Dr. Mahfi Eğilmez
Merkez Bankası’nın (TCMB) 23 Aralık 2021’de açıkladığı USD/TL kuru 11,64 idi. 23 Mart 2022’de kur 14,82 oldu. Bu hesabın, faizi ödeyen bankaya ve kurdan doğan farkı (ek faizi) ödeyen Hazine’ye maliyeti ne oldu? Bu soruların karşılığını aşağıdaki tablo yardımıyla vermeye çalışayım:
Tabloya nazaran uygulamanın yürürlüğe girdiği günün çabucak sonraki günü (23.12.2021) bankada 100.000 TL’lik KKM hesabı açan bir kişi bu hesabı açmak yerine dolar alsaydı eline (100.000 / 11,64 = ) 8.591 dolar geçecekti. Bankalar TL’den geçilen KKM hesaplarına TCMB’nin siyaset faizinin (% 14) en çok 3 puan üzerinde faiz verebiliyor. Bu bankanın da buna uygun olarak % 17 yıllık faiz verdiğini varsayalım. Bu yıllık faizin 3 aylık vadeye isabet eden kısmı % 4,25 olur. Bu kişi 100.000 lirasını KKM hesabında 3 ay vadeyle tuttuğunda bankadan % 4,25 periyot faizi karşılığı olarak 4.250 lira alacak. Şayet işin içinde kur muhafazası olmasaydı bütün alacağı faiz bundan ibaret olacaktı. KKM devreye girince bu faize ek geliyor. Hesabın açıldığı tarihte 100.000 liranın karşılığının 8.591 dolar olduğunu göstermiştik. Bu meblağın 23.03.2022’deki karşılığı (8.591 x 14.82=) 127.320 lira eder. 100.000 liralık KKM hesabı açtırmış olan kişinin 3 aylık vade sonunda alacağı anapara + faiz + kur muhafazası (ek faiz) toplamı budur. Bu 127.320 liralık toplamın 100.000 liralık kısmı kişinin yatırdığı anapara 27.320 liralık kısmı ise faiz + kur muhafaza bedelidir. Kelam konusu 27.320 liralık meblağın 4.250 liralık kısmını paranın yatırıldığı banka mevduat sahibine faiz olarak ödeyecek, kalan (27.320 – 4.250 =) 23.070 liralık kısmını da Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçeden karşılayacaktır.
Bugüne kadar KKM hesaplarına yatan toplam para meblağının 591 milyar lira olduğu açıklandı. Bu para, farklı tarihlerde yatan ve bugün prestijiyle ulaşılan fiyatı gösteriyor. Bunun tamamının en başından beri yatırılmış olduğunu varsayarak üç aylık bir iddia yapabiliriz. 591 milyar lira ile 23.12.2021’de dolar alınsaydı ele geçecek meblağ (591 x 11,64 =) 50,8 milyar dolar olacaktı. 591 milyar liraya bankanın ödeyeceği faiz fiyatı (591 x 0.425) = 25,1 milyar lira. Bunu anaparayla toplarsak (591 + 25,1 =) 616,1 milyar lira eder. 23.03.2022 tarihi prestijiyle bu meblağı dolara çevirirsek (616,1 / 14,82 =) 41,6 milyar dolar buluruz. Ortadaki fark olan (50,8 – 41,6 =) 9,2 milyar doları 23.03.2022 kuruyla liraya çevirirsek (9,2 x 14,82 =) 136,3 milyar lira hesaplarız. Bu farktan bankanın ödeyeceği faiz meblağını düşeresek kalan (136,3 – 25,1 =) 111,2 milyar lira, Hazinenin ödemesi gereken ölçü olarak karşımıza çıkar. Bunun bir yıl tıpkı biçimde devam ettiğini varsayarsak Hazine’ye yıllık yükü (111,2 x 4 =) 445 milyar lirayı bulacaktır. (Buradaki hesaplamamızın baştan beri 591 milyar liralık bir toplamı temel aldığı ve bunun değişmeden yılsonuna kadar devam ettiği, USD/TL kurunun birinci üç aydaki üzere bir artış sergilediği, 591 milyar liralık hesapta dövizden geçiş, liradan geliş üzere bir ayrım yapılmadığı varsayımlarına dayandığına bir defa daha dikkat çekelim.)
TCMB’nin kurun ve hasebiyle enflasyonun yükseldiği bir ortamda faizi artırmak yerine düşürmesinin maliyeti ne yazık ki iddiaların çok ötesine geçecek üzere görünüyor: (1) TCMB kurun yükselmesini önlemek için milyarlarca dolar meblağında döviz satışı yaptı ve yapmaya devam ediyor. Bunun sonucu olarak TCMB’nin swaplar hariç net rezervleri eksi 44 milyar dolar dolayında bulunuyor. (2) Hazine, KKM hasebiyle hiçbir biçimde muhatap olmaması gereken bir fark ödemesi yapmakla yükümlü tutulduğu için bütçeye yüksek bir ek yük gelecek üzere görünüyor. Bunun bugünkü durumun devamı halinde yıllık maliyeti 445 milyar lirayı geçiyor. (3) KKM hesaplarında gelir vergisi kesintisi (stopaj) sıfırlandığı, döviz süreçlerine uygulanan BSMV kaldırıldığı ve şirketlerin KKM hesaplarına geçmesi halinde kur farkı nedeniyle doğacak kar kısmı kurumlar vergisinden istisna edildiği için bütçede değerli bir gelir kaybı ortaya çıkacak.
TCMB’nin rezervlerini eritmesinin ve Hazine’nin karşılaşacağı fevkalâde gereksiz yüklerin tek bir nedeni var: Faizin yanlışsız belirlenmemesi. Faiz tek başına problemleri çözemez fakat şayet yanlış belirlenirse inanılmaz meselelere yol açar. KKM uygulaması bize bu kelamın ne kadar hakikat olduğunu bir kere daha kanıtlamış bulunuyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır