*Mahfi Eğilmez
SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication / Dünya Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Topluluğu); paranın ülkeler ortasında süratle transfer edilmesini sağlayan memleketler arası bir finansal yapılanma sistemidir. SWIFT, her bir kurumun kendisine ilişkin bir milletlerarası ödeme sistemi geliştirmesinin yaratacağı yüksek maliyetleri, vakit kayıplarını ve ortaya çıkabilecek tekelleşmeyi önlemek isteyen Amerikan ve Avrupa Bankalarının teşebbüsüyle 1973 yılında kurulmuş bir sistem. Merkezi Brüksel’de olan bu sistem günümüzde 200 ülkenin, bankalar başta olmak üzere, yaklaşık 11 bin finans kuruluşuna hizmet sunuyor. SWIFT sistemi, Belçika Merkez Bankası tarafından, ABD ve İngiltere başta olmak üzere dünyanın önde gelen merkez bankaları tarafından ortaklaşa kontrole tabi tutuluyor.
SWIFT sistemini bir aracı banka ya da finans kuruluşundan çok bir onaylama, iletileşme ünitesi, üyelerinin memleketler arası ödemelerini yapmalarına aracılık eden bir kurum olarak düşünmek daha gerçek olur. Diyelim ki Türkiye’deki bankanızdan ABD’deki ya da Avrupa’daki bir ihracatçıya ödeme yapacaksınız. Bankanıza ödeme talimatı verdiğinizde SWIFT sistemi devreye giriyor ve ödeme bu sistem üzerinden yapılıyor. SWIFT sisteminin ortaya girmesi sadece milletlerarası ödemelerde değil birebir ülke içinde o ülkenin parası dışındaki paralarla yapılacak ödemelerde de devreye giriyor. Diyelim ki Türkiye’deki bankanızda bulunan döviz mevduatınızdan yeniden Türkiye’de olan bir öbür bankaya dövizle olan borcunuzu ödeyeceksiniz. Burada da SWIFT sistemi devreye giriyor ve bu ödemeye aracılık ediyor.
SWIFT süreci yapılırken SWIFT kodu denilen bir kod kullanılıyor. SWIFT kodu; bankaların döviz hesaplarına yapılan transferlerin gerçekleştirilmesini sağlayan milletlerarası bir koddur ve sisteme dâhil her bankanın sadece kendi kullanımları için belirlenmiş bir SWIFT kodu bulunuyor.
Sistem aracılığıyla günde yaklaşık 40 milyon sürece aracılık ediliyor ve bu formda trilyonlarca dolar fiyatında para el değiştiriyor. Olağan olarak bir finansal transfer emelinin gerçekleştirilmesini sağlamak üzere kurulmuş olan SWIFT sisteminin memleketler arası siyasal uyuşmazlıklarda taraf olmaması gerekirse de uygulamada bu bu türlü olmuyor. Bilhassa ABD’nin sistem üzerindeki tartısı SWIFT sisteminin bu üzere siyasal uyuşmazlıklarda sistemin bir siyasal baskı aracı olarak kullanılmasıyla sonuçlanıyor. Daha evvel nükleer program uygulamaları münasebet gösterilerek İran kurumları 2012 yılında SWIFT sisteminden çıkarılmıştı. İran, bu karar nedeniyle süreçlerini bu sistem dışında yapmaya yöneldi. Ne var ki bu, o kadar kolay olmadığı için İran, ihracat gelirleri açısından büyük kayıplara uğradı.
Rusya’nın, Ukrayna’yı işgali nedeniyle Avrupa Birliği, ABD, Birleşik Krallık, Kanada, Fransa, İtalya ve müttefik ülkeler tarafından birtakım Rus bankalarının SWIFT sisteminden çıkarılması tarafında karar alınmış bulunuyor. Dikkat edilecek olursa Rus bankalarının tamamının değil kimilerinin bu sistemin dışına çıkarılması kelam konusu. Bu formda bir ayrımın Avrupa’nın Rus doğalgazına olan bağımlılığından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bir öteki tabirle İran’a uygulanan tam dışlama, Rusya’ya gelince, Avrupa’nın çıkarı zedelenmesin diye, kısmi dışlama olarak uygulamaya konmuş oluyor.
Rusya, Kırım’ı işgal ettiğinde de emsal bir teşebbüs olmuş lakin dışlanma gerçekleşmemişti. Bu dışlama kararı kıymetli Rus bankalarının SWIFT sisteminin sağladığı imkânlardan yaralanamaması sonucunu ortaya çıkaracağı için bu bankalar ile süreç yapmaları gereken öteki ülke bankalarının SWIFT sistemi dışında karşılıklı irtibat ve havale yapmaya başlamaları kelam konusu olacak. Bu da ek maliyet ve vakit kaybı nedeniyle işlerin ve ödemelerin aksaması sonucunu yaratacak. Öte yandan sistem dışına çıkarılmış olan Rus bankalarının sistem içinde kalmaya devam eden Rus bankalarına karşı avantaj yitirmelerinin de kelam konusu olacağını gözden kaçırmamak gerekir. SWIFT süreçlerinin yüzde 1’den fazlasının Rusya kökenli olduğu dikkate alınırsa bu türlü bir kısmi uygulamada bile Rusya’nın kıymetli ölçüde etkileneceği varsayım edilebilir.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır