TCMB’nin 20 Ekim toplantısı hem içeride hem de dışarıda tedirginlikle beklenen bir toplantıydı.
Eylül ayında faiz indiren TCMB’nin bu yanılgıyı Ekim’de de devam ettirmesi milletlerarası risk algısını tetikleyebilecek kritik bir adımdı.
Maalesef korkulan oldu ve Merkez Bankası siyaset faizini beklentilerin de üzerinde bir kararla 200 baz puan indirdi.
Dış konjonktür
Olağan kurallarda gelişmekte olan bir ülkedeki rutin bir merkez bankası toplantısı gelişmiş ülkelerin radarına pek girmez. Zira gelişmekte olan ülkeler ekseriyetle defansif bir tavır izlerler. Büyük gelişmiş ülke merkez bankalarından gelecek sinyallere bağlı olarak kendi duruşlarını belirlerler.
Fed’in sıkı para siyaseti konusunda net sinyaller verdiği 22 Eylül toplantısından bir gün sonra TCMB toplandı. Gelişmekte olan ülkeler Fed’in sinyallerine yüklü olarak faiz artırarak yanıt verdiler. Zira şayet Fed para musluklarını kısmaya başlar ve risk iştahı azalırsa yabancı sermaye çekebilmek ve azalan risk iştahını bertaraf edebilmek için daha yüksek bir faiz gerekir.
Şayet makroekonomik temelleriniz sağlam, riskleriniz az ve ülkenize duyulan itimat yüksekse faizleri fazla artırmanıza gerek kalmaz. Ancak kırılganlıklar ne kadar fazla ise Fed sıkılaşmaya giderken evvel o ülkeler sermaye çıkışı yaşarlar.
Fed kararına faiz artırarak karşılık veren öteki gelişmekte olan ülkelerin tersine TCMB faiz indirimine gitti. Türkiye’nin kırılganlıkları ise zati 2018 sonrası devirde giderek artmış, enflasyon değerine büyüme tercihleri çok ısınma, yüksek enflasyon ve yüksek kur olarak geri dönmüştü.
Oluşan tablo merkez bankasının döviz rezervleri satılarak giderilmeye çalışılınca kırılganlıklar daha da artarken yabancı sermaye büyük ölçüde yurdu terk etmişti.
İşte bu türlü bir ortamda, dış konjonktür aksine işaret ederken TCMB faiz indirim döngüsünü başlattı. İktisadi temellere aksi düşen bu adım gözleri TCMB’ye çevirdi.
İç konjonktür
Gelişmekte olan ülke merkez bankası bir yandan dışarıdaki istikrarları gözetirken bir yandan da elbette içerideki istikrarları gözetmek zorundadır. Kimi vakit iç istikrarlar ve dış istikrarlar birbiri ile çelişir. Bu türlü durumlarda merkez bankacılığı bu iki tesirden hangisinin ağır basacağını öngörebilecek bir ustalık ve deneyim ister.
ReutersLakin 20 Ekim kararında bu türlü bir çelişki yoktu. Çünkü nasıl ki dış dinamikler faiz indirimlerine müsaade vermiyorsa iç dinamikler de tıpkı şeyi söylüyordu.
İçeride yüzde 20 eşiğine dayanmış bir enflasyon, yükselen risk primi, zayıflayan TL, kredibilitesi kalmamış bir Merkez Bankası vardı. Bu kurallar, neresinden bakılırsa bakılsın bir faiz indiriminin kelam konusu bile edilemeyeceği kurallardır.
Ne yapılmaya çalışılıyor ve ne sonuç elde ediliyor?
İktisada giriş dersinde düşük faizin borçlanma maliyetini düşüreceği, dolayısı ile “diğer bütün değişkenler sabit kaldığında” faiz indiriminin iktisat üzerinde genişletici tesir yapacağı anlatılır.
Lakin iktisat epey karmaşıktır. Faiz indiği vakit öteki bütün değişkenleri sabit tutmak her vakit mümkün olmaz. O değişkenlerden en kıymetlilerinden birisi kredibilitedir.
Şayet merkez bankası faizi indirir ve bu kararın enflasyonu artırmayacağına piyasaları ikna ederse, yani kredibilitesi yüksekse, uzun vadeli faizler de düşer. Borçlanma maliyeti azalır, ve iktisatta dilek edilen genişleme sağlanır.
Öte yandan kredibilitesi zayıf bir merkez bankası, hele de enflasyonun yüzde 20’ye dayandığı bir ortamda faiz indirirse, enflasyon beklentilerini tutamaz. Kredibilite daha da yıpranır. Bunun sonucunda risk primi, uzun vadeli faizler ve kur artar.
İşte bu durum “daraltıcı genişleme” adımına örnektir. Yani kağıt üzerinde bir genişleme adımı atılsa da pratikte ekonomik maliyetler daha da arttığı için iktisat daralır.
Pekala TCMB neden hala faiz indirimlerinde ısrar ediyor?
Hükümetin ekonomik duruşunun pandemi devrinde sık sık değiştiğini gözlemledik. Evvel faizler düşürülürken kur sabit tutulmaya çalışıldı. Bu halde kurdan gelen ekonomik maliyet baskılanmak istendi.
Şimdilerde ise kuru büsbütün göz arkası edip salt faizi düşürerek ekonomiyi canlandırmayı hedefleyen bir siyaset benimsendi. Bu “daraltıcı genişleme” siyasetlerinin iç talep üzerindeki zıt tesirine az evvel değindik.
Dış talebe gelince: Bedelsiz TL ile iç talebi boğup ihracatı artırmayı hedeflemek, konuta aldığınız pastayı çocuklarınızın önünden çekip “misafirlere” saklamaya benziyor.
Kaldı ki yerli parayı zayıf tutmanın net ihracatı artıracağı konusunda da iktisat yazını net bir yanıt vermiyor. Artan aramalı maliyetinin arzı düşürdüğü, bozulan finansal şartların ihracatı olumsuz etkilediği örnekler mevcut.
Yapılması gereken artan kur ve enflasyon altında ezilen iç talebi koruyacak, yoksulluğun önüne geçecek, fiyat istikrarı odaklı, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir büyüme patikası olmalıdır. Yani hem pastayı büyütecek hem de adil dağılımını sağlayacak siyasetler geliştirilmelidir.
Pastayı salt Merkez Bankası siyasetleri ile büyütebilir miyiz? İronik formda şayet TCMB yarın bir faiz artırımına gitse bu adım büyük ihtimalle ekonomiyi rahatlatacak bir adım olurdu. Lakin olay Merkez Bankası’nı aştı.
Kurumsal bağımsızlığın süratle eridiği bir ortamda ne Merkez Bankası yalnızca para siyasetini temsil ediyor ne de faiz indirimleri de yalnızca faiz indirimi manasına geliyor. Piyasadaki olumsuz fiyatlamanın değerli bir sebebi de bu.
Bu noktada yapılması gereken kolay bir faiz kararının çok ötesinde, yine inanç ortamının oluşturulması, kurumsal bağımsızlığın inşa edilmesi ve sonrasında liyakatla seçilmiş idarecilerin işlerini layıkıyla yerine getirmesidir.