Türkiye, tarihinin en kritik seçimlerinden birine hazırlanıyor. 14 Mayıs’ta gerçekleştirilecek cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri öncesinde gündemin en sıcak mevzularından biri de seçim güvenliği. 2019 İstanbul Belediye Başkanlığı seçimlerinin iptal edilip yine yapılması ve 2017 referandum sürecindeki yaşanan elektrik kesintileri üzere olaylar, seçim sistemi konusunda halkın ilgili kurumlara itimadını kıymetli ölçüde azalttı. Seçim güvenliği açısından ülkenin bu kırılgan atmosferi, bilhassa teknoloji çağında, Türkiye’nin neden daha dijital bir oy kullanma sistemini benimsemediği sorusunu gündeme getiriyor.
Türkiye 1946’dan beri yapılan seçimlerde sandıklı oy sistemini kullanıyor
Türkiye’nin çok partili siyasi hayata geçtiği yıl olan 1946’dan beri yapılan seçimlerde sandıklı oy sistemi kullanılıyor. Türkiye’nin yıllardır aşina olduğu bu sistemde vatandaşlar ikametgahlarının bulunduğu yerlere yakın eğitim kurumlarında oy kullanıyor, oylar da muhakkak merkezlerde sayılıyor. Seçimler, Yüksek Seçim Heyeti (YSK) tarafından düzenleniyor ve denetleniyor. Seçim günlerinde, sandıkların başında sandık şuraları görevlendiriliyor ve kelam konusu konseylerde yer alan şahıslar ilgili sandıklardaki oyların güvenliğinden sorumlu oluyor. Kolluk kuvvetleri ve gerektiği takdirde askeri birlikler de seçim güvenliğinin sağlanması için görevlendiriliyor. Ayrıyeten sandık başlarında siyasi partilerin temsilcileri de bulunuyor. Bu parti temsilcileri sandıklarındaki şikayetleri YSK’ya sunuyor. Lakin Türkiye’de bilhassa de son yıllarda seçim süreçlerinde yaşanan olaylar ve demokratik olmayan hadiseler seçim sistemine olan itimadı azaltıyor. Pekala elektronik seçim tüm bu itimat sorununu ortadan kaldırabilir mi? Artıları ve eksileri neler?
Elektronik seçimler uzun yıllardır dünyanın farklı ülkelerinde kullanılıyor
Elektronik oy kullanma, oyların atılması, sayılması ve arşivlenmesi için dijital araçların kullanıldığı bir sistem olarak uzun vakittir dünyanın birçok ülkesinde kullanılıyor. Oy verenlerin nerede oy kullandığına bağlı olarak, iki biçimde yapılabiliyor: Oy verenlerin oy kullanma merkezlerinde elektronik aygıtları kullandıkları sistem olan yerinde elektronik oy kullanma ve oy verenlerin rastgele bir yerden (hatta yurt dışından bile) oy kullanabildikleri usul olan uzaktan elektronik oy kullanma. Elektronik oylama Avustralya, Kanada, Estonya, Fransa, Hollanda, Norveç, İspanya, İsviçre, İngiltere, ABD, Namibya, Finlandiya, Portekiz, Filipinler, Brezilya, Hindistan, Rusya ve Moğolistan üzere birçok ülkede kullanılırken, avantajları ve dezavantajları konusundaki tartışmalar devam ediyor.
Estonya’dan Kanada’ya e-seçim uygulamaları
Genel ve mahallî seçimlerin yanı sıra 2014 ve 2019 yıllarında gerçekleştirilen Avrupa Parlamentosu Seçimlerinde de internet üzerinden oylama metodu birinci kere kullanıldı. Estonya’da 2021 yılından itibaren seçmen listeleri de elektronik olarak düzenleniyor. Ülkede bugün kullanılan oyların üçte biri internet üzerinden oylama formülüyle kullanılıyor. Bu doğrultuda, Estonya örneğinde internet üzerinden oylamanın başarılı olma nedenleri ortasında; yaygın internet ağının varlığı, yasal düzenlemelerin getirdiği muhafaza, teknik altyapının varlığı ve destekleyici siyasi kültür olarak tabir ediliyor.
Kanada’daki federal seçimler klâsik teknikle diğer bir sözle kâğıt oy pusulasıyla gerçekleştiriliyor. Bununla birlikte; belediyelerin kimileri optik tarama ve DRE oy kullanma makinelerini de kullanmakta ve sonlu sayıda bölgede internet oy hakkı bulunuyor. Elektronik oylama yalnızca belediye seçimleri seviyesinde olup federal seviyede kullanılmıyor.
Elektronik oylama makineleri birinci olarak 1982’de Hindistan’da kullanıldı
Elektronik oylama makineleri birinci olarak 1982’de Hindistan’da kullanıldı, lakin daha sonraya kadar yaygın olarak kullanılmadılar. DRE oylama makinelerinin kısmen kabul edilmesi 1999 yılında gerçekleşti ve 2002 yılında elektronik oylama ülke çapında kabul edildi. Bu kapsamda, bütün seçim merkezlerinde elektronik oy sayma makinaları kullanılmakta ve bütün seçim süreci Hindistan Yüksek Seçim Konseyi tarafından denetleniyor.
Venezuela’da dokunmatik ekran DRE oylama makineleri ülke genelinde kullanılıyor. Bu makineler seçmen tarafından onaylanabilir bir kâğıt izi basabilme özelliğini de içeriyor. Oylama sonuçları, makineleri fizikî olarak merkezi bir yere nakletmek yerine, elektronik olarak iletiliyor. Bununla birlikte; seçmenlerin birden fazla oy kullanmasının önlenebilmesi için seçmenlerin parmak izini algılayan bir aygıt da kullanılıyor. Elektronik seçimlerin seçim güvenliği açısından artılarını ve eksilerini Av. Görkem Gökçe şöyle kıymetlendiriyor:
“Kamu inancını artıran elektronik seçimler geçersiz oy sorunu için de bir tahlil olabilir.”
“Elektronik oy verme sisteminin tercih edilmesinin temel sebepleri ortasında: Seçim maliyetlerini azaltılması, seçim sürecinin her evresindeki sürat ve randımanın artırılmak istenmesi, seçimlerin sonuçlarının süratli ve yanlışsız tespit edilmesi ve duyurulmasını sağlamak, kamu itimadını artırmak ve demokratik iştiraki sağlamak olarak sıralanabilir. Elektronik oylama metotlarının tercih edilmesinde rol oynayan öteki değerli bir etken ise geçersiz oy meselesidir. Çünkü klâsik oylama sisteminde geçersiz oyların siyasal istikrarları değiştirebilecek oranlara ulaşabilmektedir. Elektronik oylama formülleri seçmenin geçersiz oy kullanmasına imkân vermeyecek biçimde tasarlandığında geçersiz oy sorunu da ortadan kalkmış olacaktır. Bununla birlikte; elektronik oy verme sistemleri, farklı manileri nedeniyle oy kullanmada dezavantajlı seçmenlere kıymetli kolaylıklar sağlayabilmektedir.”
Teknik meseleler, yanlışlı kullanım ve sahtekarlık elektronik seçimlerin yaygınlaşmasının önündeki engeller
Elektronik oy verme sisteminin artıları kadar eksileri de değerli. Av. Görkem Gökçe, bu sistemin sakıncalarını dört beklenen senaryo dahilinde pahalandırıyor:
“İlki teknik problemler. Elektronik kayıt sisteminde oluşacak süreksiz yahut kalıcı bir arıza sonucunda oylar eksik ya da yanılgılı kaydedebilir; oyların bir kısmı yahut tamamı kaybolabilir.
Bir başkası olan yanlışlı kullanımda ise şöyle durumlar olabilir: Sandık heyetleri ve seçmenlerin gereğince bilgilendirilmemiş olması yahut eğitilmemeleri sonucunda oyların kaydedilmesi ile ilgili çeşitli yanlışlar gündeme gelebilir. Örneğin, seçimden sonra oylar tutanağa geçirilmeden kısmen ya da büsbütün silinmiş olabilir.
Bununla birlikte sistemin donanımı ve yazılımı kullanılan oyları seçmenin gördüğünden farklı biçimde kaydedecek formda tasarlanabilir ya da sistemdeki güvenlik açıkları sonucunda seçimin sonucu etkilenebilir. Bu doğrultuda belirtmek gerekir ki, manipülasyona en yatkın elektronik oylama tekniği internet üzerinden gerçekleştirilen oylama formülüdür. Çünkü, internet üzerinden oylama sistemleri genel olarak güvenlik açıklarından faydalanılması manasında epey müsait sistemlerdir.
İnternet oylama sistemlerindeki güvenlik açıkları: Seçmenin oyunu kullandığı bilgisayar, ikincisi kullanılan oyların iletildiği ağ sistemi, üçüncüsü de kullanılan oyların saklandığı sunucular olarak sıralanabilir. Son olarak teknolojiye erişim meselesinden bahsedebiliriz. Herkesin kullanmada eşit olmadığı internet teknolojilerinin toplumlar ortası eşitsizliğe ve hasebiyle da herkes tarafından eşit bir biçimde kullanılamayacağı ileri sürülmektedir.”
Linkedln
‘Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio’