Türk Lirasının son günlerde süratle kıymet kaybetmesi, her alanda olduğu üzere ticari iş mukavelelerinin durumu hakkında soru işaretleri doğurdu. Uzmanlar, bunun sözleşme bağları bakımından epey kıymetli sonuçlar doğuracağını lisana getirdi. Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Umut Yeniocak, mukavele konusu eserlerin ya da hizmetlerin fiyatlarının süratle ve büyük oranlarda değişmesinin, tedarik sözleşmelerinin mevcut hâliyle sürdürülmesini güçleştirdiğini söyledi.
Doç. Dr. Umut Yeniocak, “Bundan birkaç ay evvelki fiyatlara nazaran uzun vadeli mukaveleler imzalayan işletmelerin, yaşanan son ekonomik gelişmeler karşısında beklenmeyen ve büyük ölçekli ziyanlara uğramaları kaçınılmaz bir sonuç.” dedi. Yeniocak ayrıca “Öngörülemeyen orandaki döviz artışından ziyan görenler, vakit kaybetmeden ‘uyarlama’ talebinde bulunmalıdır” sözlerini kullandı.
Doç. Dr. Umut Yeniocak, bu durumla birinci sefer karşılaşılmamasına karşın artık son günlerde yaşanan dalgalanmanın istatistiklere nazaran sıra dışı ölçülerde olduğuna dikkat çekti ve mukavele hukuku açısından yaşanabilecek durumlar hakkında ikazlarda bulundu.
Bilhassa dövizle yapılan süreçlerde, sürecin yapıldığı tarih ile şimdiki tarih ortasında TL’nin çok ölçüde bedel kaybetmiş olması ve TL ile yapılan süreçlerde de fiyatların süratle yükselmesinin, daha evvel imzalanmış kontratlardan beklenen yararın büyük oranda ve beklenmeyecek ölçüde boşa çıkması manasına geldiğini söyledi. Doç. Dr. Umut Yeniocak, “Bu durum, mukavele hukukunda ‘uyarlama’ denilen davaların açılabilmesine imkan verir” diye konuştu.
“Dövizde bu orandaki yükselişi evvelden öngörmek mümkün değildir”
Bugünlerde yaşanılan gerek dövizdeki süratli ve yüksek oralardaki dalgalanma gerekse TL bazlı kontratlardaki çok fiyat artışlarının evvelce öngörmenin mümkün olmadığını belirten Doç. Dr. Umut Yeniocak, bu cins öngörülemez sürpriz gelişmelerin borcun yerine getirilmesini çok derecede güçleştirdiğini anlattı.
Mukaveleden beklenen gelirin elde edilemediği bu üzere durumlar için kanunda özel bir düzenleme olduğuna dikkat çekti.
“Beklenmeyen hal nedeniyle, borcun uyarlanmasını talep edebilirsiniz” Doç. Dr. Yeniocak, Borçlar Kanunu’nun 138 maddesi’nin, bu cins beklenmeyen gelişmelerin yaşanması sebebiyle borcunu ifa etmekte çok derecede zahmet yaşayan bireylerin, mahkemeye başvurarak borcunun yapılandırılmasını yani “uyarlanmasını” talep edebileceğini söyledi. Doç.Dr. Yeniocak, “Hatta bu unsurun son fıkrasında uyarlama davalarının, yabancı para ile borçlanan şahıslar tarafından da açılabileceği bilhassa vurgulanmıştır.” diyerek bu mevzuda ıstırap yaşayan vatandaşlara haklarıyla ilgili bilgi verdi.
“Süreci düzgün takip edin ve vakit kaybetmeyin”
Doç. Dr. Umut Yeniocak, bu noktada işletmelerin de süreci düzgün takip ederek, vakit kaybetmemelerini önerdi. Borcun yerine getirilmesi bakımından çok zahmet yaşayan bireyler ve kurumlar, karşı tarafa bildirimde bulunarak dövizin ya da fiyatların çok yükselmesi durumunun ‘beklenmeyen hâl’ teşkil etmesi gerekçesiyle, borcun yeni duruma nazaran güncellenmesi, uyarlanması gerektiğini, bunun kabul edilmemesi hâlinde ise hususun mahkemeye taşınacağını bildirmelerinin yararlı olacağı ikazında bulundu.
Doç. Dr. Yeniocak ayrıyeten, borcun ödenmesinde zahmet yaşanmasına karşın borç harç da olsa ödeme yapılması durumunda, ödeme sırasında kesinlikle ‘uyarlama davası açma hakkının gizli tutulduğunun’ muhataba bildirilmesi gerektiğine dikkat çekti. Doç.Dr. Yeniocak, “Böylelikle mahkemenin, uyarlama davasını kabul ederse, geriye dönük olarak tamamı ödenmiş borcun bir kısmının davacıya iadesi tarafında karar vermesi mümkündür.” açıklamalarında bulundu.
Doç. Dr. Umut Yeniocak, son olarak, yaşanan döviz dalgalanmasının, piyasanın çok derecede huzursuz olmasının, fiyat istikrarının büsbütün kaybolması hâllerinin evvelce hesaba katılabilecek, öngörülebilecek seviyenin çok ötesinde olduğunu lisana getirdi. “Bu sebeple, Kanunda bahsettiğimiz uyarlama kuralının uygulanması için kaidelerin gerçekleştiğini kabul etmek gerekir. Açılan davaların da mahkemeler tarafından bu istikamette kıymetlendirilmesi gerekir.” dedi.