Türkiye’nin paha kaybeden para ünitesi yüzünden ağır darbe alan iktisadına yeni reçete, Çin modeli olarak gösteriliyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, TL’nin kıymet kaybıyla rekabetçi bir para ünitesine dönüştüğünü, bu sayede Çin üzere Türkiye’nin de ihracatını ve istihdamını artırarak dış piyasaya üretim yapan bir iktisat olacağını aktardı.
Lakin Türkiye’nin Çin’e dönüşmesi için yalnızca rekabetçi bir kura sahip olması yetmiyor.
İki ülkenin tarihi dinamiklerinin ve ekonomilerinin yapısı o kadar farklı ki kıyas yapmak çok sıkıntı.
Bu mevzuyla ilgili görüşlerini sorduğumuz ABD’deki Carnegie Endowment Asya Programı’nın kıdemli araştırmacısı ve Çin iktisadı uzmanı Yukon Huang, “Çin’in geçmişinin ve ekonomik deneyiminin Türkiye ile hiçbir ilgisi olmaması münasebetiyle bu modelin muvaffakiyet talihi olmadığını” söyleyerek sorularımızı yanıtlamayı reddetti.
Öbür yandan bu model ile ilgili bir öbür sorun da Çin’in de aslında ihracata dayanan iktisat modelini değiştirmeyi amaçlaması.
Her ne kadar Türkiye radarını iç tüketime dayanarak büyüyen bir iktisat olmaktan dış ticarete çevirse de, Çin tam aykırısını hedefleyerek ihracata dayanan iktisadını iç pazarın güç kazandığı bir modele dönüştürmeyi hedefliyor.
Devlet güdümünde lakin kapitalizme de yer veren bir iktisat
Çin, dünyanın en büyük ikinci iktisadı.
Birinci başta pandeminin tesirlerinden olumsuz etkileneceği beklense de bu yıl Çin iktisadı tekrar hatırı sayılır bir büyüme gösterdi.
Çin ile ilgili en kabul gören tariflerden biri, devlet güdümünde lakin kapitalizme de yer veren bir ekonomik modeli olduğuna dair.
Carnegie Endowment’dan Çin iktisadı uzmanı Yukon Huang, Çin iktisadının, kaynakların ve ekonomik aktivitelerin devlet denetiminde olduğu, lakin özel dal teşebbüslerine de imkan veren bir yapısı olduğunu aktarıyor.
PBS’in Frontline programının bir haberine nazaran devlet, güç kaynaklarını ve mali sistemi denetim altında tutsa da ülke GSYH’sının yüzde 60’ı özel kesimden geliyor.
“İhracata odaklı olması dünya ekonomisindeki gelgitler karşısında kırılgan yapar”
Çin, tıpkı vakitte dünyanın en büyük ihracatçısı.
2020 yılında ihracatının büyüklüğü 2,6 trilyon dolara vardı.
Fakat iktisadın ihracata dayalı olması iktisat için her vakit sağlıklı bir görünüm ortaya çıkarmayabiliyor.
Danimarka merkezli Danske Bank’ın gelişmekte olan piyasalar müdürü Jakob Ekholdt Christensen, “Bir iktisat ne kadar ihracata odaklı olursa dünya ekonomisindeki gelgitler karşısında da bir o kadar kırılgan olur” diyor.
Çin’in pandemiden en çok etkilenen ülkelerden biri olmasının en büyük sebeplerinden biri de bu.
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Christensen, “Sadece büyük bir ihracat bölümü yaratmaya odaklanmak güçlü bir mahallî iktisat yaratmanın altını oyabilir” açıklamasında bulunuyor.
“Gerçek olmayan büyüme”
Çin çok uzun vakittir ihracat ve yatırım odaklı bir iktisat olmaktan iç tüketim ile büyüyen bir modele dönüşmeyi konuşuyor.
Çin Devlet Lideri Şi Jinping’in tabiriyle tüketim ile beslenmeyen bir büyüme ‘gerçek’ bir niteliğe kavuşamıyor.
London School of Economics’ten global iktisat uzmanı Stephen Paduano, bir makalesinde Çin iktisadının daha çok iç tüketime odaklanmasıyla daha güçlü ve istikrarlı bir büyüme sağlayacağını, dış tüketime daha az bağımlı olacağı için global siyasi gelişmelerden daha az etkileneceğini kaleme alıyor.
Çin’in borç krizi
Çin iktisadının en büyük sıkıntılarından biri borç.
Çin’in borcu GSYH’sının yüzde 250’sine varmış durumda. Bu ABD’nin borcundan daha yüksek, dünyanın borç oranı en yüksek gelişmiş ülkesi Japonya’dan daha düşük bir oran.
Bu borcun büyümesinin en büyük nedenlerinden biri 2008’deki global ekonomik krizin akabinde devlet kurumlarına akan kredi.
Bazılarına nazaran bu borç hem Çin iktisadını hem de global ekonomiyi tehdit ederken bazılarına nazaran borcun çoğunluğu kamuya ilişkin olduğu için döndürülebilir bir durumda.
Lakin kamunun borcu tablodan çıkarıldığında hanehalklarının ve özel şirketlerin borçluluğunun da yüksekliği kaygı yaratan bir öge.
Çin’in gayrimenkul devi Evergrande şirketinin temerrüde düşmesiyle içine girdiği borç krizi, bu durumun bir yansıması.
Eşitsizliği ve borçluluğu azaltacak siyaset: Ortak refah
Çin Devlet Lideri Şi Jinping, ülke iktisadını dönüştürerek borç sarmalının önüne geçmek niyetinde.
Kredi sistemi artık daha sıkı bir formda denetim edilecek; mali genişleme ve kredi kolaylığı geride kaldı.
Şi’nin bu yıl tanıttığı ‘ortak refah’ ismindeki siyaseti hem ülkedeki borçluluğu azaltmayı hedefliyor hem de Çin’in yıllardır sarf ettiği yüksek büyümeyle oluşan eşitsizliği ortadan kaldırmak niyetinde.
Çin iktisadının bir öteki büyük sorunu da bir yanda çok eğitimli ve gelir seviyesi yüksek bir nüfusu varken başka yanda yoksulluğun artmış olması.
Gelir düzeyinin ve para ünitesi yuanın kıymetinin düşük olması, ülke içi tüketimin gelişmesini kısıtladı.
Tıpkı vakitte gelir düzeyi düşük olan hanehalklarının borçluluğunun da artmasına yol açtı.
Çin Devlet Lideri Şi ise Alibaba’nın başındaki Jack Ma üzere seçkinlerin gücünü kırarak, Evergrande üzere şirketlerin gözünün yaşına bakmayarak, sendikaların güçlenmesini, emekçilerin yüksek maaş almasını, kırsalda yaşayan göçmenlerin daha uygun toplumsal haklara sahip olmasının önünü açarak bu problemleri aşmayı hedefliyor.
Çin’in para ünitesi dolara karşı bedel kazanıyor
Türkiye’nin her ne kadar paha kaybeden para ünitesi yüzünden ihracatını Çin üzere artırabileceği düşünülse de Çin’in para ünitesi yuan son birkaç yıldır dolara karşı paha kazanıyor.
Çin Merkez Bankası, ekonomik siyaset gayesinin dışa üretimden iç tüketime dönmesi hasebiyle bedel kazanan para ünitesinin enflasyonla uğraşta işe yaradığını gördü.
Merkez bankacılığı, iktisat siyaseti ve kamu yatırımı mevzularında bağımsız bir niyet kuruluşu olan OMFIF’e nazaran Çin Merkez Bankası, Asya’nın en güçlü merkez bankası olma maksadını taşıdığı için 2005’ten beri daha çok piyasa dinamiklerine yönelik kararlar alıyor.
Financial Times’a nazaran yuan yıllar boyunca Çin Merkez Bankası’nın denetimi altında dolara karşı sabitlendiği ya da çok sıkı denetim edildiği için piyasalar ismine kıymetli bir para ünitesi değildi.
Fakat 2015 yılında bu durum değişti.
Merkez Bankası yuanın daha özgür bir biçimde hareket etmesine müsaade verdi.
IMF, 2016 yılında ise yuanı rezerv para üniteleri ortasına ekledi.
Yuanın bu yılın başından beri dolara karşı paha yararı ise yüzde 2,5 düzeyinde.
“Ciddi bir gelir transferi demek”
İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, Türkiye’nin iktisat siyasetini ihracata yönlendirmesini çok sert bir değişim olarak pahalandırıyor.
Yazgan’a nazaran bu durumun yaratabileceği en büyük tehlike Çin’de de olduğu üzere eşitsizliği artırması:
“Yıllardır iç piyasaya çalışan beşerler, dış piyasaya yönelik dallarda çalışan insanlardan daha fazla. Bu bir yerden bir yere önemli bir gelir transferi demek.
“Bu gelir transferi, enflasyon ve kur süratle üste gittiği için toplumun en dar gelirli kısımlarını vuruyor.”
Danske Bank’ın gelişmekte olan piyasalar müdürü Christensen, Türkiye’nin Çin’den çok daha küçük ve açık bir iktisat olduğuna vurgu yapıyor.
Bu yüzden Christensen’a nazaran yatırımcıların makroekonomi ile ilgili telaş duymaları durumunda sermayenin kaçması ihtimali Türkiye için Çin’e kıyasla çok daha yüksek:
“Bu tıpkı vakitte Merkez Bankası sıkı bir para siyaset izlemezse Çin’den daha süratli bir halde zayıf kurun enflasyona dönüşmesine yol açıyor.”
Christensen’a nazaran Türkiye’nin ihracat potansiyelini ve büyümesini güçlendirmesi için makroekonomik istikrardan daha evvel hayata geçirmesi gereken ögeler var.
Bunların başında insan kaynağına ve teknolojiye yatırım yapması geliyor; ki Türkiye bu göstergeler açısından OECD ülkeleri ortasında çok geride.
Bir başkası de girişimciliği canlandıracak yapısal ve yasal ıslahatları hayata geçirmesi.
- Erdoğan’ın sıcak paradan vazgeçmesi ne manaya geliyor?
- Çin Halk Cumhuriyeti 70 yaşında: ‘Ekonomik mucize’ nasıl gerçekleşti?
- Çin Devlet Lideri Şi Jinping’in ‘ortak refah’ siyaseti dünyayı nasıl etkileyebilir?
