* Doç. Dr. Murat Batı
12 Ekim 2021 tarihinde Türk Parası Değerini Muhafaza Hakkında 32 Sayılı Karara Ait Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair Bildiri Resmi Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe girdi. Kelam konusu Tebliğ’e bilhassa “döviz süreçlerinde kimlik ibrazı” üzere süreçlere karşı kişisel yansılar verilirken; başta Döviz Ofisleri Yetkili Kurumlar Dernek Lideri Seyran Çakmakçı dahil olmak üzere birçok kurum/kişi tarafından da önemli reaksiyon gösterildi.
Kelam konusu Tebliğ’de yapılan düzenlemelerin bir kısmı temelinde Anayasal sorun ihtiva etmektedir. Lakin evvel “Bu Bildiri ne getirdi?” ona bir bakalım sonra düzenlemenin yalnızca kimlik ibrazı ile kısmını türel boyutuyla değerlendirelim.
Tebliğ’de yapılan düzenlemeler genel olarak nelerdir?
Yetkili kuruluşların (döviz bürolarının) emanet para almaları yasaklandı, döviz ofisleri Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan müsaade almadıkça yabancı para alım satım süreçlerinde hür olarak belirledikleri ve ilan ettikleri alış ve satış kurlarından hesaplanan bedeller haricinde hiçbir isim altında kurul ya da fiyat talep edemeyecekler, yurt dışında yerleşik şahısların yetkili kuruluş açmaları kolaylaştırıldı, yetkili kurumlarda ortak olmayanların şirketleri temsil yetkisi sonlandırıldı, her sürece süreç numarası verilme zaruriliği getirildi.
Ayrıyeten her süreç için T.C. Kimlik numarası/pasaport numarası ve/veya vergi kimlik numarası mecburiliği ile sürecin tarihini, saatini ve ölçüsünü gösterecek halde her bir süreç prestijiyle başka bir hesap yahut deftere kaydının yapılma mecburiliği en çok reaksiyon çeken düzenlemenin yanısıra daha birçok yeni düzenleme yapıldı.
Döviz süreçlerinde “kimlik evrakı ibrazı” düzenlemesi hukuka alışılmamış mı?
Bildirinin 20’nci hususuna “Yetkili kuruluşlar gerçekleştirdikleri tüm süreçlerde müşterinin T.C. Kimlik Numarasını/Pasaport Numarasını ve/veya Vergi Kimlik Numarasını müşteriden temin ederek her bir süreç prestijiyle kayıt altına almak zorundadır.
Müşteri tarafından beyan edilen T.C. Kimlik Numaraları/Pasaport Numaraları vezne vazifelileri tarafından kişinin fotoğrafının yer aldığı Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Kartı yahut Pasaport üzerinden, Vergi Kimlik Numarası ise bunlara ek olarak kişinin kelam konusu şirket ismine süreç yapmaya yetkili olduğunu belirten dokümanlar üzerinden denetim edilerek kayıt altına alınır. Kelam konusu bilgiler, ilgisine nazaran düzenlenen evraklar üzerine kayıt edilir.” hususu eklendi.
Bu unsurun konulma gayesi cürümle (kara para) gayret olarak açıklandı fakat bu düzenleme, yalnızca yetkili kurumları (döviz bürolarını) etkileyecek üzere görünüyor. Zira gerek Türk Parasının Değerini Muhafaza Kanunu’nda, gerekse bu kanuna dayanarak çıkarılan yönetmelik ve bildirimlerde yetkili kuruluşların haricinde döviz alıp satımının yapılabildiği onbinlerce işletme var ve bu işletmeler için kimlik ibrazı yükümlülüğü getirilmedi.
Hasebiyle kimlik bilgilerinin kaydedilmesinden rahatsız olacak gerçek ve hukukî şahıslar yapacakları süreçleri bu işletmelere kaydıracaklar ve bu durumda hem döviz ofisleri müşteri kaybedecek hem de kabahatle gayret emeli sekteye uğrayacaktır.
Mevzuyla alakalı Anayasa Hukukçusu Sayın Dr. Metin Baykan ile yaptığım görüşme sonucunda; döviz süreçlerinde kimlik ibrazı düzenlemesi ile nüfus bilgilerini kaydetme yükümlülüğünü yalnızca döviz ofislerine getirildiğinden bunun dışındaki işletmelerde tıpkı çeşit süreçlerin serbestçe yapılmaya devam edilecek olması sınırlama gayesi olan kabahatle gayret açısından “elverişsiz” olacak ve döviz ofislerinin “çalışma ve kontrat hürriyetlerini” Anayasanın 48 ve 13’üncü hususlarına alışılmamış bir halde sınırlamış olacağı sonucuna ulaştık.
“Döviz süreçlerinde kimlik ibrazı” düzenlemesinin Anayasa’nın 13’üncü unsurunda yer alan “ölçülülük” unsuruna direkt karşıtlık oluşturmaktadır. Anayasamızın “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” kenar başlıklı 13’üncü unsurunda “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın sırf Anayasanın ilgili hususlarında belirtilen sebeplere bağlı olarak ve lakin kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın kelamına ve ruhuna, demokratik toplum tertibinin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine muhalif olamaz.” formunda ölçülülük prensibi düzenlenmiştir.
Buna nazaran kamu gücünün bireylerin bir temel hakkına yaptığı müdahalenin yasal kabul edilebilmesi için müdahale aracının müdahale hedefini gerçekleştirmeye yönelik olması gerekir.
Kimlik ibrazı düzenlemesinde ise yasal emelin hatayla uğraş olduğunu varsayarsak (ki söylenen bu) düzenlemenin yalnızca döviz ofislerini kapsaması, tartışılması gereken bir konudur.
Bildiri ile getirilen başka düzenlemeler hukuka uygun mu?
Bildirim ile getirilen düzenlemelerden bilhassa bölgelere nazaran fiyat uygulaması ile gayrimenkul ediniminin yasaklanmasının Anayasa’nın türlü unsurlarına, ve yetkili kuruluşların pay evresi ve adres nakillerinde fiyat talep edilmesinin haksız rekabet doğuracağı ve bunun da Anayasa’nın çeşitli hususlarına alışılmamış olduğu da açıktır.
Yalnızca bir kısmını yazdığım bu düzenlemeler haricinde Tebliğ’in kimi hususlarında de hukukî sorun bulunmaktadır. Bu sorunların tahlil yeri ise yargıdır. Kelam konusu düzenlemnin iptali için gidilecek yer Danıştay’dır.
Hürmetlerimle
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Kısım Lideri
