Afganlar, interneti şimdiye kadar genelde sansür ve devlet denetimi olmadan kullanabiliyordu. Ama Taliban idaresiyle birlikte bu durum değişebilir. Alternatif olarak internetsiz irtibat araçlarına yönelmek mümkün.
Demokratik olmayan bir sürecin sonucunda bir ülkedeki güç istikrarı apansız değişirse, yeni yöneticiler sivil özgürlükleri genelde bariz halde kısıtlarlar. Tıpkı Myanmar’daki askerî darbeden, Belarus’taki özgür olmayan seçimlerden veya Taliban’ın Afganistan’da yönetimi tekrar ele geçirmesinden sonra yaşananlar üzere.
Fakat Taliban’ın da kısaca “messenger” olarak isimlendirilen tanınan iletileşme uygulamalarını şahsen kullandığı ve hasebiyle internete bağımlı olduğu biliniyor. Bu nedenle de internetin Afganistan’daki akıbeti konusunda halihazırda bir belirsizlik kelam konusu. Lakin tekrar de sanal ağa erişimin, ülke çapında süreksiz müddetle yahut bölgesel olarak kapatılması çok da uzak bir ihtimal değil.
İnternet yoksa bağlantı de yok! Dijital çağda pek çok kişi bu türlü düşünebilir. Ancak bu kadar karamsar olmaya gerek yok. Çünkü sonlu ve zahmetli de olsa, imdada yetişebilecek birkaç can simidi mevcut. Artık kısaca bunlara bir göz atalım:
Briar – Bluetooth yahut Wifi ile akıllı telefondan akıllı telefona
Merkezî denetime muhtaçlık duymadan, iki yahut daha fazla bilgisayar ya da taşınabilir aygıtın, bilgi paylaşmak hedefiyle birbirine bağlandığı ağa “eşten eşe” manasına gelen Peer-to-Peer (P2P) ismi veriliyor. İşte Briar da eşler ortası bağlantısı sağlayan bir Android uygulaması. Bu sayede iki yahut daha çok akıllı telefon, internet kontağı, yönlendirici (router), taşınabilir ağ ve gibisi bir alt yapıya gerek duymadan birbiriyle direkt irtibat sağlayabiliyor.
En büyük avantajı, gönderilerin uçtan uca şifreleme (E2EE) usulüyle teminat altına alınması. Kapalı servisler, cep telefonu sağlayıcıları ve hatta bilgisayar korsanları bile bu şifreleme formülüyle gönderilen iletilere erişemiyor. En değerli dezavantajı ise kısa menzilli olması. Uygulama aracılığıyla Bluetooth ile yaklaşık 10 metreye, Wifi ile de 100 metreye kadar bir aralığa erişmek mümkün.
Fakat ara sorunun da bir tahlil var: Briar ile pek çok aygıtın, birbirine birebir anda bağlanması mümkün. Bu sayede yalnızca iki değil, birçok kişi birbirleriyle daha uzun aralarda bağlantı kurabiliyor. Bir nevi “kulaktan kulağa” oyunu üzere.
Bu teknolojiye “Mesh (kafes) ağı” deniyor. Bu ağdaki bir kişi, örneğin yabancı bir sim kartla internete ilişkisi varsa, kelam konusu erişimini bağlı olduğu tüm bireylerle paylaşabiliyor.
Kafes ağı, rastgele bir kablosuz ağ için daha fazla güvenilirlik ve kapsama alanı sağlamak üzere yedekli ve dağıtılmış düğümler kullanan bir tıp kablosuz ağ çeşidi. Tekrarlayıcı (repeater) ismi verilen bir dizi küçük düğüm, sadece bir kablosuz yönlendirici ile mümkün olacağından, daha geniş bir alana kapsama sağlamak için büyük düğümlere yahut kablosuz yönlendiricilere bağlanıyor. Ağ yazılımı, karmaşık düğüm noktaları boyunca sinyalleri verimli bir halde yönlendirebilen ve birtakım düğümler kapalıyken bile tesirli bir halde çalışmaya devam edebilen ve bir nevi kendi kendini güzelleştiren ağlar formunda işliyor.
İnternet teması ekseriyetle Tor (soğan yönlendirme) aracılığıyla anonimleştiriliyor. Yani üçüncü şahıslar, iletilen iletileri okuyamıyor. Fakat bir mesh ağının kesimi olan herkes, içeriğine vâkıf olmadığı ve maddeleri ihlal edebilecek kimi bilgi ve evrakları de otomatik olarak gönderebildiğinin ya da buna aracılık edebileceğinin de şuurunda olmalı.
Özgür ve açık kaynak kodlu bir uygulama olan Briar, internet özgürlüğü için çaba eden Accessnow ve Open Technology Fund (Açık Teknoloji Fonu) üzere milletlerarası kuruluşlar tarafından finanse ediliyor. Briar uygulaması, Google Playstore yahut F-Droid üzerinden yüklenebilir.
Apple kullanıcıları için Bridgefy
Bridgefy de Briar’a misal bir sistem izleyerek Bluetooth yahut Wifi üzerinden de kurulan bir kafes ağı üzerinden irtibata imkan veriyor. Uygulama, Android’e ek olarak iOS aygıtlarda da kullanılabiliyor. Hong Kong’daki protestolar sırasında Bridgefy’ın ağır bir biçimde kullanılmasının en değerli nedeni, her iki taşınabilir sistemle de çalışıyor olmasıydı.
Bridgefy açık kaynak kodlu bir uygulama olmayıp birebir isimli Meksika merkezli bir şirket tarafından geliştirildi. Finansmanı ise reklam gelirleriyle sağlanıyor.
Yetersiz şifreleme nedeniyle geçmişte birtakım messenger uygulamalarına dair güvenlik kaygıları oluşmuştu. Günümüzde bu tasalar, bilhassa “Signal protokolu” ismiyle bilinen uçtan uca şifreleme metodu sayesinde büyük ölçüde giderildi. Signal’in yanı sıra WhatsApp dahil çok tanınan iletileşme uygulaması artık bu şifreleme prosedürünü kullanıyor.
Silence ile şifreli SMS
İnternet erişimin olmadığı lakin taşınabilir telefonların ve klasik SMS bildirilerinin devrede olduğu durumlarda, “sessizlik” manasına gelen Silence uygulaması, inançlı bir yazılı bağlantısı sağlayabilir.
Klasik SMS bağlantısı şifrelenmiyor ve hasebiyle üçüncü taraflarca kolay bir formda okunabiliyor. Silence, bu güvenlik açığını kapatıyor ve SMS mesajlarını şifreliyor.
Lakin sadece bağlantının içeriği nezaretten korunuyor. Meta datalar, yani kimlerle ve ne vakit mesaj alışverişi yapıldığı üzere bilgiler şifrelenmiyor. Apple, SMS hizmetleri için yabancı uygulamalara müsaade vermediğinden, Silence şu anda sadece Android için kullanılabiliyor. Açık kaynak kodlu bu uygulama tümüyle bağışlarla finanse ediliyor.
Sansürü aşmanın yolları
Görüldüğü üzere internet ilişkisine gerek duymayan dijital bağlantı imkanları mevcut lakin epey sonlu. Yani irtibatta kalmak tümüyle imkânsız değil. Lakin bu cins araçları kullanırken dikkatli olmak, güvenlik durumu ve mahallî yasalar üzere kimi faktörleri de göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Öte yandan, bir internet kontağı varsa, lakin ağır bir biçimde sansürlenmişse yahut makul web siteleri engellenmişse, sansürü atlatmak için yeniden kimi uygulama ve formüller yardımcı olabilir. Örneğin, Psiphon yahut Tor.
Psiphon, inançlı bağlantı ve gizleme teknolojilerinin kombinasyonunu (VPN, SSHve HTTP Proxy) kullanan bir internet sansürü tedbire yazılımı. Program, bilhassa “internet düşmanı” olarak kabul edilen ülkelerdeki kullanıcıları desteklemek için Kanada’daki Toronto Üniversitesi tarafından tasarlanıp geliştirildi.
Üstte bahsettiğimiz Briar uygulamasının da temelini oluşturan ve “The Onion Router” (soğan yönlendirme) sözünün kısaltması olan Tor ise çevrimiçi aktifliklerin dışarıdan izlenebilmesini önleyen bir teknoloji. Ulaşılmak istenen sunucuya ileti gönderebilmek için dağıtılmış bir eşler ağı kullanılıyor. Amaç sunucu, kimin giriş yaptığını bilmiyor. Kullanıcının kendi internet hizmet sunucusu (ISP) ise Tor kullanıldığını görebiliyor lakin hangi sitelere girildiğini takip edemiyor.
Oliver Linow
© Deutsche Welle Türkçe