*Mahfi Eğilmez
Hükümet yetkilileri, bir müddettir, faizleri düşürerek kuru yükseltmeye ve bu yolla ihracatı artırıp ithalatı düşürerek cari açığı kapatmaya dayalı yeni bir iktisat programını uygulamaya başladıklarını anlatıyorlar. Bu uygulama sonucunda cari açığın düşeceğini, kurun yüksekliğinin bir çeşit ithal ikamesi yaratarak yerli üretimi artıracağını savunuyorlar. Kurgulanan bu gelişme gerçekleşirse enflasyon üzerindeki kur baskısı azalacak, sonuçta enflasyon düşecek. Kurun yükselişi ya da TL’nin dış paha kaybı hükümetin bu modelinde tahlilin anahtarı olarak ortaya konuyor.
Piyasa temsilcileri bu mevzuda hükümetle birebir görüşü paylaşmıyor ve bu siyaset değişikliğinin iktisatta önemli meseleler yaratacağını düşünüyor. Finans bölümü temsilcileri kurdaki hür yükselişin iktisatta yeni sıkıntılar yaratacağını, dış borçların iç yükünü artıracağını, gerçek kesim temsilcileri ise kurdaki yükselişten dayanak alarak yerli üretimi ithalat yerine ikame etmenin kısa müddette mümkün olmayacağını, bu ortada ithal girdi fiyatlarının artmasının maliyetleri ve enflasyonu yükselteceğini öne sürüyorlar.
Kimin haklı olduğunu anlayabilmek için geçmişe bakmakta fayda var.
Türkiye, 2000’lere gelinceye kadar enflasyonun üzerinde faiz (reel faiz) uyguladı. Tıpkı periyotta TL’nin yabancı paralara karşı enflasyonun birkaç puan üzerinde kıymet kaybetmesine dayalı bir kur siyaseti kelam konusuydu. Bu siyasetin amacı büyümeyi yüzde 5 dolayındaki potansiyel büyüme oranı, işsizliği doğal işsizlik dolaylarında tutmaktı. Ortalamalara bakılırsa bu siyaset gayelere yaklaştı diyebiliriz. Ne var ki bu siyaset cari açığı düşük (yüzde 2’ler) seviyesinde tutarken bütçe açığının yüzde 10’lar, enflasyonun da yüzde 70’ler dolayında oluşmasının önüne geçemedi. Bu devri eleştiren iktisatçıların bir kısmı bu olayın arkasında yüksek faiz – düşük kur siyasetinin olduğunu ileri sürdüler.
2010 yılından 2021 yılına gelinceye kadar Türkiye, faiz konusunda kararsız siyasetler izledi, bazen faizi yükseltti bazen düşürdü, bazen kurdaki yükselişten tasaya kapıldı, bazen gelişmelere aldırmadı. Bu değişikliklerin gerisinde bir iktisat siyaseti ya da yaklaşım olduğuna ait bir açıklama pek yapılmadı.
2021 yılının Eylül ayından başlayarak Merkez Bankası yüzde 19 olan siyaset faizini peş peşe evvel 18’e sonra 16’ya ve son olarak da 15’e düşürdü. Evvelce bu düşüşü enflasyondaki baz tesirli düşüş beklentisine bağlamış görünürken bu beklentinin gerçekleşmeyeceği anlaşıldığında bu sefer çekirdek enflasyon vurgusunu ön plana çıkardı. Çekirdek enflasyonda da beklenen düşüş gerçekleşmeyince Merkez Bankası Lideri, bu sefer faizi düşürerek kurun yükselmesine müsaade vereceklerini bunun cari açığı gerileteceğini ve bu yolla enflasyonda düşüş gerçekleşmesini beklediklerini açıkladı. Aslında kamuoyu hükümetin yeni iktisat siyasetinin bu halde olduğunu da birinci kere bu açıklamadan öğrendi. Merkez bankası Balkanının bu açıklamaları sonradan hükümet yetkilileri tarafından da lisana getirilmeye başlandı. Ne var ki rastgele bir iktisat siyaseti metninde yer almadığı için bu söylenenlerin sahiden bilerek izlenen bir siyaset mı yoksa ortaya çıkan sonuçlara nazaran uyumlandırılmış bir telaffuz mi olduğu konusu aydınlanmadı.
Uygulama başladığından bu yana TCMB siyaset faizi üç kere düşürüldü. Bu düşüşler sonrasında USD/TL kurundaki yükseliş hızlandı, TÜFE de artışını sürdürdü (Aşağıdaki tabloda MB Faizi TCMB sitesinden, USD/TL kurları https://piyasa.paratic.com/ dan ve TÜFE oranları TÜİK’den alındı.)
Elimizdeki son cari istikrar verisi Eylül ayına ilişkin olsa da bu kurlarla cari açığın düşmesini beklemek yanlış olmaz. Zira yükselen kurlar ihracatı artırırken ithalatı da düşürür. Ne var ki bu gelişme ihracatta daha fazla malı daha ucuza satarken ithalatta daha az malı daha kıymetli almamızla sonuçlanır. Ticaret hadlerine bakınca o denli olduğu da görülüyor zati. Öte yandan ihracatçı ve ithalatçı bu kadar oynak kurlarla ne teklif verebilir ne de teklif alabilir.
Bu yeni program çerçevesinde eski bir telaffuzun daima tekrarlanması kelam konusu: ‘Faiz neden enflasyon sonuçtur.’ Buna ek olarak ‘kurun yükselmesinin istihdamı artıracağı’ ve ‘fahiş fiyat artışıyla uğraş edileceği’ telaffuzları de var. Bütün bu açıklamalar esasen kurdaki artış nedeniyle ürkmüş bulunan piyasada yeterliden güzele endişe yarattığı için USD/TL kuru birkaç saat içinde yüzde 7 dolayında paha kaybetti. Türkiye, sabit kur rejimine has olan devalüasyonun dalgalı kurda da olabileceğini bir kere daha kanıtlamış bulunuyor.
Bu ortada ülkenin risk derecesini gösteren CDS primimiz de yükselmeye devam ediyor. Bugün prestijiyle Türkiye, dünyanın en riskli üç ülkesinden biri pozisyonunda bulunuyor (diğer ikisi Venezuela ve Arjantin.)
Birinci olarak 1991 yılında sonra da hiç değişiklik yapmadan 1997 yılında vaktin hükümetine, iktisatta yapılması gerekenler konusunda, verdiğim raporun sonunu şöyle bitirmişim:
(https://www.mahfiegilmez.com/p/makaleler.html)
“Yaptığımız bütün açıklama ve değerlendirmeler, Türkiye’de gerek kurumsal düzenlemelerin ve gerekse iktisat siyasetinin siyasal kararlılık olmaksızın yürütülemeyeceğini ortaya koymaktadır. Vardığımız en acı sonuç budur. Genelde, bu bahislerden kimileri tümüyle teknik çalışmalarla ve son noktaya kadar siyasal iktidarın bilgisine gerek göstermeksizin çözülebilecek bahisler olduğu halde, Türkiye’de, başlangıçtan itibaren siyasal karara ihtiyaç gösterir bir hale dönüşmüştür. Çünkü teknik bahislerin birden fazla siyaset materyali haline getirilmiş, uzlaşma tabanları yok edilmiştir. O nedenle, Türkiye’nin siyasal takımlarının işi, gelişmiş ülkelerin siyasal takımlarından çok daha zordur. Çünkü o siyasal takımlar, kendi siyaset yetkilerini kısıtlayacak tedbirleri kendileri almak; yasama organını, hükümete hesap vermekten çıkarıp tam aksine hesap soran bir organ pozisyonuna getirmek zorundadırlar.”
Ortadan 30 yıl geçmiş ve biz bugün hala tıpkı yerdeyiz.
Faiz ve kur üzerine iktisat siyaseti kurulmaz. İktisat siyasetinin gayesi nedenleri düzeltmek ve sonuca gitmek olmalıdır. Faiz sonuçtur. Şayet faizi belli bir noktaya indirmek istiyorsanız siyasetinizi riskleri düşürmek üzerine kurmanız gerekir.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blogundan alınmıştır