* Doç. Dr. Murat BATI
Basında sıklıkla konuşulan vergi teklifi 31640 sayılı Resmi Gazete’de bugün (26 Ekim 2021 tarihinde) “7338 sayılı Vergi Yöntem Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”
ismiyle yayımlandı. 63 husustan oluşan bu yasanın kimi unsurları 01.01.2021, kimileri 01.01.2022’de yürürlüğe girecek, kimileri ise bugün itibariyle yürürlüğe girdi. Kelam konusu düzenlemelerden bilhassa Cumhurbaşkanına ÖTV oranlarının 3 katına kadar artırma yetkisinin verilmesi hayli değer arz etmektedir. Artık bu düzenlemeler nelerdir, onlara bakalım.
ÖTV oranları için cumhurbaşkanına verilen yetki
Cumhurbaşkanına ÖTV Kanunu m.12/2.fıkra b ve c bentlerinde yer alan malların oranlarını bir kattan üç katına kadar artırma yetkisi verildi. Bu yetki kapsamındaki eserler; tütün mamulleri ile otomobil üzere motorlu taşıtlardır. Kelam konusu oran artışını Cumhurbaşkanı, Anayasanın 73’üncü hususunun son fıkrasına dayanarak Cumhurbaşkanı Kararı ile bugünden itibaren artık yapabilecektir. Yani motorlu taşıtların ÖTV oranlarını üç kat artırabilecektir.
Lakin anayasamızın “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” kenar başlıklı 13’üncü unsuru “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın sırf Anayasanın ilgili hususlarında belirtilen sebeplere bağlı olarak ve fakat kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın kelamına ve ruhuna, demokratik toplum nizamının ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük prensibine ters olamaz.” formunda karar altına alınmıştır. Yani ölçülülük prensibi vergi oranları, faiz ya da artırımın aşırılığa kaçılmamasını söz eder. Bu düzenlemenin yasal hedefinin bulunması ve bu yapılan bu düzenlemenin (vergi oranlarını artırma gibi) belirtilen legal gaye ile uyumlu olması gerekmektedir. Burada dikkate alınması gereken temel nokta vergi değişikliği sonucu ortaya çıkan araba edinme hakkı üzere hakkın kullanımının engellenmesine yönelik bir azalma ile vergi oranlarını artırılması sonucu beklenen amaç(lar)la (vergi geliri artışı vs.) tartıldığında değiştirilen vergi oranlarının bir yarar oluşturup oluşturmadığı da dikkate alınmak zorundadır. Yani bir tıp fayda/zarar formülü kullanılmalıdır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) bir kararında; bir ülkenin koyduğu vergi oranları sonucunda o vergi hasebiyle muhakkak bir bölümün vergi yükünün o ülkenin ortalama vergi yükünden daha fazla olduğu sonucunu doğurması nedeniyle kararı iptal etmiştir. Benzeri bahisler ülkemizde de yargıya taşınmıştır (Danıştay Yedinci Dairesinin E.2001/626, K.2002/1942 ile E.2001/1, K.2001/2124 kararları gibi).
Ölçülülük unsurunun net olarak zedelendiği savı ortaya konulması sonucunda bu durumda mülkiyet hakkının ihlal edildiği savı da ortaya konulabilir. Yapılan değişiklik legal gaye ile çelişir bir durumda ise ve şahısların artan vergi oranları karşısında kelam konusu araçları satın almakta zorlanması üzere bir sonuç doğurmuşsa ölçülülük/orantılılık savıyla mülkiyet hakkı ihlal edilmiş denilebilecektir.
ÖTV oranlarını üç katına çıkarma yetkisi iptal edilebilir mi?
Kelam konusu düzenleme Kanun ile yapıldığı için öncelikle bunun iptali için gidilecek yer Anayasa Mahkemesidir. Kanunların Anayasa’ya karşıtlığı nedeniyle dava açma hakkı Anayasa’nın “İptal Davası” kenar başlıklı 150 ve “Anayasaya karşıtlığın başka mahkemelerde ileri sürülmesi” kenar başlıklı 152’nci hususlarında düzenlenmiştir. Kanunların Resmi Gazete’de yayımından itibaren 60 gün içinde (Any. m.151.) açılması gerekir. Buna soyut norm kontrolü denir. Davayı; Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti kümesi ve TBMM üye tam sayısının en az 1/5 fiyatındaki milletvekilleri açabilir. Yani bu davayı biz açamıyoruz.
Çıkarları kolay tarza tabi olanların geliri, gelir vergisinden istisna edildi
Bugün itibariyle aktif mükellef sayısı 835 bin 943 olan kolay yordama tabi mükellefler, marangoz, mahalle bakkalı, küçük esnaf, terzi, berber, tesisatçı üzere meslek kümelerini kapsar. Ancak belirttiğim bu mesleklerin hepsi de kolay metot mükellefi olamazlar elbette. Zira kolay tarza tabi olmanın bir genel bir de özel olmak üzere iki temel koşulu vardır. Kolay tarzdan yararlanmak isteyen ticaret erbapları genel koşulların tamamını özel kaidelerden da kendine uygun olanı taşımak zorundadır.
Marangoz, terzi üzere küçük esnaf olarak isimlendirilen meslek kümelerinde faaliyette bulunanlar genel kuralların tamamı ile özel koşullardan kendisine uygun olan şart(lar)ı taşıyanlar kolay tarz mükellefi olurlar.
Yeni Yasa ile Gelir Vergisi Kanunu’na “mükerrer 20/A” hususu eklenerek kolay yordamda tespit olunanların karları gelir vergisinden istisna edildi. Esasen kolay metot mükellefleri süreksiz vergi vermez ve KDV Kanunu’nun 17/4 unsuru uyarınca satışları KDV’den istisnaydı. Ayrıyeten vergi stopajı yapmaz ve muhtasar beyanname de vermezler. Artık 01.01.2021 tarihinden itibaren elde ettikleri gelir üzerinden gelir vergisi de ödemeyecekler.
“Sosyal içerik üreticiliği ile taşınabilir aygıtlar için uygulama geliştiriciliğinde yarar istisnası” getirildi
İnternet üzerinden metin, ses, görüntü üzere paylaşım yapıp (youtuber, blogger gibi) gelir elde edenlerin çıkarları GVK’ya “mükerrer 20/B unsuru eklenerek istisna edildi. Fakat kanaatimce bu pek bir istisna sayılmamakta zira elde edilen yararın meblağı 2021 yılı için 650 bin TL’ye kadar ise (GVK m.103 dördüncü gelir diliminde yer alan tutar) bir banka üzerinden ödeme alınmalı ve bankalar bu biçimde hesaplarına yatan fiyat üzerinden %15 stopaj yapıp vergi dairesine yatırmak zorundadırlar.
Fakat elde edilen 2021 yılı için 650 bin 1 TL yahut üzerinde bir meblağ olursa bu sefer mükellefin kendisi bu faaliyetten elde ettiği tüm çıkarını yıllık beyanname ile beyan etmesi gerekecektir. Başlangıçta çok adaletsiz üzere görünen bu durum temelinde 650 bin TL’yi aşan bu mükelleflerin “indirilecek gideri” de olacağından aleyhte görünen bu durum lehe de dönebilecektir. Bu istisnanın yürürlük tarihi 01.01.2022’dir.
Ziraî destekleme ödemelerinde kar istisnası getirildi fakat traktörler de ÖTV’ye dâhil edildi
Aslında bu düzenlemenin nedeni 29 Temmuz 2021 tarih ve 31552 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Danıştay Üçüncü Dairenin kararıdır. Bu karar ile çiftçilere yapılan teşviklerden yapılan stopajın iade edilmesine karar verilmişti. Sanıyorum Maliye de bu kararı görünce “geri adım attı” ve bu düzenlemeyi yapmaya karar verdi. Ve böylelikle GVK’ya “mükerrer 20/C” hususu eklenip istisna edilerek bugünden itibaren (26 Ekim 2021) yürürlüğe sokuldu.
Ayrıyeten 26 Ekim 2021’den evvel kamu kurum ve kuruluşları tarafından yapılan ziraî dayanak ödemeleri üzerinden stopaj yoluyla tahsil edilen gelir vergisi, çiftçilerin düzeltme zamanaşımı mühleti içerisinde tarha yetkili vergi dairelerine başvurmaları ve dava açmamaları, açılmış davalardan vazgeçmeleri kuralıyla, 213 sayılı Vergi Adap Kanununun düzeltmeye ait kararları kapsamında, tahsil tarihinden itibaren VUK m.112/4.fk uyarınca hesaplanacak faizi ile birlikte red ve iade edilecek.
Müracaat yapmayı unutmayınız…
Aslında bu uygulama ile tarım destekleniyor görünse de öteki taraftan traktörler ÖTV’ye dahil edilerek %25 oranında ÖTV alınmasına karar verildi. Traktörlerden ÖTV alınmasına bugünden itibaren başlanacak
Başka düzenlemeler
1) VUK m.4’e karar eklenerek “elektronik ortamda vergi dairesi” kurulma yolu açıldı.
2) 4 olan süreksiz vergi periyotları 3’e düşürüldü. Bu düzenleme 2022 yılı vergilendirme devrine ait verilecek beyannamelerden itibaren uygulanacak
3) Vergi mahremiyetinin kapsamı genişletilerek VUK m.5’e “Gelir Yönetimi Başkanlığının vazife alanına ait işlerde hizmet alımı yoluyla çalıştırılanlar ile hizmet alımı yapılanların ortak ve yöneticileri öğrendikleri sırlar ve saklı kalması gereken öteki konular açısından bu hususta yazılı yasaklara, bu misyonlarından ayrılsalar dahi, uymak zorundadır.” kararı eklendi.
4) İlanen bildiri yolunda GİB’in internet sitesinde yapılacak duyuru da bildirim yerine geçecek
5) Vergi incelemesinin iş yerinde yapılma zaruriliği kaldırıldı, inceleme elemanının dairesinde (kendi ofisinde) yapabilmesine yönelik değişiklik yapıldı
6) VUK kapsamında doküman düzenleme mecburiliği bulunmayanlara yaptırdıkları işler yahut onlardan satın aldıkları mallar için ödemelerin bankalar, PTT ya da bu halde yetkili ödeme kuruluşları aracılığıyla yapılması durumunda bu kuruluşlarca verilen evraklar (banka dekontu/makbuzu gibi) sarfiyat pusulası yerine geçecek.
7) VUK m.261’de yer alan değerleme ölçülerine alış bedeli ve “VUK m.268/A: Alış bedeli, bir iktisadi değerin satın alma bedelidir. İktisadi bir değerin iktisap edilmesi ile ilgili öteki masraflar alış bedeline dâhil değildir.” kararı eklendi
8) VUK m.262’de yer alan maliyet bedelinin kapsamı genişletildi ve VUK m.270 yürürlükten kaldırıldı.
9) 213 sayılı VUK’un yinelenmiş 298’inci hususunun başlığı “Enflasyon düzeltmesi, tekrar değerleme oranı ve yine değerleme” formunda değiştirip husus kapsamına yeni eklemeler yapıldı.
10) 213 sayılı VUK m.323’de yer alan “dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük” ibaresi “ve 3.000 Türk lirasını aşmayan” formunda değiştirilerek bu probleme netlik kazandırıldı.
11) VUK m.339 vergi cezalarında tekerrürde, “cezanın katılaştığı tarihi takip eden yılın başından başlamak üzere ..” ibaresi “cezanın mutlaklaştığı tarihi izleyen günden itibaren..” biçiminde değiştirildi. Bu düzenleme ile kronik bir sorun da tahlile kavuşmuş oldu.
12) VUK’un Pişmanlık ve Islah kenar başlıklı 371’inci hususunda yer alan “rastgele bir vergi incelemesine başlandığı yahut olayın” ibaresi “haber verilen olayın ilgili olduğu vergi cinsine ait bir vergi incelemesine başlandığı yahut olayın ve ilgili olduğu vergi cinsinin” halinde değiştirilerek kronik bir sorun daha tahlile kavuşturulmuş oldu
13) VUK m.376’da yer alan cezada indirim kuruluşunda; uzlaşılan vergi ziyaı cezası yerine uzlaşılan tüm vergi cezaları ibaresi eklenerek uzlaşma sonucunda uzlaşılan tüm cezalara ayrıyeten %25 cezada indirim uygulanması sağlandı.
14) 5 bin Türk lirasını aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları hem tarhiyat öncesi hem de tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına alındı
15) VUK’a ek m.14 ila ek m.18 ile 5 husus daha eklenerek mükelleflerin adabına uygun yürürlüğe konulmuş bir ikili vergilendirmeyi tedbire muahedesi kararlarına karşıt olarak vergilendirildiği yahut bu formda vergilendirileceğine ait kuvvetli emareler bulunduğu teziyle muahedenin “Karşılıklı Muahede Yordamı” kararlarına nazaran Gelir Yönetimi Başkanlığına başvurarak tahlil arama sağlandı.
16) Değerleme ile yine değerleme uygulamasına ait yeni kararlar eklendi.
17) 01.01.2022 olan Konaklama vergisinin yürürlük müddeti 01.01.2023 olarak değiştirildi.
* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Kısım Lideri
