Facebook, son yılların en tartışılan şirketlerinden biri. Toplumsal medya devi, şahsî bilgileri kullanışından reklam siyasetine birçok farklı başlıkta eleştiriliyor. Kurucusu Mark Zuckerberg, ABD’de Kongre karşısında söz verdi, gazetelerin manşetlerinde ismi sıkça skandallarla anılır oldu.
Gazete Oksijen’den Umut Alphan’ın haberine nazaran Facebook’un toplumlar için bir tehdit olduğu ve bilgi güvenliğini ihlal ettiği tartışmaları aslında yeni başlamadı. The New York Times muharrirleri Sheera Frenkel ve Cecilia Kang’ın bu yaz yayımladığı “Çirkin Gerçek” isimli kitapta, Facebook mühendislerinin şahsî çıkarları için kullanıcı bilgilerini nasıl kullandığından şirket içindeki güç kavgalarına kadar çok sayıda husus ortaya saçılmıştı. Konuyu alevlendiren ise Facebook’un eski eser müdürü Frances Haugen’in şirket içi yazışmaları ifşa etmesi oldu. The Wall Street Journal’da yayımlanan evraklar, Facebook’un gençlere ziyan verdiği tarafındaki raporları sümenaltı etmesinden, bir bölüme ayrıcalıklı muamele ettiğine dair bir dizi skandalı ortaya çıkardı.
1- Kullanıcıların eşit kaidelerde konuşmasına müsaade verdiğini öne süren Facebook, yüksek profilli kullanıcıları bu kuralların tamamından muaf tutan bir sistem kurdu. Evraklara nazaran, bugün hala milyonlarca VIP kullanıcı olağan algoritmanın engellerinden korunuyor. Birçoğu taciz ve şiddete teşvik eden paylaşımlar yaparak bu ayrıcalığı berbata kullanıyor.
2- Facebook’un sahibi olduğu Instagram’ın bilhassa genç kızlar için ziyanlı olduğu tekraren tespit edildi. Bu araştırmalar ya kamuoyuna açıklanmadı ya da gelen yansılar önemsenmedi. Şirket ısrarla tesirlerin yaygın olmadığını, gerçek hayatta da benzeri durumların yaşandığını savundu.
3- 2018’de algoritmada değişiklik yapılırken hedef arkadaşlar ve aileler ortasındaki etkileşimi artırmaktı. Lakin çalışanlar bu değişikliğin aksi tesir yarattığı konusunda Zuckerberg’i uyardı. Her vakit olduğu üzere kulaklarını tıkayan Zuckerberg düzeltme yapmaya direndi. Sonuç olarak Facebook sonların daha da gerildiği bir ortama dönüştü.
4- Dokümanlara nazaran Orta Doğu’daki insan tacirleri de Etiyopya’daki silahlı kümeler da platformu kendi çıkarları için kullanıyor. Facebook moderatörleri kuşkulu gördükleri durumları idareye bildiriyor. Lakin şirket bu ikazlara karşı manalı bir hal göstermiyor.
5- Zuckerberg mart ayında tezli bir gaye koyarak, 50 milyon ABD’linin aşılanmasında hisse sahibi olmak istedi. Çalışanlar ise Facebook’ta aşı zıddı gönderilerin üstünlüğü konusunda işverenlerini uyardı. Zuckerberg ise büyük argümanını baltalayan paylaşımlara karşı pek de bir şey yapmadı. Taban seviyedeki gayretler, sonunda Facebook’u Dünya Sıhhat Örgütü’nün bile endişeli düşü haline getirdi.
6- Snapchat, TikTok üzere platformların süratli büyüyüşünden endişelenen ve genç kullanıcılarının sayısı iki yılda yüzde 19 düşen Facebook, geleceğin gençlerini bünyesine katabilmek için planlar yapmaya başladı. 10 ila 12 yaş kümesini izlemek için bir takım oluşturuldu, onlara özel daha fazla eser yaratmak ismine 3 yıllık maksatlar koydu. Plan, çocukları işe almayı da kapsıyor.
7- The Wall Street Journal’ın evraklar üzerinde yaptığı inceleme, Facebook’un işçi sayısının halka açıldığı 2012’den bu yana yüzde 38 arttığını gösteriyor. Artışın departmanlara nazaran tahlilinde ise ortaya farklı bir tablo çıkıyor. En süratli büyüme, kullanıcı tabanını genişletmek ve aktiflik tahlili yapmakla vazifeli takımlarda. Başta inhisar davaları olmak üzere pek çok tüzel sıkıntıyla karşılaşıldığı için hukuk grubu de süratli büyüyenlerden. Eserleri, reklamları ve pazarlamayı denetleyen üniteler de Facebook’un genelinden çok daha hızla büyümüş. Büyümelerde bilgi güvenliği ya da gençleri koruyacak tedbirler yerine gelir ve kullanıcı sayısının odağa alındığı açıkça görülüyor.
Sıfır noktası Cambridge
Frances Haugen’in ifşaatıyla ortaya çıkan acı gerçekler, Zuckerberg’in yıllardır süregelen kararlı siyasetlerinin bir sonucu. Her şeyin başlangıç noktası ise hala Facebook’un en büyük skandalı olarak anılan Cambridge Analytica sızıntısı.
2018’de ortaya çıkan skandal, 50 milyon Facebook kullanıcısına ilişkin bilgilerin iki yıl evvel ABD’deki seçimlerde ve İngiltere’deki Brexit oylamasında kullanıldığına işaret ediyordu. “Veriler çalındı mı, yoksa Facebook mu sattı?” tartışmaları sırasında, Cambridge Analytica’nın CEO’su Alexander Nix İngiliz televizyon kanalı Channel 4 News’ün kameralarına farkında olmadan Trump’ın kampanyasında faal rol oynadıklarını itiraf etti. Tartışmanın yarattığı sis dağıldığında anlaşıldı ki bilgiler ne çalınmış ne de satılmıştı. Fakat sızıntıya kapıyı açan Facebook’un şahsen kendisiydi.
Facebook Nisan 2010’da uygulama geliştiricilerinin, elindeki datalara ulaşmasına imkan tanıyan Open Graph API’yi tanıttı. Açılımı “uygulama programlama arayüzü” olan API, yazılımcıların Facebook’un devasa veritabanına erişebilmesini sağladı. Maksat aslında son derece masumaneydi. Yazılımcılar bu datalarla kullanıcıların daha da ilgisini çekebilecek uygulamalar geliştirecekti. Lakin kodlarda Facebook’un o sırada farkında olmadığı bir sorun vardı. Geliştiriciler yalnızca hedefledikleri kullanıcıların değil, arkadaşlarının bilgilerine de erişebildi. Üzerine bir küme kullanıcıya bir “kişilik testi” sunuldu, üstelik katılanlara karşılığında ödeme de yapıldı. İşte bu testte alınan karşılıklar seçim sonuçlarını etkilemek için kullanılan bir bilgi yığınına dönüştü. Emsal bir API’yi Facebook üzerinde kullanan Obama’nın kampanyası o periyotta çok takdir edilmişti. Alışılmış kimsenin sızıntılarından o sırada haberi yoktu.
Hukukla başı daima kaygıda
Cambridge Analytica skandalının patlamasından sonraki süreç Mark Zuckerberg’i epeyce yordu. Mart 2018’de ABD Senatosu’nda 44 senatörün önünde hesap veren Zuckerberg, data sızıntısına karşı yeteri kadar tedbir almadıklarını kabul ederek “Bu büyük bir yanılgıydı. Benim yanlışımdı ve özür dilerim” dedi. Çabucak akabinde ABD Temsilciler Meclisi üyelerinin karşısına çıkarak bir sefer daha savunma yaptı.
Skandaldan etkilenen kullanıcı sayısının 87 milyon olduğunun ortaya çıkmasının akabinde ABD Federal Ticaret Komitesi Facebook’a 5 milyar dolar ceza kesti. ABD Menkul Değerler ve Borsa Kurulu da şirkete 100 milyon dolar ceza verdi.
Avrupa Birliği Whatsapp’in satın alma sürecinde aldatıcı bilgiler verdiği gerekçesiyle 110 milyon euro’luk cezaya hükmederken, İngiltere Bilgi Komitesi Ofisi’de 500 bin pound’luk fatura çıkardı. Facebook hakkındaki en büyük dava ise Avustralya’da hala devam ediyor. “Veri hırsızlığı” argümanıyla yürütülen davanın maddi boyutu 529 milyar dolar.
Haziran 2019’da ABD Federal Ticaret Komitesi 2019’da Facebook hakkında bir antitröst soruşturması başlattı. Eylülde ABD’de 8 eyaletin başsavcısı Facebook’u soruşturduklarını açıkladı. Bir ay sonra ise ABD Adalet Bakanlığı’nın bir antitröst soruşturması başlattığının haberi duyuldu.