Ekonomistler bir nevi travma misali Eylül 2021’e dönüp duruyor. Zira 23 Eylül 2021 tarihi Türkiye iktisadında çok kıymetli bir kırılma yarattı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, o gün yüzde 19 olan siyaset faizinde indirimleri başlattı. Geçen 1,5 yılda faizler yüzde 8,5’e indi. Lakin bu indirimlerin hedeflediği üretim, yatırım, istihdam, ihracat ve cari fazla amaçları gerçekleşmedi. Zira faizlerin tetiklediği kur ataklarıyla, global konjonktürün de desteklediği enflasyon artışı, piyasalarda yapısal dengesizlikleri belirsizliğe döndürdü. Bir yandan birbirinden kopan datalar, bir yandan da birbirinden etkilenen problemlere döndü. Biz de son günlerin sevgilisi ChatGPT ile biraz ekodiyalog yaptık. İktisada alternatif senaryolar yazdık. Buyurun birlikte inceleyelim.
2021 Eylül ayında Türkiye’de siyaset faiz yüzde 19, dolar/TL 8,60 düzeylerinde enflasyon da yüzde 19’lardaydı.
Senaryoda evvel sinopsis ile ilerledik.
Merkez Bankası faiz indirimi yapmamış olsaydı, TL’nin kısa vadede daha güçlü olabileceğini belirten ChatGPT, uzun vadede ise faizlerin sabit olmasıyla, yabancı yatırımcıların para girişinin azalacağını belirtti. Bu da TL de kıymet kaybına yeniden yol açacaktı ki Fed şimdi devreye girmemişti.
Yine de dolar/TL (USDTRY) de yükselmeyebilir ya da daha düşük bir düzeyde kalabilirdi diye de ekledi.
TÜİK enflasyonunun da daha düşük düzeylerde kalması beklenirdi. Yeniden de pandemi, petrol, savaş üzere birçok global faktörler eklenmemişti.
Gelelim birinci alternatif iktisat senaryomuza, Eylül 2021’de TCMB faizleri yüzde 19 olarak hiç değiştirmedi. Mart 2023’e geldik. Fed hiç faiz artırmadı. Rusya ve Ukrayna da savaşmadı. Enflasyon kaç olurdu?
Bu senaryoda enflasyon oranının ne kadar artacağına ait iddia yapmak hayli sıkıntı. Fakat, savaş, pandemi, doğal afetler vb. ile iktisattaki belirsizlikler enflasyonu etkileyeceğinden, enflasyon oranının katiyetle yüzde 19’da kalacağını söyleyemeyiz.
Geçmiş bilgilere dayanarak ve yalnızca faiz oranlarına bağlı olarak bir varsayım yapacak olursak, bu senaryoda enflasyonun yüzde 20-22 ortasında olabileceğini kestirim ediyorum.
O halde ikinci alternatifimize bakalım. Tarih 23 Eylül 2021. TCMB faiz kararını açıkladı ve yüzde 19’da sabit. Dolar/TL 8,60. Akabinde Fed ne vakit faiz artırsa TCMB de 100 baz puan faiz artırıyor, Rusya ile Ukrayna yeniden savaşmıyor ve haliyle petrol, emtia fiyatları sabit kalıyor. Türkiye’de enflasyon ve dolar/TL ne olurdu?
Bu senaryoda enflasyon ve dolar/TL aralığı tarihi çizimi:
-
Eylül 2021: Enflasyon yüzde 19, dolar/TL 8,60
-
Aralık 2021: Enflasyon yüzde 21-22, dolar/TL 8,80-8,90
-
Mart 2022: Enflasyon yüzde 23-24, dolar/TL 9,00-9,20
-
Haziran 2022: Enflasyon yüzde 25-26, dolar/TL 9,20-9,40
-
Eylül 2022: Enflasyon yüzde 27-28, dolar/TL 9,40-9,60
-
Aralık 2022: Enflasyon yüzde 29-30, dolar/TL 9,60-9,80
-
Mart 2023: Enflasyon yüzde 31-32, dolar/TL 9,80-10,00 (Gerçekte enflasyon düşmüş haliyle yüzde 50, dolar/TL KKM ile 19,40)
Yeni senaryonun üsttekinden farkı Rusya-Ukrayna savaşı olması olurken, petrol ve emtia fiyatlarının yükselmesi de devreye giriyor. Fed ve başka büyük merkez bankaları faiz artırımlarını sürdürüyor. TCMB de Fed ile her seferinde 100 baz puan artırım yapıyor. Türkiye’de enflasyon ve dolar/TL aralığı ne olurdu?
Bu senaryoda, memleketler arası piyasalarda artan belirsizlikler ve riskler nedeniyle Türkiye’deki ekonomik durum da olumsuz etkilenebilir. Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle artan jeopolitik riskler ve global emtia fiyatlarındaki yükseliş, Türkiye’nin dış ticaret açığı ve cari süreçler açığı üzerinde baskı yaratabilir.
Özellikle döviz kurlarında yaşanacak yükseliş ithalat fiyatlarını artırarak, üretim maliyetlerini artırır, enflasyon oranını da yükseltirdi.
Türkiye’de bu senaryoda enflasyon oranı yüzde 30 ila 40 aralığında, dolar/TL kuru da 15 ila 20 aralığında olabilir.
Yine değiştirelim faiz indirimlerinin yerine toptan artış koysak, 2021 Eylül-Aralık periyodunda 500 baz puan, 2022 Ağustos-Aralık periyodunda 500 baz puan faiz artışı yapıldığını düşünürsek.
Dolar/TL 8,60 düzeylerinden, enflasyon da yüzde 19 seviyesinden
-
Faiz oranlarındaki artışla, ekonomik aktivitede yavaşlama,
-
Yüksek faiz oranlarının yabancı yatırımcıları çekmesi,
gibi hususlarla tam bir sayı vermek güç olsa da kestirimi bir aralık olarak,
-
Dolar/TL: Yaklaşık olarak 11,50 – 12,50 aralığı,
-
Enflasyon: Yaklaşık olarak yüzde 30 – yüzde 35 aralığında olabilir.
KKM 20 Aralık 2021’de açıklanmasıydı, dolar/TL ne olurdu?
20 Aralık 2021 tarihinde KKM açıklanmasaydı, dolar/TL kurunun ortalama olarak 19 TL ile 20 TL ortasında bir kıymette olabileceği varsayım edilebilir. Lakin bu varsayım, birçok farklı faktörün tesiri altında olan piyasalarda tam olarak yanlışsız olmayabilir.
Son senaryomuzda ise büyük bir değişiklik yapıyoruz. Eylül 2021’den bu güne faizleri yüzde 19’dan 0’a indiriyoruz. Dolar/TL 8,60’tan kaça gelirdi? Enflasyon yüzde 19’dan kaç olurdu?
Bu senaryoda faizlerin yüzde 0 olması önemli bir ekonomik krize neden olacağından, gerçekçi bir senaryo olarak kabul edilmemelidir.
-
Faizlerin %0’a inmesi durumunda dolar/TL’nin pahasının ne olacağı kestirim edilemez. Zira faiz oranları, döviz kurları üzerinde değerli bir tesire sahiptir.
-
Aynı biçimde, enflasyon oranı da yüksek olması nedeniyle, faizlerin sıfıra inmesi durumunda muhtemelen daha da yükselecektir.
Yine de sayısal bilgilerle dolar/TL’nin 8,60’tan 13,50-15,00 aralığına çıkabileceğini ve enflasyonun da %35-40 aralığına yükselebileceğini varsayım edebiliriz.
Tüm senaryolara baktığımızda en berbat ihtimali yaşıyor üzere görünüyoruz. Faiz indirimlerinin sıkıntıları artırdığı ya da hızlandırdığını düşünür müsünüz? Yorumlarda buluşalım.
