,
-Genelgenin tüzel desteğinin ne olduğu, hangi mevzuata dayanılarak çıkartıldığı, ses ve imaj kaydı alınmasının yasaklanmasının ulusal ve memleketler arası mevzuatta desteğinin olup olmadığı ile desteği varsa yasağın somut mevzuat kararları belirtilerek kapsamının kıymetlendirilmesi,
-Ses ve manzara kaydı alınırken işçinizin misyon yapmasının engellenmediği, şiddet kullanılmadığı ve tehdit oluşturmadığı hallerde de imaj alınmasının engellenip engellenmediği, engellenmediği durumlarda ayrımın nasıl yapıldığı,
-Güvenlik güçleri tarafından yapılan müdahalelerde disiplin cezasını gerektiren çok müdahale oluşması, bu esnada insan hakkı ihlallerinin oluşması yahut kabahat ögesinin oluşması durumunda bu durumun nasıl tespit edileceğine dair açıklamalarınızın ne olduğu, yönetiminizin bu mevzuda önlem alıp almadığı, keyfi ve orantısız müdahalelerin kanıtlanamaması ve bireylerin haklarını korumak maksadıyla, kanıt oluşturmak emeliyle bu çeşit müdahaleleri kaydetmeleri durumunda, yapılan müdahalenin kanıt kaybına neden olup olmayacağına dair açıklamalarınızın neler olduğu,
-Genelgede yasal kuralları oluştuğunda isimli süreç yapılmasının talimatlandırıldığı anlaşılmış olup, kelam konusu yasal kaidelerin neler olduğunun açıklanması,
Ses ve imaj kaydı alınmasının yasaklanmasının, kolluğun misyonunu yapmasını engellemek fiili kapsamında değerlendirilip değerlendirilmediği, genelge kapsamında cep telefonuna el koymak, fiziki müdahalede bulunmak üzere sistemlere başvurulup başvurulmadığı, başvurulmakta ise yasal desteğinin ne olduğu,
-Görüntü alınmasının hangi durumlarda ferdî bilgi ihlali oluşturduğu konusunda Ferdî Bilgileri Muhafaza Kurulu’ndan görüş alınıp alınmadığı,
-Farklı ülkelerde kolluk vazifelilerinin imajlarının alınmasına sınırlama getiren uygulamaların bulunup bulunmadığı,
Bu soruları İçişleri Bakanlığı Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü’nden gelen yazıyı ileterek yanıtladı.
Emniyetten yüzeysel cevap: Aslında soyut ve genel nitelikte
Emniyet Genel Müdürlüğü’nün yazısında ise detaylı sorulara cevap verilmekten kaçınıldı. Yazıda, genelgenin yönetim hukukunda amirlerin astlarına, uygulamakla yükümlü oldukları kanun kararlarının yorumlanması ve uygulanması konusunda verdikleri buyruk ve talimat manasına geldiği, genel ve soyut nitelik taşıdıkları, icrai niteliğinin olmadığı, iç düzenleme süreci olduğu kaydedildi.
Yasağı anlatacak maddeyi bulamadılar
Emniyetin karşılık yazısında, kolluk vazifelilerinin misyon yapmasını engelleyenleri, aksiyonun ve durumun niteliğine nazaran olay yerinden uzaklaştırma yetkisinin Ceza Muhakemesi Kanunu ile Polis Görev ve Salahiyetleri Kanunu’nda yer aldığı, genelgenin de var olan bu yetkinin açıklanmasına ait talimat niteliği taşıdığı belirtildi. Yazıda, anayasa ve Ferdî Dataların Korunması Kanunu kararlarının de genelgenin desteği olarak nitelendirilebileceği söz edildi. Buna karşılık yazıda, genelgedeki yasakların hangi düzenlemede yer aldığına yönelik özel bir atıf yapılamaması dikkati çekti.
Hedef, polis ve vatandaşların özel hayatını, insan onurunu korumakmış
Yazıda şöyle devam edildi:
“Genelge ile olaylar esnasında ses ve imaj kaydı alınan polis ve vatandaşların ferdî datalarının korunmasının amaçlandığı, özel hayatın saklılığı ve bu kapsamda ferdî bilgilerin korunmasının konusunun her şeyden evvel insan onuruna hürmet ve kişilik haklarına dayandığı, bu hakkın, kişinin saygınlığını ve kişiliğini serbestçe geliştirmesini mümkün kılan şahsî pahalar üzerindeki çıkarlarını belirterek, bireye kişiliğini dilediği halde serbestçe geliştirilebileceği, kendisi ve sevdikleriyle bir ortada olabileceği özerk bir ömür alanına sahip olma bahtı verdiği, bireyin ferdî bilgileri üzerindeki hakkı yeteri kadar korunmazsa, demokratik bir toplum nizamının ortaya çıkmasının ve korunmasının da güçleşeceği
Özel hayatın saklılığı ve bu kapsamda şahsî dataların korunması konusunun bilişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucunda klasik tekniklerle mümkün olmayan çok sayıda datanın toplanabilmesi, daha evvel birbirinden bağımsız tutulabilen çok sayıda datanın merkezi olarak bir ortaya getirilebilmesi, datalara erişim ve bilgi transferinin kolaylaşması, terör ve kabahat örgütlerinin ferdî dataları ele geçirme tarafındaki faaliyetlerinin artması üzere etkenlerin günümüzde şahsî dataların en üst düzeyde korunmasını mecburî kıldığı…
Genelge ile olay anında alınan ses ve manzaralara ait olarak özel hayatın kapalılığı temel hakkı ile bu hakkın ayrılmaz modülü olan şahsî dataların korunmasının ve polisin müdahale ettiği olaylarda olayın tarafı olmayan şahıslar tarafından alınan ses ve imaj kaydının yetkili makamlara cürüm ihbarı hedefi dışında kullanılarak polisin gaye haline getirilmesinin önlenmesinin amaçlandığı
Çağdaş dünyada toplumsal medya vasıtaları aracılığıyla bilgi paylaşımının artmasının yanında elde edilen bilgilerin değiştirilerek yahut yönlendirilerek hata örgütlerine çarçabuk servis edilebildiğinin görüldüğü
Bu nedenle misyonu gereği olaya müdahale eden bir polisin, müdahalesi orantılı dahi olsa, sırf silah kullanırken bile imgesinin alınmasının toplumsal infial yaratabilecek formda kitlelere ulaştırılabildiği, hatta bu hususta Terörle Gayret Kanunu’nda açıkça düzenleme bulunduğu…”
Karşılık yazısında daha sonra TMK’da yer alan, terörle uğraşta vazife alanların kimliğini açıklayanlara mahpus cezası verilmesi, CMK’de yer alan, olay yerinde polisin misyon yapmasına pürüz olanları uzaklaştırabileceği anımsatıldı.
“Basın yetkilisi olmaya haiz” vurgusu
Emniyetin yazısında basın özgürlüğüne ait belirtilen kuralların “basın yetkilisi sayılmak için gerekli tüm niteliklere haiz” basın mensupları için düzenlendiği belirtilerek, genelge ile basın özgürlüğünün kısıtlanmadığı savunuldu. Yazıda, polise yeni bir yetki verilmediği, eski yetkilerin kapsamının genişletilmediği, mevcut yetkilerin hiyerarşik amirler tarafından açıklandığı tabir edildi.
Yazıda, genelgeye karşı açılan 46 başka dava bulunduğu da anımsatıldı. Kamu Denetçiliği Kurumu’nun yargı organlarında görülen hususlarda inceleme yapamayacağı tabir edildi.
KDK da topu taca attı
Başvuruyu pahalandıran KDK, kurumun yargı kararlarını denetleyemeyeceğini belirtti. Kararda, basın özgürlüğünün anayasal bir hak olduğu, haber verme ve alma hakkının anayasada garanti altına alındığı anımsatıldı ve bu mevzudaki sınırlamaların altı çizildi. Kararda, Danıştay’ın kelam konusu genelgeyle ilgili olarak yürütmeyi durdurma kararı verdiği belirtilerek, bu nedenle hususla ilgili temelden bir kıymetlendirme yapılamayacağı vurgulandı.
KDK, müracaat için, “yasal mevzuat gereği incelenmemesi” kararı verdi.
KDK’nin başvuruyu, Danıştay’ın kararının duyulmasından bir gün evvel, 6 aylık yasal inceleme mühletinin bitimine yalnızca 10 gün kala vermesi dikkati çekti.
Dostça tahlil önerisi
Müracaat için “incelenmeme” kararı veren KDK’nin, bu kararın başında emniyeti dostça tahlile davet eden sözler kullanması, dostça tahlil konusunda anımsatmalar yapması ise dikkati çekti. Bu durum, KDK’nin de genelgeyi tahlile bağlanması zarurî bir sorun olarak gördüğü yorumlarına yol açtı.