Türk Lirası, bu yılın başından beri Amerikan Doları’na karşı yüzde 45 paha kaybetti. Buna karşın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kur krizini o kadar da kaygı etmiyor.
Dolar/TL kuru son haftalarda daima rekor kırsa da Erdoğan kendi sözüyle “Ekonomik Kurtuluş Savaşı”nı sürdürmekte kararlı.
Pekala Erdoğan neden ekonomistlerin daha çok enflasyon, yüksek işsizlik ve yoksulluğa yol açacağı ikazında bulunmasına karşın siyasetlerini sürdürmekte ısrar ediyor?
Sıra dışı ekonomi siyaseti
TL’deki çöküşün en büyük sebebi, Türkiye’nin faizleri düşük tutarak ekonomik büyümeyi ve ihracat potansiyelini rekabetçi kur ile sağlamak istikametindeki siyaseti.
Bu siyaset, iktisadın genel geçer teorisine karşıt olması nedeniyle “ortodoks olmayan” bir yaklaşım olarak tanımlanıyor.
Zira çok sayıda ekonomiste nazaran yükselen enflasyon lakin faizlerin artırılmasıyla denetim edilebilir.
Fakat Erdoğan’a nazaran faiz, “zengini daha güçlü, yoksulu daha fakir” yapan bir öge.
Pazarda alışveriş yaptığı sırada BBC Türkçe‘ye konuşan Sevim Yıldırım, “Her şey çok değerli. Bu fiyatlarla bir ailenin bir öğününü pişirmesi mümkün değil” yorumunda bulunuyor.
Türkiye’de yıllık enflasyon yüzde 21’i geçti. Türkiye Cumhuriyet Bankası (TCMB) ise geçen ayki son toplantısında faizi yüzde 16’dan 15’e düşürdü.
Bu yıl toplamda üç kez faiz indirimi gerçekleştirildi.
Başka yandan enflasyon, pandemiyle birlikte çok sayıda ülkede yükseliş trendinde. Bu yüzden merkez bankaları faizlerini artırma yoluna gidiyor.
Fakat Erdoğan, düşük faizlerle enflasyonun da sonunda düşeceğini ileri sürdüğü için Türkiye’de bunun tam aksisi yaşanıyor.
Son iki yıl içinde Erdoğan üç TCMB liderini değiştirdi. Bu hafta ise Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan istifa etti, yerine Nureddin Nebati atandı.
Elvan’ın, “Enflasyonda maalesef arzuladığımız düzeyde değiliz. Hedeflediğimiz büyümenin ön şartı fiyat istikrarından geçiyor” kelamlarının akabinde hükümet ile görüş ayrılığı yaşadığı öne sürülmüştü.
“Enflasyonla gayrette kararlı olduğumuz sürece döviz kuru istikrara kavuşacak, ülke risk primi düşecektir” kelamları ise Elvan’ın Merkez Bankası’nın faiz düşürmesinden yana olduğu algısını ortaya çıkarmıştı.
- Hazine ve Maliye Bakanlığı’na düşük faizi savunan Nureddin Nebati atandı
Getty ImagesYükselen fiyatlar
Türkiye iktisadı besinden dokumaya birçok malın üretilmesinde ithalata dayalı olduğu için doların yükselmesi fiyatların da artmasına yol açıyor.
Türk mutfağının en temel gereçlerinden biri olan domateste bile bunu görmek mümkün.
Domatesi yetiştirmek için çiftçilerin ithal edilen gübreyi, üretilen malın taşınması için mazot satın alması gerek.
Antalya Ticaret Borsası’nın datalarına nazaran domatesin fiyatı Ağustos ayında yıllık yüzde 76 arttı.
Sakarya Pamukova’da üzüm üreticisi olan Sadiye Kaleci, “Aldığımız değerli, sattığımız ucuz” diyerek özetliyor bu durumu.
Bir diğer üzüm üreticisi Feride Tufan ise borçlarını ödeyebilmenin ve hayatta kalabilmelerinin tek yolunun bağlarını ve topraklarını satmaktan geçtiğini anlatıyor.
“Her şeyi sattığımızda ise geriye hiçbir şey kalmayacak” diyor.
BBC Feride Tufan Kur o kadar oynak bir hal aldı ki fiyatlar günlük olarak değişiyor.
Üretici enflasyonu yüzde 50’ye varmış durumda.
Pazarda alışveriş yaptığı sırada BBC Türkçe’ye konuşan Hakan Ayran, “Faturalarımızı ödemek için bütün masraflarımızı alışılmış ki kısıyoruz. Herkes boğazından kısıyor, hobisinden kısıyor; kimse bir şey satın almıyor” diyor.
Toplumsal medyada ise süpermarket çalışanları fiyatların günlük olarak nasıl değiştiğini etiketleri kıyaslayarak paylaşıyor.
Artırım Günlüğü ismindeki Twitter hesabı, margarinden zeytin yağına, kahveden çaya, deterjandan tuvalet kağıdına eserlerin fiyatlarının nasıl değiştiğini gösteriyor.
https://twitter.com/zamgunlugu/status/1465737016176431108?s=20
Cama asılan not, “Allah yardımcımız olsun” diyerek bitiyor.
İzmir'de bir fırının camekanına üç ayda üçe katlanan maliyetler yazıldı: pic.twitter.com/itnvE3kpCt
— Etkili Haber (@etkilihaber) November 25, 2021
Özel dalın döviz borcu ise şirketler için büyük bir sorun arz ediyor.
Şirketler, kurdaki oynaklık ve enflasyon yüzünden eserlerini satmak yerine stokta tutmayı tercih ediyor.
Bu da yoksulluğun ve gelir adaletsizliğinin artması demek.
Gençler öfkeli
Akaryakıta artırım geleceğini duyan otomobil sahipleri, petrol istasyonlarının önünde kuyruk oluşturdu.
Belediyelerin ucuza ekmek sattığı Halk Ekmek büfelerinin önünde de uzun kuyruklar görmek mümkün.
Muhalefet partileri ise erken seçim daveti yapmaya başladı; CHP mitingler düzenleyeceğini duyurdu.
TL’nin yüzde 18 bedel kaybederek 2001’den beri en makus gününü yaşadığı 23 Kasım’da ise küçük çaplı da olsa birtakım protestolar düzenledi.
Sonraki günlerde düzenlenen aksiyonlarda de 70’in üzerinde gözaltı gerçekleşti.
Gözle görülür en büyük öfke ise gençlerde.
Twitter’da, Twitch’te, TikTok’ta ve YouTube’da, çok sayıda genç iktisadın gidişatından dolayı yaşadıkları mutsuzluğu ve ümitsizliği paylaşıyor.
Bir YouTube kanalının sokak röportajında konuşan bir genç, “Hükümetten hiç şad değilim. Kendime bu ülkede bir gelecek göremiyorum” diyor.
Türkiye’de her beş gençten biri işsiz, bu oran genç bayanlar ortasında daha yüksek.
OECD bilgilerine nazaran ne çalışan ne de okuyan gençlerin oranı açısından Türkiye, dünyadaki en makûs dördüncü ülke pozisyonunda.
Öbür ülkelerdeki gençlerle hayat şartlarını kıyaslayanların sayısı da bir epey yüksek.
18 yaşındaki bir genç, “ABD’de ya da Avrupa’da yaşayan bir genç için maaşıyla bir iPhone almak çok kolay. Ben aylarca çalışsam bile karşılayamam. Bunu hak etmiyorum” kelamlarıyla anlatıyor bu durumu.
2002’den beri AKP hükümetinden öteki bir iktidar görmeyen milyonlarca genç, partinin geleceği açısından büyük kıymet taşıyor.
Z neslinden yaklaşık 9 milyon gencin bir sonraki seçimlerde oy kullanma hakkı olacak.
Öteki yandan siyasi görüşleri açısından jenerasyonlar ortasındaki fark da artıyor.
Toplumsal medyada viral olan bir görüntüde, bir annenin Erdoğan’ın icraatlarını överken oğlunun eleştirdiği görülüyor.
- Fitch, Türkiye’nin kredi notu görünümünü ‘negatif’e düşürdü
- Merkez Bankası rezervleri nedir, nasıl hesaplanır?
- Eczacılara nazaran Türkiye önemli bir ilaç kriziyle karşı karşıya: ‘650’den fazla ilaç bulunamıyor’
‘Gidişatı kestirmek zor’
2008 finansal krizinin akabinde Türkiye’ye akan sıcak para, AKP’nin muvaffakiyetinde büyük bir rol oynadı.
Fakat bu fonlar, üretime dayalı bir iktisat geliştirmek yerine inşaat kesimine yarayan ve kredileri artıran bir modele dönüştü.
Bu yüzden üretim hala daha ithalata dayalı, bu da ekonomiyi kurdaki oynaklıklara karşı kırılgan bir hale dönüştürüyor.
Erdoğan’ın TL’deki kıymet kaybını önemsemeyen yeni modelinin iktisadın yararına olacağını düşünen birilerini bulmak pek mümkün değil.
İktisadın geleceğine dair iddiada bulunmak ise güç.
Ekonomist Arda Tunca, “Kriz ortamlarında bile bir şeyleri öngörebiliriz lakin belirsizlik durumunda öngörmek çok sıkıntı. İktisadın kuralının büsbütün dışına çıkıldığı bu durumu hiç yaşamamıştık” diyerek özetliyor bu durumu.