*Dr. Mahfi Eğilmez
Bir iktisadın dünya iktisadı içindeki yerini (payını) ölçmenin en kestirme yolu o ülkenin GSYH’sinin dünya toplam GSYH’si içindeki hissesini hesaplamaktan geçer. Burada hesaplamaya alınacak GSYH iki farklı formda ele alınabilir: Cari fiyatlarla GSYH ve Satınalma Gücü Paritesine (SAGP) nazaran GSYH. Ben bu karşılaştırmalarda cari fiyatlarla GSYH’yi almayı tercih ediyorum, zira SAGP’ye nazaran GSYH bizim üzere dolarizasyonu yüksek, dual paraya dayalı ekonomilerde yanlış sonuç veriyor ve GSYH’yi olması gerekenden yüksek gösteriyor. Bu hesaplamalarda dual para kullanan ekonomilerde yerli para yabancı paralara karşı kıymet kaybettikçe satınalma gücü yükselmiş görünüyor. Münasebetiyle bu usulle yapılan ölçümler ABD üzere Euro Bölgesi ülkeleri üzere, Birleşik Krallık üzere rezerv paraya sahip gelişmiş ülkelerde yanlışsız sonuç verse de bizim üzere dual para ekonomilerinde yanlış sonuç veriyor. Bu mevzuyu ele alan yazım için şu linkden yararlanılabilir:
https://www.mahfiegilmez.com/2020/06/turkiye-ilk-10-ekonomi-arasna-girebilir.html
Bu açıklamalar çerçevesinde cari fiyatlarla Dolar cinsinden GSYH’mizi dünya ve Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ) toplam GSYH’lerine oranladığımızda karşımıza şöyle bir grafik çıkıyor (veriler IMF, World Economic Outlook Database Nisan 2021veri setinden alınarak grafik oluşturulmuştur. https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April)
Grafikten görüleceği üzere Türkiye’nin dünya iktisadından aldığı hisse (mavi) 1980’lerde yüzde 0,85 dolayındayken inişli çıkışlı bir gelişme göstermiş. 2001 krizinden sonra süratli bir yükselişe girmiş, 2008’de başlayan global krizle birlikte tekrar sakinliğe geçmiş, 2013’den itibaren düşüşe geçmiş, düşüş 2017 sonrasında hızlanmış. 2020 sonunda Türkiye’nin dünya iktisadından aldığı hisse 1980’deki seviyeye düşmüş. Grafiğe tekrar baktığımızda Türkiye’nin ivme kaybına girdiği periyodun global krizle birlikte başlayan periyot olduğu görülüyor. Bunun global krizden öbür birçok nedeni var:
Her şeyden evvel Türkiye o tarihlerde Avrupa Birliği üyeliği ülküsünden uzaklaşmaya başladı. Bu gelişme, global kriz nedeniyle azalan yabancı sermaye yatırımlarının daha da düşmesini tetikledi. Yanlış bir yatırım siyaseti izlendi. Endüstriye yönelecek yerde inşaata yük verildi. Bu yatırımların birçoklarının geri dönüşü olmadığı üzere etrafa de çok büyük ziyanı oldu. Demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü geliştirilecek yerde tam aykırısı adımlar atıldı. Bu yanlış adımlar yabancı kaynak girişini daha da düşürdü, yerli yatırımcının da yatırım yapma şevkini kırdı. İktisat siyasetinde da önemli yanlışlar yapıldı. Gerek atamalar gerekse para siyasetine yapılan siyasal müdahaleler sonucu Merkez Bankasının bağımsızlığı tartışılır hale geldi. Neden – sonuç bağlantılarının karıştırılması sonucu yanlış faiz kararları alındı, kura döviz satarak müdahale edilmeye çalışıldı. Merkez bankası rezervlerin eksiye düşmesi sonucuyla karşı karşıya kalındı. Bu yanlışlara dış siyasetteki yanlışlar, eğitim siyasetindeki yanlışlar üzere iktisat dışı görünen birtakım alanlardaki yanlışların da eklenmesi sonucu Türkiye’nin dünya GSYH’sinden aldığı hisse 2013 yılında çıktığı yüzde 1,23’lük orandan 2020 sonunda yüzde 0,85’e geriledi. 1980 sonunda bu hisse yüzde 0,86 idi. Sonuç olarak Türkiye’nin dünya ekonomisindeki yeri kırk yılın sonunda başladığı yerden geriye düşmüş bulunuyor.
Mevzuya bizim de ortalarında yer aldığımız gelişmekte olan ülkeler kümesi (GOÜ) çerçevesinde bakarsak durum çok daha berbat görünüyor. 1980 yılında Türkiye’nin GOÜ kümesi GSYH’sindeki hissesi yüzde 3,55 imiş. Bu hisse 1993’de yüzde 5,31 ile en yüksek noktaya çıkmış. Akabinde gelen 1994 kriziyle yitirilen ivmenin tekrar kazanılması 2001 krizinden sonra gerçekleşmiş. 2005 yılında hissemiz yüzde 4,46’ya ulaşmış. Sonrasında, üstte özetle değindiğim nedenlerle daima gerileme var. 2020’de geldiğimiz nokta 2,12. Bir öteki sözle 1980’i başlangıç alırsak başladığımız noktanın çok gerisindeyiz.
Özetle söylemek gerekirse Türkiye iktisadı, ortada birkaç defa atak yapmış görünse de son kırk yılda dünya ve GOÜ kümesi ekonomileri içinde geriye gitmiş bulunuyor. Bu uzun müddetin an acıklı kısmı 2001 krizinden sonra yakalanan büyük çıkış fırsatının heba edildiği 2008 ve sonrasıdır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.
