*Mahfi Eğilmez
Hükümet Orta Vadeli Programı (OVP 2022 – 2024) açıkladıktan bir mühlet sonra güya bu türlü bir program hiç yokmuş üzere yeni bir gidiş yolu açıkladı. Hazine ve Maliye Bakanı, bu gidiş yolunu: ‘Faizi düşüreceğiz, faiz niyet kur yükselecek, kur yükselince ihracat artacak, ithalat gerileyecek ve münasebetiyle cari açık fazlaya dönüşecek, sonunda da enflasyon düşecek ve düze çıkacağız’ biçiminde bir açıklamayla özetledi. Bu açıklama aslında bir müddettir hükümet uygulamalarına temel alınan ‘faiz, enflasyonunun nedenidir’ halindeki görüşün biraz daha geliştirilmiş formuydu. Bu açıklanan yaklaşıma program diyemiyoruz zira maksatlar ve amaçlara ulaşmak için yapılacak olanlar bu açıklamanın içinde yoktu. Vakit içinde ‘kervan yolda dizilir’ anlayışı çerçevesinde gidişata nazaran kur muhafazalı mevduat uygulaması üzere birtakım kararlarla boşluklar doldurulmaya çalışıldı. Açıklanan bu gidiş yoluna ait uygulamanın başlamasının üzerinden yedi ay geçti. Yedi ay, bu türlü bir uygulamada en azından birinci olumlu sonuçların alınması için kâfi bir müddettir.
Evvel faiz ve kur alakasına bakalım ve burada bu yeni gidiş yolunun açıklanan amaca hizmet edip etmediğini gözden geçirelim.
Aşağıdaki grafik Merkez Bankası faizi ile USD/TL kuru ortasındaki bağlantıyı ortaya koyuyor (grafik; MB faizi için TCMB siyaset faizi tablosundaki, enflasyon için de TÜİK TÜFE endeksi tablolarındaki bilgiler temel alınarak tarafımızdan düzenlenmiştir.)
Grafik bize Eylül 2021’de yapılan faiz indirimi sonrasında beklendiği üzere kurun yükselmiş olduğunu gösteriyor. Kurdaki yükselişin son periyotta durulmuş üzere görünmesinin değerli nedenlerinden birisi piyasaya döviz satılarak ağır müdahalede bulunulması, şirketlere vergi avantajları tanıyan kur muhafazalı mevduat hesabı uygulaması ve bankaların döviz satış kurlarıyla alış kurları ortasında çok yüksek bir fark yaratılmasıdır. Açıklanan gidiş yolu çerçevesinde kurun yükselerek cari açığı düşürmesi ve cari fazlaya dönüştürmesi beklendiğine nazaran bu açıkladığımız sistemlerle kurun yükselmesine niye set çekilmeye çalışıldığı sorusu ise bugüne kadar yanıtlanmadan kaldı.
Faiz indirimi sonrasında kurda görülen yükselişin cari açığın azalmasında tesirli olup olmadığını anlamak için bir öteki grafikten yararlanarak yaşanan gelişmeyi ortaya koymaya çalışalım.
Aşağıdaki grafik Eylül 2021’de Merkez Bankası’nın faizi düşürmesinden evvelki ve sonraki aylarda cari istikrardaki gelişmeleri gösteriyor (grafik, TCMB, Ödemeler İstikrarı tablolarının yıllıklandırılmış bilgilerinden yararlanılarak tarafımızdan düzenlemiştir.)
Grafikten görüleceği üzere Merkez Bankası’nın faiz indirimine başladığı Eylül ayından evvel cari açık azalma eğiliminde bulunuyordu. Eylül ayında faiz indirimi yapıldıktan sonra bu azalma eğilimi zayıflayarak Ekim ve Kasım aylarında da sürmüş, Aralık ve Ocak aylarında tekrar artışa dönmüş görünüyor (eldeki son ödemeler istikrarı verisi çerçevesinde bu grafik gösterimi Ocak ayında kesilmektedir.) Bu görünüm faizin düşürülmesiyle cari açıkta bir düşüş olmadığını tam bilakis artış olduğunu net bir biçimde ortaya koymaktadır.
Artık de bu birebir devirde enflasyonda nasıl bir gelişme olduğuna bakalım.
Aşağıdaki grafik son 9 ayda enflasyonda yaşanan gelişmeyi gösteriyor (grafik; TÜİK, TÜFE bilgileri kullanılarak tarafımızdan hazırlanmıştır.)
Çok net görüleceği üzere faiz indirimi öncesinde pek kıpırdamayan enflasyonda faiz indiriminden sonra (kur artışının da etkisiyle) önemli bir yükseliş yaşanmış.
Bu durumda yeni gidiş yolunda faiz düşürülünce tutan tek iddia kurun yükselmesi olmuş. Ne cari açık azalmış ne de enflasyon düşmüş, ikisi de artmış.
Faiz, değerli bir araçtır. Lakin faize olduğundan fazla kıymet verip her ekonomik sorunu faizle çözmeye çalışmak yanlıştır. Faiz, tek başına, ne enflasyonu çözebilir ne kuru denetleyebilir ne de cari açığı fazlaya dönüştürebilir. Bu meselelerin kalıcı biçimde tahlili için birikmiş olan toplumsal, siyasal ve ekonomik riskleri düşürmek gerekir. Faiz, bu riskleri çözmek için atılacak adımlar açısından vakit kazandırıcı süreksiz güzelleşmeler sağlayabilir.
Faiz, tek başına, ekonomik meselelerin kalıcı tahlilleri için olumlu sonuçlar yaratamaz ancak yanlış belirlenirse tek başına pek çok kasvete yol açar.
Ortaya bir teori atıldığında bir mühlet sonra teorinin gerçeklere uyup uymadığına bakmak ve gerçeklere uymuyorsa teoriyi gerçeklere uydurmaya çalışmak gerekir. Aksisini yapıp gerçekleri eğip bükerek teoriye uydurmaya çalışmak çok daha büyük sıkıntılar yaratır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır