Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’nın (TCMB) geçen haftaki faiz indirimini takip eden dört iş gününde, Türk Lirası yüzde 24’e yakın paha kaybetti. Bu bedel kaybının yaklaşık üçte biri dün gerçekleşince, akşam saatlerinde TCMB’den bir basın açıklaması geldi.
Buna nazaran TCMB döviz kurunun özgür piyasada belirlendiğini ve yalnızca çok oynaklığa müdahale edebileceğini not etti. Bu açıklamanın şayet piyasaları sakinleştireceği düşünüldüyse o gayeye hizmet etmeyeceği ve geri tepeceği çok açık.
Kelam konusu duyuru, fiyat istikrarı konusunda gerekeni yapıp, enflasyon beklentilerini çıpalamış kredibilite sahibi merkez bankalarından duyacağımız tipten bir açıklama. Bu kurallar oluştuğunda, dışsal bir şokla para üniteniz hudutlu bir oynaklık yaşasa bile müdahale etmeme lüksünüz olabilir. O vakit bile, çok oynaklık oluşursa finansal istikrarı zedelememek için merkez bankası müdahale eder. Natürel bunun için de döviz rezervi gerekir.
Bizdeki durum üstteki tariften son derece uzak. Ne yüzde 20 enflasyona bakıp fiyat istikrarı olduğunu söyleyebilmek mümkün, ne de tarihi oynaklık düzeylerine ulaşmış kura bakıp “aşırı oynaklık yok” diyebilmek.
Üstüne üstlük, kurda yaşanan oynaklık dışsal bir tesirden değil para siyasetinin kendisinden kaynaklanıyor. Yani “benden bağımsız tesirlerden kaynaklanan bir oynaklık var” bile diyemiyorsunuz.
Durum bu türlü iken Merkez Bankası’nın çıkıp böylesine bir duyuru yaparak kimi ikna edeceğini düşündüğünü anlamak güç. Bu cins irtibat atakları ekonomik prensip ve temellerle desteklenebildiği ölçüde ve Merkez Bankası kredibilitesi oranında ikna edici olur. İtimat sağlar. Piyasaları sakinleştirir. Hitap ettiği kitlelerin bilgi birikimlerini hafife alan, TL’deki kıymet kaybında para siyasetinin sorumluluğunu kabul etmeyen bir bağlantı ise hiç irtibat yapmamaktan daha çok ziyan verir.
Özgür piyasa kurallarına uyulmasını hepimiz istiyoruz. Merkez Bankası’ndan ne hür piyasa kurallarına müdahale etmesi ne de kur hedeflemesi yapması bekleniyor. Kaldı ki elde süreksiz müdahale için bile yetecek döviz rezervi bulunmuyor. Merkez Bankası’ndan beklenen tek şey var. O da kanunla belirlendiği üzere fiyat istikrarını sağlamak.
Pekala fiyat istikrarı konusunda ne yapılıyor?
Yüzde 20 enflasyon olan bir ülkede Fed’vari bir uslupla çıkıp “enflasyon geçici” demek sonrasında da faiz indirimine gitmek TCMB’nin ne Fed’in ne yaptığını, ne “geçici” sözü ile Fed’in neyi kastettiğini ne de Fed’in uyguladığı para siyasetinin temel prensiplerini anladığını gösteriyor.
Halde kırmızı çizgi ABD enflasyonunu, mavi çizgi ise Türkiye’deki enflasyon oranını gösteriyor. TCMB son faiz indirimlerine münasebet olarak Fed’i örnek alıp “enflasyon geçici” dedi. Fed “geçici” terimi ile pandemi kuralları ortadan kalktığında enflasyonun salgın öncesindeki yüzde 2 altındaki düzeylere dönmesini beklediğini ve bundan şad olduğunu kastediyor. Buna karşın, iktisat olağanlaştıkça talep güçlenip enflasyonist baskılar artacağı için bir sonraki adımım faiz artırımı olacak diyor, faiz indirimine gitmiyor.
Bizde ise enflasyonun pandemi öncesi düzeyi bile %12’nin üzerinde idi. Yani maksadın neredeyse üç katı bir enflasyon vardı. Dolayısı ile enflasyon “geçici” dediğiniz vakit, pandemi tesirleri ortadan kalkınca geri dönüleceğini umduğum yüzde 12’lik düzeyden keyifli olurum demiş oluyorsunuz. Bir de üzerine faiz indirirseniz yüzde 12’nin de üzerini tercih etmiş oluyorsunuz.
Siz faiz indirirken kur krizi çıkar ve enflasyon beklentileri yükselirse, o vakit enflasyonu büsbütün bir kenara bırakmış oluyor ve emsal gösterdiğiniz ülkelerden değişik dinamiklerle yüzleşiyorsunuz. Bu sebeple küresel enflasyonist sebeplerden hayli ayrışan enflasyon dinamiklerimizi tanımlarken, orası için tanımlanmış terminolojiden uzak durmak, hakim olmadığımız tabirleri kullanmamak lazım.
Unutmayalım ki, TCMB iktisadi temellerden uzaklaştıkça, yapılan yanılgıları daha da kusurlu münasebetlerle izah etmeye çalıştıkça panik artıyor ve iktisatta telafisi mümkün olmayan ağır bedeller ödeniyor.
Kurdaki paha kaybı sektörel kayıpları nasıl tesirler?
Düşük faiz siyasetine münasebet olarak kıymetsiz TL sayesinde ihracatımızın artacağı ve bu formda döviz muhtaçlığımız azalacağı için kurdan enflasyona olan geçişkenliğin ortadan kalkacağı söyleniyor. Üretim yapımız ithal orta malına dayalı ve düşük katma pahalı olduğu için bu sistemin işlemesi oldukça güç. Kesimlerin ithalata ve ihracata açıklığına paralel olarak TL’deki kıymet kaybından darbe yemeleri kaçınılmaz.
Biçimde dallarımızın dış ticarete açıklık oranlarını GSYH’ya oranla görüyoruz. Pembe sütunlar dal girdilerindeki ithal eserlerin oranını gösterirken yeşil sütun en son tüketimdeki ithal eser oranını, açık gri sütun ise kesim çıktılarındaki ihraç eser oranını gösteriyor.
Mesela ithal bir otomobil kullanıyorsak bunu yeşil sütun, Türkiye’de üretilen bir otomobilde kullanılan ithal orta malını pembe sütun, ihraç ettiğimiz arabayı ise gri sütun gösteriyor. Ticaretin bir de ikincil tesirleri var. Mesela otomobil üretiminde kullandığımız dokumacılık yerli üretim olsa da kumaşın boyası ithal olabilir. Bu ikincil tesirler tabloda görülmüyor.
Kurdaki paha kaybının üretim maliyetlerine yansımasını incelemek için kesim girdilerindeki ithal eser oranını gösteren pembe sütunlara odaklanmamız lazım. Buna nazaran, başta imalat sanayii olmak üzere sıhhat, inşaat, ve nakliyat bölümlerinin TL’deki bedel kaybı sonucu ithal girdi maliyetleri en çok artacak kesimler olduğunu görüyoruz. Bu maliyetlere içeriden satın alınsa da fiyatları dünya pazarında belirlenen çelik, bakır üzere hammadde fiyat artışlarını da eklemek gerek.
En son tüketim mallarındaki ithal eserlere odaklanırsak bu sefer madenler, imalat, toptan ve perakende kesimlerinin en çok fiyat artışı yaşayacak kesimler olduğunu görüyoruz. Zayıf TL ile gaye bu dallardaki son ithal malı tüketimini iç üretime dönüştürmek olabilir. Lakin kısa vadede üretim yapısında bu türlü süratli bir değişiklik olamayacağı için görücek tesir artan maliyetler karşısında ezilen talep olur.
TL’deki bedel kaybından yararlanacak kesimlerin ise ithal girdi oranı (pembe sütun) düşük, ihraç eser oranı ise (açık gri) yüksek bölümler olması lazım. İthal orta malına dayalı üretim yapımız nedeni ile bu tanıma uygun bölümler hudutlu. Madencilik, imalat sanayii, konaklama ve yemek, toptan ve perakende dallarında görece bir avantaj var. Lakin kurdan enflasyona olan geçişkenlik sonrasında fiyat avantajı sonlu kalacağı için ihracattaki görece avantajın da sürdürülebilir olması mümkün değil. Kurda yaşanan bu büyük şokun iktisat genelinde yarattığı derin hasar düşünüldüğünde oluşabilecek sonlu ve kısa vadeli karı tekrar kıymetlendirmekte büyük yarar var.
- Türk Lirası, 2001 krizi sonrası en makûs gününü yaşadı: ‘Kurun gidebileceği düzeyin sonu yok’
- TL’nin bedel kaybı dünya basınında: ‘Erdoğan’ın sıra dışı iktisat siyasetleri Türkiye’nin kur krizini derinleştirdi’
- Faiz-enflasyon-kur ortasında nasıl bir bağlantı var?