1-Çin’deki bir şirketin iflasın eşiğinde olması bizi neden ilgilendirsin?
Zira Evergrande dünyanın en borçlu şirketi. Borçlarının toplamı, lisana kolay tam 305 milyar dolar. Türkiye’nin dış borçlarının (devlet + özel sektör) toplamının 440 milyar dolar olduğunu düşünecek olursak işin ciddiyeti daha düzgün anlaşılabilir.
Alman bankası Deutsche Bank’a nazaran şayet Evergrande batarsa bu dünya tarihinin bugüne kadarki en büyük şirket iflası olacak.
Bu kadar büyük bir şirketin iflası kaçınılmaz formda Çin iktisadını etkileyecek. Çin’le de sonlu kalmayacak, Çin dünya iktisadının motorlarından biri olduğu için öbür ülkeler de kaçınılmaz formda etkilenecek. Birinci işaretlerini aldık bile: Pazartesi dünya borsaları ve Borsa İstanbul Evergrande paniğiyle sert düştü.
2-Evergrande hakkında biraz bilgi rica etsek?
Evergrande bir inşaat ve gayrimenkul geliştirme şirketi. Çin’in 170 başka kentinde emlak projeleri geliştiriyor.
Türkiye’de inşaat kesiminin asrı saadet zamanında olduğu gibi Çin’de de inşaat şirketleri maketten konut satıp para topluyorlar, topladıkları paralarla yeni projeleri finanse ediyorlar. Yani sistem borç üzerinde dönüyor.
Şu anda yaklaşık 1.5 milyon kişi Evergrande’den parasını verdiği konutlarını teslim etmesini bekliyor. Şayet iflas ederse 1.5 milyon kişinin parası havaya gitmiş olacak. Natürel devlet devreye girip Evergrande’nin taahhüt ettiği projeleri tamamlamazsa.
Evergrande hakkında künye bilgisi: 1996 yılında Xu Jiayin tarafından kuruldu. 2018 yılında dünyanın en kıymetli emlak şirketi oldu. Cirolarına nazaran dünyanın en büyük şirketlerini sıralayan Fortune 500 listesinde 122’nci sırada yer alıyor.
3-Anladık, büyük şirket lakin büyük şirketler iflas etmez diye bir kural yok. Bırakın iflas etsin, bize ne?
Problem yalnızca Evergrande’nin iflası olsaydı bizi hakikaten ilgilendirmeyebilirdi fakat Çin iktisadının belkemiğini oluşturan bir şirketten kelam ediyoruz. Emlak kesimi toplamda Çin iktisadının yüzde 29’unu, yani üçte birini oluşturuyor.
Evergrande’nin iflasının domino tesiri yaratmasından ve onun akabinde öteki emlak şirketlerinin de iflas etmesinden ve Çin’i yavaşlamasından, hatta bir buhranın eşiğine sürüklemesinden korkuluyor.
4-Çin ve buhran mı? Güldürmeyin insanı, yıllardır gümbür gümbür büyüyen bir ülke buhrana sürüklenir mi?
Günlerdir milletlerarası medyada Evergrande’nin muhtemel iflasının Çin’in “Lehman Brothers anı” olup olmadığını inceleyen yazılar ve tahliller yayınlanıyor. Malum, 2008-2009 global krizi, Amerikan bankası Lehman Brothers’ın batmasıyla başlamıştı. Lehman’ı batıran da geri ödenmeyen mortgage (konut) kredileriydi.
Lehman’ın iflası evvel koca Amerikan iktisadını, sonra dünya iktisadını bir anda uçurumun kenarına sürükledi. Koca koca bankalar domino taşları üzere devrilmeye başladı. Amerika ve dünya 1929 gibisi bir ekonomik buhranın eşiğinden zordaki bankaların devletleştirilmesi ve/veya zorla diğer bankalarla evlendirilmesi ve merkez bankalarının piyasaya trilyonlarca dolar pompalamasıyla dönebildi. Yani dünya iktisadını on yıllardır tu kaka edilen devletçilik kurtardı.
5-Siz de yazmışsınız işte, Çin devleti Evergrande’yi kurtarır ve sıkıntı kapanır, sorun ne?
Çin devleti Evergrande’yi kurtarsa bile (Bugüne kadar kurtaracağına dair hiçbir işaret vermedi ve bu durum kurtarmayabileceğinin işareti olarak değerlendiriliyor), ona borç veren, birçoğunun merkezi Amerika’da bulunan şirketleri neden kurtarsın? Çin ile Amerika ortasındaki siyasi tansiyon yeni bir soğuk savaşı hatırlatmaya başlamışken Amerikan şirketlerinin borçlarını ödemek Pekin’e mi kaldı?
Özetle Çin Evergrande’yi kurtarsa bile ona borç verenler önemli bir hasar alacak. Bu da global iktisatta, şiddetini şu anda varsayım edemediğimiz bir sarsıntı tesiri yaratacak.
Buraya kadar söylediklerimiz Evergrande’nin kesinlikle batacağı manasına gelmiyor. Standard and Poors üzere önemli kuruluşlar devlet dayanağı olmadan Evergrande’nin ayakta duramayacağını belirtti lakin çıkmayan candan umut kesilmez. Hakikaten şirket dün yurtiçi tahvillerinin kupon ödemesini yapacağını açıkladı. İzleyelim, görelim…
