Fundanur Öztürk
Bu haber BBC Türkçe’de birinci olarak 4 Şubat 2021’de yayımlandı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Kasım ayında Tüketici Fiyat Endeksi’nin (TÜFE) bir evvelki aya nazaran yüzde 3,51 arttığını, yıllık bazda ise yüzde 21,31’e yükseldiğini açıkladı. Böylelikle yıllık enflasyon, Kasım 2018’den bu yana en yüksek düzeye yükseldi.
Üretici Fiyat Endeksi’ndeki (ÜFE) yıllık artış da yüzde 54,62 ile 2002’den bu yana en yüksek seviyeye çıktı.
Ekonomist ve akademisyenlerden oluşan Enflasyon Araştırma Kümesi da, TÜİK’in akabinde Kasım ayı Tüketici Fiyat Endeksi (E-TÜFE) araştırmasının sonuçlarını açıkladı.
Kasım 2021 devri günlük fiyat değişimlerinden elde edilen ENAGrup Fiyat Endeksi aylık bazda yüzde 9,91 arttı. ENAGrup’a nazaran TÜFE’deki yıllık artış oranı yüzde 58,65.
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, Türkiye’de resmi datalar ve hissedilen gerçek enflasyon ortasındaki fark arttıkça, halkın giderek fakirleştiğini ve besine erişimin önemli bir sıkıntı haline geldiğini söylüyor.
TÜİK’in enflasyon hesaplaması, sepetindeki 418 eserin fiyat değişimini temel alıyor.
Bu hesaplamaya getirilen temel tenkitler ortasında, sepetin içerisinde halkın gerçek tüketimini oluşturan besin eserlerinin gereğince yer almadığı ve sepetin yıllık enflasyon hesaplamaları yaklaşırken, fiyatı azalan eserlerle revize edilmesi alıyor.
ENAG’dan Veysel Ulusoy: TÜİK’in hesaplaması, çağın gereksinimlerinin gerisinde
ENAG Yöneticisi Prof. Veysel Ulusoy’a nazaran ise TÜİK’in hesaplama usulü, çağın gereksinimlerinin gerisinde kalıyor:
“TÜİK enflasyonu en fazla aylık olarak hesaplıyor lakin dünya artık o kadar dinamik hale geldi ki hem yatırımcılar hem tüketiciler hem de hükümet harcamalarını denetim eden karar vericilerin kesinlikle günlük enflasyonu bilmeleri gerekiyor. Bu yüzden biz enflasyonu günlük, hatta saatlik olarak hesaplıyoruz.
“Kendi hesaplamamızda TÜİK’in enflasyon sepetindeki 418 maddeyi baz aldık lakin TÜİK’ten farklı olarak, tıpkı eserlerin sıklık bilgilerini de çekerek toplamda eserlerin bir ayda değişine değişen fiyatlarıyla ilgili daha çok bilgiye ulaştık. TÜİK 1 ayda yinelenmiş gidişle yaklaşık 550 bin fiyat verisine ulaşıyor lakin ENAG 2 günde o sayıyı tamamlıyor. Geri kalan 28-29 günde, her gün yaklaşık 260 bin veriyle TÜİK’in bir ayda aldığı verinin 15 katı bir data seti elde ediyor.”
Prof. Veysel Ulusoy
Böylelikle istatistiksel örneklemenin bir kenara bırakılarak fiyat popülasyonu ile bütün fiyatları elde ettiklerini söyleyen Ulusoy, bu usulle enflasyon hesaplamasında kusur mümkünlüğünün minimize edildiğini belirtiyor.
Ulusoy’a nazaran yüksek enflasyon düzeyi tek başına önemli bir sorun olmayabilir fakat resmi bilgiler ve hissedilen enflasyon birbirini tutmadığında, halkın alım gücü günden güne eriyor:
“Bir ülkede enflasyon yüzde 40-50 bile olabilir lakin toplumu fakirleştiren temel olarak enflasyonun değişkenliğidir. Örneğin yüzde 40 düzeyinde kararlı bir resmi enflasyonda her şeyin fiyatını buna nazaran belirlenir, muhakkak periyotlarda yalnızca paraya 0 eklenir ya da paradan 0 atılır.
“Ama dataların halkın hissiyle buluşmadığı noktada halk yoksullaşır. Gerçek enflasyon yüzde 35-40 ise ve resmi bilgiler bunu yüzde 14 olarak lanse ediyorsa, sizin maaşınızdan ortadaki fark kadar erime, öteki ismiyle yoksullaşma olacaktır.”
‘Gıda enflasyonu giderek artıyor’
BBC Türkçe‘ye konuşan tüm uzmanlar, Türkiye’de bilhassa orta sınıf ve fakir vatandaşları çok güç durumda bırakan bir besin enflasyonu yaşandığını söylüyor.
bugün Türkiye’de hissedilen gerçek besin enflasyonun bu oranın çok üzerinde olduğunu söylüyor.
Tüketiciyi Muhafaza Derneği (TÜKODER) ve Tüketici Dernekleri Federasyonu (TÜDEF) Lideri Aziz Koçal da, “TÜİK’in açıkladığı enflasyon oranının mutfaktaki gerçek enflasyonu yansıtmadığını hepimiz biliyoruz” diyor.
Tarım siyasetlerinin tesiri
Pekala, vatandaşın mutfakta hissettiği enflasyon ne söz ediyor ve sebepleri ne?
Uzmanlara nazaran bunun esas nedenleri Türkiye’nin tarım siyasetlerindeki plansızlık, yanlış ithalat siyasetleri, döviz hareketliliği ve düşen alım gücü sebebiyle girdi maliyetleriyle baş edemeyen çiftçinin üretimden uzaklaşması olarak karşımıza çıkıyor.
Ali Ekber Yıldırım
Tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım, gübre fiyatlarını karşılayamayan çiftçinin gübresiz üretim sonucu tarladaki randımanının azaldığını, hasebiyle gelirinin düştüğünü ve son kertede Türkiye’nin toplam üretimi de azaldığı için besin fiyatlarının arttığını belirtiyor:
“Yani çiftçinin yalnızca marketten eser satın alırken değil, üretim yaparken de alım gücü çok zayıfladı. Bu kadar yüksek girdilerle elde ettiği eseri neredeyse birebir fiyattan satıyor. Ziyan ettiği için üretimden vazgeçiyor. Bu nedenle tarımda kiralanan yahut kiraya verilen arazi sayısı giderek artıyor. Küçük çiftçiler artık pazara değil kendi muhtaçlığı kadar üretim yapıyor.”
Türkiye’deki çiftçiler, tarladaki eserinin fiyatını nadiren kendisi belirliyor.
Kontratlı üretimin meseleleri
Bu nedenle son yıllarda artan bir biçimde, çeşitli kurumlar tarafından teşvik edilen alım garantili “sözleşmeli üretim” usulünü tercih ediyor.
Ama Yıldırım’a nazaran, besin enflasyonunu baskılamak için kullanılan bu yol, uzun vadede tekrar çiftçinin üretimden uzaklaşmasıyla sonuçlanıyor:
“Üreticinin üzerinde önemli bir fiyat baskısı var. Örneğin tarım kredi kooperatifleri aracılığıyla yapılan kontratlı üretim çiftçi için cazip zira alım garantisi veriyor. Ancak muhakkak bir fiyat baskısı oluşturarak, ‘Sadece şu fiyattan alırım’ diyor. Enflasyon yüksek olmasın diye bir fiyat dikte ediliyor ve çiftçideki eserin fiyatı düşük tutulmaya çalışılıyor. Böylelikle kontrat yapan çiftçi, aslında tıpkı vakitte öbür çiftçilerin de fiyatını ya da yazgısını belirlemiş oluyor.”
TÜİK’in temel zerzevat meyve eserleri özelinde açıkladığı birtakım enflasyon sayıları da önemli bir artışa işaret ediyor.
Aziz Koçal
“Tüketicinin hane geliri ve alım gücünün düşmesi sonucu yoksulluk ve açlık da giderek artıyor. İvedilikle tüketicinin besine ulaşmasının yolunu bulacak birtakım ekonomik önlemlerin de getirilmesi gerekiyor. Halbuki temel gereksinimlerin karşılanma hakkı kozmik tüketici haklarından bir tanesi ve Türkiye bu memleketler arası bildiriye imza atmıştır.”
Tarım müellifi Yıldırım, tarımda ithalat siyasetinin kimi eserlerdeki fiyat artışı ve enflasyonu düşürmek için uygulandığını lakin bunun uzun vadede karşıtı bir tesire sebep olduğunu söyleyerek, bu siyasetten vazgeçilmediği sürece besin eserlerinde yüksek fiyatların devam edeceğini öngörüyor.
Koçal ise Türkiye’de geçen yıl soğan ve patates çok kıymetli ve piyasada bulunmazken, bu yıl neredeyse alıcı bulamayacak kadar çok üretildiğini söyleyerek, mutfak enflasyonunu kalıcı olarak azaltmak için Türkiye’nin planlı bir tarım siyasetine geçmek zorunda olduğunu söz ediyor:
“Bir eser piyasada bulunmadığında ve fiyatı arttığında çabucak ithalat ile tehdit ediliyor. Lakin fiyatı artan bir eserin iç piyasada muhtaçlık varken dışarıya ihraç edilip edilmediğini bilmiyoruz.
“Ülkemizde üretilen ya da üretilebilecek eserlerin ithalatını kolaylaştıran siyasetler yüzünden, maalesef pazardaki meyve zerzevat fiyatları artıyor ve mutfaktaki gerçek enflasyonun yükselmesine neden oluyor.”
Türkiye’nin toplam ithalatının hala yüzde 90 itibariyle orta malı ve sermaye malından oluştuğunu söyleyen Prof. Ulusoy ise ithalat ve enflasyon ilgisini şöyle açıklıyor:
“İthalatımızın yalnızca yüzde 10’u tüketim eserlerinden oluşuyor. Biz ne kadar büyük bir kriz yaşarsak yaşayalım, daima tıpkı düzeyde ithalat yapmak zorunda hissediyoruz. İthalata o kadar bağlıyız ki tüketimimiz, yatırımımız, faizimiz ve bütün mali dengelerimiz ithalata bağlı. Bu, enflasyon sorunudur. Üretmezseniz, enflasyon olur. Biz de üretemiyoruz.”
- Lütfi Elvan’ın istifası AKP kulislerinde nasıl yorumlanıyor?
- Türkiye’de taban fiyat Avrupa’ya kıyasla ne durumda, yeni yıl için artırım beklentisi ne?
- Eczacılara nazaran Türkiye önemli bir ilaç kriziyle karşı karşıya: ‘650’den fazla ilaç bulunamıyor’
- Ekmek fiyatları neden artıyor, yeni artırımlar kaçınılmaz mı?
- Şeker ve ayçiçek yağında fiyat artışları neden kaynaklanıyor, hangi tahliller öneriliyor?
- Erdoğan ‘Kur artışı istihdamı artırır’ dedi, Dolar/TL kuru rekor tazeledi
‘Ani kontroller karaborsa ihtimalini artırıyor’
Hükümetin hayata geçirmeyi planladığı erken ihtar sisteminde, üretim evresinde eserin arz ölçüsünün anlık olarak takip edileceği ve tohumdan hasat kademesine kadar tüm süreç takip edilerek burada oluşabilecek bir arz eksikliği riski evvelce tespit edilebilerek evvelden önlem alınacağı belirtiliyor.
Ayrıyeten eserin tarladan markete kadarki süreçte fiyatlanma etaplarının takip edileceği, fırsatçı ya da stokçu kontrolü yapılacağı açıklandı.
2019’daki lokal seçimler öncesinde soğan fiyatlarının yükselmesi üzerine jandarmalar soğan depolarına baskınlar düzenlemişti
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 1 Kasım’da AKP Meclis Küme Toplantısı’nda yaptığı konuşmada, kurdaki artışlar nedeniyle stok yapanları uyararak, “Stokçulara bu ülkeyi mezar edeceğiz” dedi.
Lakin BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, “polisiye” önlemlerin enflasyonun “nedenlerine değil sonuçlarına” odaklandığını ve piyasada karaborsa ihtimali doğurduğunu söylüyor.
Prof. Ulusoy, Türkiye’de bugün itibariyle karaborsa mümkünlüğünün yüzde 60’lara varan bir düzeyde olduğunu aktarıyor:
“Son 6 aydır hem patateste hem soğanda devlet kontrolü var lakin bu patates, soğan ya da başka besin hususlarının arzıyla talebi ortasında bir istikrar kurmamıştır, kurmayacaktır. Çiftçiyi bu türlü devlet kontrolüyle boğmak yapılacak işlerin en büyük kusurudur.
“Her türlü fiyat kontrolü, derecesi farklı karaborsaları her vakit doğurur. Bu karaborsa illa kıtlık manasına gelmeyebilir. Bir üretici ya da stokçu, şayet eserinin fiyatını gelecek hafta daha yüksek bir düzeyde görüyorsa bunun piyasaya sürümünü daraltabilir, bu meşrudur.
“Enflasyonist baskının ve kontrol baskısının yükseldiği periyotlarda, fiyatların daha çok yükseleceği bilindiği için, bir eserler gecikmeli bir biçimde piyasaya arz edilir. Bir bakıma ani yapılan baskınlar ve kontroller bu sonuçları ortaya çıkarmakta. Bunu temel olarak tarlada ya da ithalatta dengelemek gerekirken biz, kıtlık ya da fiyat artışları ortaya çıktıktan sonra kontrole tabi tutuyoruz.”
Koçal ise Türkiye’de birtakım eserlerde haksız fiyat artışını olduğunu lakin kalıcı bir tahlil için, vatandaşın bu yola başvurmasına neden olan sebepleri ortadan kaldırmak gerektiğini söylüyor:
“Ayrıca artırımları yalnızca esnaf yapmıyor ki. Dün özel irtibat vergisi yüzde 7,5’tan 10’a çıkarıldı. Bir tarafta esnaf fazla artırım yapıyor diye esnafa kontrole gidiyorsun ancak beri tarafta özel bağlantı vergisinin oranını yükseltiyorsun. Pekala hangi maliyet arttı da bu artırım yapıldı? Bugün İstanbul’da Avrasya Tüneline de önemli bir artırım yapıldı. Pekala tünelin girdilerindeki hangi maliyetler yükseldi?”