Kripto paralar son vakitlerin en çok konuşulan yatırım araçlarından. Bunların en popüleri de Bitcoin. Kripto para dünyasında birçoğumuza yabancı garip kavramlar da var; Bitcoin madencileri, dijital cüzdanlar vs… Bahsin en enteresan taraflarından biri de Bitcoin’in birçok ülkeden fazla elektrik kullanıyor olması. Pekala bu nasıl mümkün.
New York Times’tan Jon Huang, Claire O’Neill ve Hiroko Tabuchi‘nin tüm bu sorular cevapladığı makale, T24 Dış Haberler Servisi tarafından Türkçeye çevrildi…
Makalenin Türkçe çevirisi şöyle:
Kripto paralar dünyanın en büyüleyici, birebir vakitte en baş karıştırıcı yatırımlarından biri olarak ortaya çıktı. Bir anda çok yükseliyorlar. Çakılıyorlar. Hayranları dolar, rupi ve ruble üzere klâsik para ünitelerinin yerini alarak dünyayı değiştireceğine inanıyorlar. İsimlerini komik köpek fotoğraflarından alıyorlar.
Ve yalnızca var olarak Bitcoin üzere kripto paralar, inanılmaz derecede elektrik kullanıyor.
Bunun nasıl olduğunu birazdan anlatacağız. Fakat birinci evvel şunu aklınızda bulundurun; harcamak yahut ticaret yapmak üzere Bitcoin yaratmak için yıllık yaklaşık 91 terawatt saat elektrik tüketiliyor. Bu, 5.5 milyon nüfuslu Finlandiya’nın elektrik kullanımından daha fazla.
Kripto para üretimi için kullanılan elektrik, tüm dünyada tüketilen elektriğin neredeyse yüzde 0.5’ine tekabül ediyor. Bu sayı, son 5 yılda 10 katına çıktı.
- Bitcoin ağı, Washington eyaletiyle yıllık olarak tıpkı düzeyde elektrik kullanıyor
- ABD’deki konut klima sistemlerinin üçte birinden fazla elektrik kullanıyor
- Google’ın global operasyonları için kullandığından 7 kat fazla elektrik kullanıyor
Bu ağır güç tüketimi neden?
Uzun müddet boyunca para daima elde tutulabilir, somut bir şey olarak düşünüldü. Mesela bir dolar kıymetindeki kağıt para.
Bu çeşit para üniteler kolay ve zekice bir fikir üzere gözüküyor. Devletler kağıt basıyor ve kıymeti konusunda garanti veriyor. Sonra biz bu kağıtları otomobiller, şekerlemeler ve çoraplar için takas ediyoruz. Kime istersek ona verebilir, hatta istersek yok edebiliriz.
İnternette ise işler biraz karmaşıklaşıyor.
ABD yahut diğer bir devlet tarafından yaratılan klasik paraları tam manasıyla istediğiniz biçimde kullanma konusunda hür değilsiniz. Bankalar, kredi kartı ağları ve öbür ortacılar finansal ağlarını kimin kullanacağı ve ne için kullanacağı konusunda denetime sahipler. Bunu genelde para aklamayı ve başka yasa dışı aktiviteleri önlemek için yapıyorlar. Lakin bu, külliyen yasal ve kitabına uygun bile olsa büyük bir para transferi yaptığınızda bankanızın hükümete haber vermesi manasına da gelebilir.
Bu sebeple bir küme özgür düşünür (kime sorduğunuza nazaran anarşistler de olabilir) şunun üzerine baş yormaya başladı: Ya bu cins denetimleri kaldırmanın bir yolu varsa?
2008 yılında Satoshi Nakamoto ismini kullanan bilinmeyen kişi ve şahıslar nakit para üzere işleyen bir elektronik ödeme sistemi hakkında teklif sundular. Maksatları aracıyı ortadan kaldırmaktı. Bitcoin’in de kökenleri buna dayanıyor.
Nakamoto, Bitcoin kullanıcıların banka, hükümet yahut öteki bir üçüncü partiye güvenmelerine gerek kalmayacağını tabir etti. Zira süreçler Bitcoin kullanıcılarından oluşan, merkezi olmayan bir ağ tarafından yönetilecekti. Diğer bir deyişle tek bir kişi yahut kurum tarafından denetim edilemeyecekti. Bütün Bitcoin süreçleri herkesin inceleyebileceği bir listede yayımlanacaktı. Bu listenin yönetilmesine yardımcı olanlar yeni Bitcoinlerle ödüllendirillecekti. Fikir şuydu; büyüyen talep, Bitcoin’in pahasını artıracaktı.
Konseptin tutması biraz vakit aldı.
Lakin bugün, tek bir Bitcoin’in pahası 50 bin dolar. Siz bunu okurken bu paha önemli manada değişmiş olabilir ve kimse sizi Bitcoininizi istediğiniz şahsa göndermekten alıkoyamaz. (Tabii biri yasadışı uyuşturucular alırken yahut fidye yazılım yapmaya çalışırken yakalanırsa tekrar yaşadıkları ülkenin maddelerine tabi olurlar. Kripto paraların bunlar için sıkça kullanıldığını gördük.)
Fakat tüm bunlar olurken , merkezi bir otorite olmadan bu boyutta dijital bedele sahip bir şeyi yönetmek çok fazla bilgisayar gücü gerektiriyor.
- Her şey bir süreçle başlıyor
Diyelim ki bir şey almak ve ödemeyi Bitcoin ile yapmak istiyorsunuz. Birinci kısım süratli ve kolay: Coinbase üzere Bitcoin değişimi yapan bir kurumdan hesap açıyorsunuz. Buradan dolar karşılığında Bitcoin satın alabiliyorsunuz.
Artık içinde biraz Bitcoin olan bir ‘dijital cüzdanınız’ var. Harcamak için Bitcoin’i dijital cüzdanınızdan satıcının dijital cüzdanına gönderiyorsunuz. Bu kadar kolay.
Lakin bu alışverişin yahut daha doğrusu Bitcoin ile yapılan rastgele bir sürecin evvel Bitcoin ağı tarafından doğrulanması gerekiyor. Kolay bir tabirle bu sayede satıcı, kendisine verilen Bitcoinlerin gerçek olduğundan emin oluyor.
Bitcoin’in muhasabecilik sisteminin merkezinde bu var; halka açık dev Bitcoin ana defterinin aktüel tutulması. Elektrik gücünün büyük kısmını bu süreç tüketiyor.
- Global bir varsayım oyunu başlıyor
Dünyanın her noktasında Bitcoin madencileri olarak bilinen şirketler ve beşerler süreçleri doğrulayıp ana deftere kaydedenler olmak için yarışıyorlar. Aslında güçlü ve su içer üzere elektrik tüketen güçlü bilgisayarlar kullanarak başkalarını bir iddia oyununda yenmeye çalışıyorlar. Zira başarılı olurlarsa ödül olarak yeni yaratılmış Bitcoin alacaklar. Bu da çok para ediyor.
Yeni yaratılmış Bitcoin için yarışa İngilizcede ‘mining’, yani ‘madencilik’ deniyor.
Bunu bir loto yahut zar oyunu üzere düşünebilirsiniz. Bu makalede düzgün bir örnek var: Bir kumarhanede olduğunuzu ve herkesin 500 taraflı bir zar attığını düşünün (Aslında zarın milyarlarca tarafı olması gerek, lakin bunu çizmek güç.) 10’un altında zar atan birinci kişi kazanacak.
Bilgisayarınız ne kadar güçlüyse, o kadar süratli bir halde o kadar fazla kestirimde bulunabilirsiniz. Kumarhanede olsak insan gücüyle atabileceğiniz bir zar olacaktı, bunda ise her saniye tekraren varsayımda bulunabilen birçok bilgisayar var.
Bitcoin ağı, iddia oyununu ne kadar çok madenci katılırsa o kadar zorlaştıracak formda tasarlanmış. Bu yüzden süratli ve elektriği su içer üzere tüketen bilgisayarlar öne çıkıyor. Her raunt ortalama 10 dakika sürecek formda tasarlanmış. Zar oyunu örneğine dönersek, bir ele ne kadar çok kişi katılır ve süratlice kazanmaya başlarsa, oyunun daha zorlaşacak formda tekrar kalibre edildiğini düşünün. Örneğin artık 10’un altında değil, 4’ün altında zar atmanız gerekiyor. Hatta direkt bir atmanız gerekiyor.
Bu yüzden artık Bitcoin madencilerinin güçlü bilgisayarlarla dolu depoları var. Büyük sayıları varsayım etmek için son sürat yarışıyorlar; bu sırada da çok fazla elektrik tüketiyorlar.
- Kazanan yüz binlerce dolar pahasında yeni üretilmiş Bitcoin kazanıyor
Kestirim oyununun kazananı bir “blok” Bitcoin sürecini doğruluyor; ödül olarak da 6.25 yeni üretilmiş Bitcoin alıyor. Hepsinin kıymeti 50 bin dolar civarında. İnsanların neden sürüler halinde madenciliğe çekildiğini böylelikle anlayabilirsiniz.
Pekala neden bu kadar karmaşık ve değerli bir varsayım oyunu kullanılıyor? Zira yalnızca süreçleri ana deftere girmek çok kolay olurdu. Oyun sayesinde yalnızca “güvenilir” bilgisayarlar girişi yapabiliyor.
Berbat bir aktör, sistemde kaosa sebep olabilir; legal süreçleri durdurabilir yahut uydurma Bitcoin süreçleri ile insanları dolandırabilir. Lakin Bitcoin sistemi o denli tasarlanmış ki; berbat aktörün ağ üzerinde çoğunluk denetimine sahip olması için iddia oyunlarının birçoklarını kazanması gerekir. Bu da çok fazla para ve elektrik harcamak demek.
Nakamoto’nun sisteminde hacker için sistemin kendisine saldırmak yerine kaynaklarını Bitcoin madenciliği için kullanmak ve sonrasında mükafatını almak ekonomik açıdan daha mantıklı.
Bitcoin madenciliği böylelikle elektriği güvenliğe çeviriyor. Birebir vakitte dizaynı sebebiyle bu türlü çok fazla elektrik ziyan ediyor.
Bitcoin’in büyüyen güç iştahı
Bitcoin’in daha az tanınan ve pahasının daha düşük olduğu birinci günlerinde bir bilgisayarı olan rastgele bir kişi kolaylıkla konutunda Bitcoin madenciliği yapabilirdi. Artık pek mümkün değil.
Bugün, daima çalışan donanımın çok ısınmasını önlemek için yüksek özellikli makineler, çokça para, geniş bir alan ve kâfi soğutma gücüne gereksiniminiz var. Bu nedenle Bitcoin madenciliği şirketler ya da şahısların sahip olduğu dev bilgi merkezlerinde gerçekleştiriliyor.
Hatta operasyonlar o kadar konsolide oldu ki, tüm ağın üzerindeki tüm bilgi süreç gücünün neredeyse yüzde 80’i sadece yedi madencilik kümesinin elinde. (Bilgi süreç gücünü havuzlaştırmanın gayesi, geliri iştirakçilere daha eşit bir biçimde dağıtmak. Böylelikle iştirakçiler her 10 yılda bir 50 bin dolar kazanmak yerine günde 10 dolar kazanır)
Bitcoin madenciliği, dünyanın her yerinde yapılabilir, çoğunlukla ucuz güç bolluğu olan ülkelerde tercih edilir. Uzun yıllar boyunca madencilik için Çin tercih edilse de son vakitlerde Çin’de buna karşı adımlar atılmaya başladı. Cambridge Üniversitesi’nden araştırmacılar, global Bitcoin’de Çin’in hissesinin 2019 sonunda yüzde 75 düzeyindeyken bu nisan ayında yüzde 46’ya düştüğünü tespit etti. Bu sırada tıpkı periyot içinde ABD’nin hissesi ise yüzde 4’ten yüzde 16’ya yükseldi.
Bitcoin madenciliği emisyonlardan çok daha fazlası manasına geliyor. Donanım da birikiyor. Herkes en yeni en süratli bilgisayarı isterken bu yüksek geri verme ve yeni bir elektronik atık sıkıntısına neden oluyor. Parisli ekonomist Alex de Vries, her bir buçuk yılda madencilik donanımının bilgi süreç gücünün iki katına çıktığını, eski makinelerin modasını geçirdiğini varsayım ediyor. De Vries’in hesaplamalarına nazaran, Bitcoin tek başına orta büyüklükte çok sayıda ülkeden daha fazla e-atığa neden oluyordu.
Kripto paraların sürdürülebilirliğini inceleyen Digiconomist isimli siteyi yöneten De Vries “Bitcoin madencileri bu sıkıntıyı büsbütün görmezden geliyor çünkü bir tahlilleri yok. Bu makineler direkt çöpe atılıyor” dedi.
Daha yeşil olabilir mi?
Pekala ya Bitcoin madenciliği rüzgar, güneş, hidroelektrik üzere daha fazla yenilenebilir güç kaynağıyla yapılabilseydi?
Bitcoin’in madencilerinin birçoklarının anonim olması, merkezsiz para ünitesinin tabiatı gereği şu an tam olarak ne kadar Bitcoin’in yenilenebilir güç kaynakları kullanılarak çıkarıldığı tespit edilemiyor.
Global olarak Bitcoin’de yenilenebilir güç kaynaklarının kullanımının yüzde 40 ila yüzde 75 ortasında olabileceği kestirim ediliyor Öte yandan uzmanlar, Bitcoin madenciliği için yenilenebilir güç kullanılmasının, bu gücün bir konut, fabrika ya da elektrikli araç için uygun olmayacağını söylüyor.
Muhakkak bir sayıda madenci, petrol ve gaz alanlarından fazla doğalgazı kullanmayı deneyimlemeye başladı lakin bu cins örnekler hâlâ az sayıda ve seyrek. Ayrıyeten bu uygulamaların daha fazla sondaj çalışmasına neden olabileceği belirtildi. Madenciler birebir vakitte Çin’in güneybatısı üzere bölgelerde yağmurlu dönemde çıkan fazla hidroelektriği de kullandıklarını söyledi. Lakin bu madencilerin de kurak devirde yönelecekleri yer fosil yakıtlar.
Kripto madenciliğin etrafa tesiri üzerine araştırma yapan New Mexico Üniversitesi’nden Benjamin A. Jones “Çoğunlukla hâlâ fosil yakıtların kullanıldığını fakat ülkeden ülkeye mevsimden mevsime değişiklik olduğunu söyleyebiliriz. Bu nedenle birbirinden çok farklı kestirimler çıkıyor” dedi.
Birtakım hükümetler, Bitcoin’e karşı çevreciler kadar temkinli. Şayet madenciliği kısıtlarsa bu teorik olarak güç tüketimini de azaltacak. Fakat unutmayın, bu ağ, komiteciler olmadan varolmak üzere tasarlandı. Çin üzere ülkeler şimdiden madenciliğe kısıtlamalar getiriyor lakin madenciler kömür zengini Kazakistan ve ucuz lakin sıkıntılı Texas elektrik sistemine hakikat yöneliyorlar.
Öngörülebilir gelecek için Bitcoin’in güç tüketimi, pahası üzere oynak bir halde kalacak üzere görünüyor.
Bitcoin madenciliği kazma ve kasklar barındırmasa da büsbütün bir dijital soyutluk da değil. Fosil yakıtlar, güç şebekeleri, emisyonlar ve bugün içinde bulunduğumuz iklim kriziyle temaslı. İleri görüşlü dijital para ünitesi olarak hayal edilen, şimdiden gerçek hayat sonuçları oldu ve birikmeye devam ediyor.
