Arap Baharı dalgasını Kral 6. Muhammed‘in otoritesini sarsmayacak halde mutlak monarşiden anayasal monarşiye geçerek atlatan Fas, siyasal İslamcıların 10 yıllık iktidar sayfasını sandık darbesiyle çevirdi.
Müslüman Kardeşler’in Fas uzantısı Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 2011’deki değişim dalgasında “pak“, “emniyetli“, “ahlaklı” ve “denenmemiş” denilerek büyük bir teveccühle iktidara taşınmıştı.
2016’daki seçimi oylarını artırarak bir sefer daha ağlasun escort kazandı. Lakin nispi sükûnet ortamında iktidar testinin ikinci yarısı makus gitti.
5 yılda halkı tatmin etmeyen icraatlarıyla AKP neredeyse sıfırlandı.
Bunda Kuzey Afrika’da Müslüman Kardeşler neslindeki gerilemenin yansımaları da olmalı.
8 Eylül’de 395 koltuk Temsilciler Meclisi için düzenlenen genel seçimlerin ortaya koyduğu tablo çok trajik:
- AKP’nin vekil sayısı 125’ten 12’ye düştü. Başbakan ve AKP Genel Sekreteri Sadeddin el Osmani milletvekili bile seçilemedi.
- Koalisyonda beş bakanı olan Ulusal Bağımsızlar Topluluğu sandalye sayısını 37’den 97’ye çıkartarak birinci geldi.
- Ana muhalefette yer alan liberal çizgideki Asalet ve Çağdaşlık Partisi 102 sandalyeden 82’ye geriledi.
- Koalisyonun başka ortakları Sosyalist Birlik vekil sayısını 20’den 35’e, Halk Hareketi 26’dan 27’ye çıkartırken Anayasal Birlik’in koltukları 23’ten 18’e geriledi.
Seçimde 31 siyasi parti ve bağımsızlardan toplam 6 bin 815 aday yarıştı. Adayların üçte biri bayandı.
Koalisyondaki partilerden üçü oylarını artırırken AKP’nin büyük bir çöküş yaşaması seçmenin öfkesini çok seçici yansıttığını gösteriyor.
AKP içinde hengame büyük
AKP seçim öncesinde Kral’a yakınlığı ile tanınan milyarder iş adamı ve Tarım Bakanı Aziz Ahannuş‘un liderliğindeki Ulusal Bağımsızlar Topluluğu’nu maksat almış, seçmene para dağıtıldığını öne sürmüş, seçim sistemindeki değişikliğin kendilerini amaç aldığını savunmuştu.
AKP’nin kurucu önderi ve bir evvelki Başbakan Abdulilah Benkiran kampanyaya oldukça bigâne kaldıktan sonra son anda topa girip partisine karşı “kapalı bir şeyler hazırlandığını” öne sürmüştü.
Benkiran “derin devletin iktidarda görmek istediği adam” olarak resmettiği Ahannuş’a “Paradan diğer bir şey değilsin. Başbakanlık şaibeden uzak dürüst ve pak bir siyasi başkanı gerektiriyor” diye yüklenmişti.
Nihayetinde Benkiran mağlubiyetten Başbakan Saadettin el Osmani‘yi sorumlu tutup istifaya çağırdı.
Osmani de yenilgiyi kabul edip AKP Genel Sekreterliği’ni bıraktı ve partiyi 18 Eylül’de fevkalâde kongreye çağırdı.
Eski Başbakan Benkiran
Haziran’da meslek odaları seçiminde Ulusal Bağımsızlar Topluluğu’nun birinci, AKP’nin sekizinci gelmesi sandıktan çıkacak sonuca dair temelli bir projeksiyondu.
Buna karşın asıl yarışın AKP ile Asalet ve Çağdaşlık ortasında gezmesi bekleniyordu.
Hezimetin nedenleri
Bu hezimetin altında bir dizi neden yatıyor.
AKP son yıllarda iç bütünlüğünü kaybetti. İçerdeki ayrışma 2016’deki seçimin akabinde Benkiran’ın ikinci periyot başbakanlığının önünün kesilmesiyle başladı.
2011’de parlamento ve hükümetin yetkilerini genişleten düzenlemeye nazaran Kral, hükümeti kurma misyonunu seçimin galibi partiye veriyor.
Benkiran misyonu aldıktan sonra meclis çoğunluğu için Ulusal Bağımsızlar Topluluğu’nun kapısını çaldı.
Kral’a yakınlığını uygun kullanan Ahannuş kendi şartını dayattı: Koalisyona Ulusal Bağımsızlar Topluluğu’yla hareket eden öbür 3 parti de girecek.
Benkiran buna direnince Kral müdahale edip misyonu AKP’nin ikinci adamı Osmani’ye verdi.
Osmani de Ahannuş’un şartlarında hükümeti kurdu.
Bu, AKP’nin otoritesini sakatlayan ve Ahannuş’u iktidara hazırlayan bir saray entrikası olarak algılandı.
İsrail’i tanıma ve kenevire müsaade partiyi vurdu
AKP içindeki çelişkiler, Osmani’nin kraliyet sarayıyla çok ahengi, iktidar performansındaki düşüş ve kelamların tutulmamasıyla büyüdü.
Asıl sarsıntı 10 Aralık 2020’de İsrail’le alakaları olağanlaştırma kararı üzerine yaşandı.
Cezayir karşısında Batı Sahra’da Fas’ın hakimiyetini tanıyan Amerikan rüşvetine karşılık hükümet, İsrail’le bağlantıları olağanlaştırdı.
İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid, 11 Ağustos’ta Fas’a giderek Fas Dışişleri Bakanı Nasır Burita ile işbirliği muahedesi imzalarken
AKP içindeki itirazlara karşın Osmani, Kral’ın iradesine direnmedi.
İsrail’le bağlantılar, 1993’te Oslo Antlaşması’na paralel tesis edilmiş, 2002’de ikinci intifada sırasında kesilmişti.
AKP, İsrail ile olağanlaşmayı kırmızıçizgi olarak görüyordu.
Bu çark nedeniyle öbür ülkelerdeki Müslüman Kardeşler’den sert tenkitler aldı.
AKP’nin kimlik krizi yaşadığı, liderlik gösteremediği ve pragmatizme saplandığı istikametinde tenkitler yükseldi.
Hint keneviri de partinin başını yaktı. Hükümet tıbbi ve endüstriyel gayelerle kenevir kullanılmasına müsaade veren yasa tasarısını durdurmadı.
İsrail ve kenevir sorununun İslamcılar ortasında yol açtığı şokun seçmenin geneli için belirleyici olduğunu söylemek güç.
Asıl faktörleri görmek için orta ve alt sınıflarda görülen çöküşe bakmak gerekiyor.
Orta sınıfın çöküşü sandıkta cezaya dönüştü
İktisatta yapısal sıkıntıların derinleştiği, işsizliğin arttığı, gelir dağılımının bozulduğu, sıhhat sisteminin yetersiz hale geldiği, eğitimde kalitenin düştüğü ve okulu bırakan çocuk sayısının 1 milyonu aştığı belirtiliyor.
Bu tespitler bir saray komitesinin yayımladığı raporda da yer alıyor.
Petrol eserlerinin yanı sıra üretimde kullanılan kimi hammaddelere uygulanan sübvansiyonların kaldırılması, kalıcı istihdam yerine kontratlı işçi alınması, tazminat ve emeklilik sistemindeki kısıtlamalar tenkitlerin başında geliyor.
Fas’ta takıma alınmak yerine kontratlı çalıştırılan öğretmenler 2019’da protestolar düzenlemişti
Bunlara bir de Covid-19’un yol açtığı zorluklar eklendi.
AKP’nin İslamcı muhalifleri de partiyi emperyalist güçler ve Batılılaşmış azınlığın çıkarlarına hizmet eden bütün kanunları geçirmekle suçluyor.
Ekonomik zorluklar ve susuzluğa bağlı olarak 2016, 2017 ve 2019’da şovlar patlak verdi, yüzlerce insan tutuklanıp yargılandı.
Bütün bunlar sandığa bir ceza olarak yansıdı. AKP’nin son 10 yılda seçmen listelerine giren genç jenerasyona seslenmekte zorlandığı da aktarılıyor.
AKP’nin sicili kadar medyayı çok tesirli kullanan Ahannuş’un siyasal İslam’a üçüncü devir iktidar yolunu kapatma konusundaki kararlı kampanyası da tesirli oldu.
2007’den beri Tarım Bakanı olan Ahannuş, Forbes’e nazaran 2 milyar dolarlık servetiyle Kral’dan sonra en varlıklı ikinci adam.
Hidrokarbon, bankacılık ve telekomünikasyon alanında yatırımlarıyla tanınan Ahannuş’un partisinde çok sayıda iş adamı, üst seviye yetkili ve teknokrat yer alıyor.
Kampanyasında beş yılda 1 milyon istihdam kelamı verirken Fas’ın İslami kimliğinin yanı sıra etnik ve kültürel çeşitliliğine vurgu yapıp Faslılara “Daha fazlasını hak ediyorsunuz” diye seslendi.
Agresif bir kampanya ile sonuç aldı.
Kral’ın eli daha da güçlendi
En son ve kritik kararların saraydan geldiği Fas’ta koalisyonda kimin olacağından bağımsız olarak iktidarın önünde tek bir seçenek duruyor: Kraliyet komitesinin hazırladığı ulusal kalkınma programını uygulamak.
Kabineyi onaylama yetkisi Kral’da.
Kral 6. Muhammed
Dışişleri, İçişleri ve Savunma bakanlarını aslında direkt Kral belirliyor.
AKP’nin uğradığı hezimetle birlikte Kral’ın siyaset üzerindeki elinin daha da güçlendiği düşünülüyor.
2011’de kabul edilen yeni anayasa, ülke idaresini “demokratik, parlamenter, toplumsal ve anayasal monarşi” olarak tanımlıyor.
Kral’ın sıfatları, yetkisinin genişliğini de ortaya koyuyor: “Müminlerin emiri”, “millet ve dinin koruyucusu”, “devlet başkanı”, “kurumlar ortasında en büyük hakem”, “başkomutan”, “yüksek güvenlik kurulu başkanı” ve “yargı kurulu başkanı”.
Başbakanı tayin etme, bakanları azletme, parlamentoyu feshetme, kuvvet kumandanları ve büyükelçileri atama, memleketler arası mutabakatları imzalama ve fevkalâde hâl ilan etme yetkisi de Kral’ın elinde.
Bu sistem Kral’a başarısızlıklar karşısında öfkeyi saraydan uzaklaştırıp faturayı hükümete kesme talihi veriyor.
AKP de 2011’de kraliyetin yasallığını tartışmaya açmadığı üzere iktidar yıllarında da hükümdarsız olamayacağını, tam demokrasinin sistemi dağıtacağını ve saraya hasredilmiş yetkilerin korunması gerektiğini savundu.
AKP’nin kralcılığı 2011 öncesinden tescilliydi.
Ülkede seçimler 1960’lardan beri düzenlense de saray, kraliyetin meşruiyetini tartışmaya açan ne solcu ne de İslamcılara nefes aldırıyordu.
AKP sarayın şartlarını benimsemiş parti olarak siyaset sahnesinde yerini aldı.
AKP’nin öncülü Demokratik ve Anayasal Halk Hareketi’ni 1957’de kuran Abdulkerim el Hatib kraliyet ailesine çok yakındı.
1998’de Adalet ve Kalkınma Partisi ismini alan hareket, birinci kere 1997’de 9 milletvekiliyle meclise girmişti.
AKP 2002’de 42 vekille üçüncü, 2007’de 47 vekille ikinci, 2011’de 107 vekille birinci parti olmuştu.
Adalet ve İhsan Cemaati’nin başkanı Abdusselam Yasin’in 1975’te Kral 2. Hasan’a “Ya İslam Ya Tufan” başlıklı isyan mektubu ve 1980’lerin başında şiddetle İslami hükümet kurma teşebbüslerinden sonra İslamcılar dönüşüm geçirdi.
Siyaset, iktisat ve toplumda İslami dönüşüm için ıslahatçı önermeler öne çıktı.
Seçimi kaybeden AKP’li Başbakan Saadettin el Osmani
Bu çizginin çerçevesini belirleyen Müslüman Kardeşler kökenli Tevhid ve Islah Hareketi’ydi.
AKP bu kolun siyasi yapılanması olarak ortaya çıktı.
Ama karşıtı bir olgu yaşandı: AKP’nin bildiri kanadına dönüşen Tevhid ve Islah iktidar deneyimi ile prensipler ortasında bocaladı ve 2016’da tüzüğünde değişiklikler yaparak siyasetten uzaklaşıp davet bahislerine dönmeye karar verdi.
Hareket, hükümeti İsrail’le muahededen çekilmeye de davet etti.
AKP iktidar yıllarında saray ve laik kesitleri fazla huylandırmamak için ıslah telaffuzunu daha çok iktisada hasretti.
Aslında özgün bir ekonomik programı da yoktu.
Yaptığı Türkiye’de AKP’nin yaptığından farklı değildi: Kemer sıkma, özelleştirme ve kamusal harcamaları kısmaya dayalı IMF programını izlemek.
Müslüman Kardeşler için son baharın devamı
Seçim sonuçları, Arap Baharı sırasında örgütlü alternatif olarak öne çıkan Müslüman Kardeşler jenerasyonunun şiddetli bir sonbahar yaşadığını teyit ediyor.
Mısır’daki ana gövdeyi, iki evreli bir müdahale bitirdi: Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi idaresinin bir yıllık iktidarı boyunca izlediği uzlaşmaz ve zıtlaşan siyaset toplumsal bir reddiyeyle karşılaştı.
Sokaktan gelen istifa baskısına direnen Müslüman Kardeşler’i, Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı koltuğunda oturan Abdulfettah el Sisi’nin darbesi bitirdi.
Müslüman Kardeşler’in Tunus uzantısı El Nahda ise iktidarda kalmak için eski rejim ögeleriyle işbirliği yapmaktan kaçınmayan bir pragmatizm izledi.
Nihayetinde sistemdeki kilitlenmenin sorumlusu tutuldu ve Cumhurbaşkanı Kays Said’in anayasal müdahalesiyle kenara çekildi.
Said ülkeyi harika yetkiyle yönetirken El Nahda içten içe kaynıyor.
Fas’ta ise AKP’yi bitiren hükümdardan çok kralcılığı ve mutlak başarısızlığı oldu.
Ancak Fas’ı başkalarından ayıran nokta; seçimle gelen İslamcı bir parti seçimle gitti. Ve bayanlar bu sonucu belirleyen en dinamik faktör oldu.