*Mahfi Eğilmez
İktisadın, 2021 yılının ikinci çeyreğinde yıllık olarak (2020 ikinci çeyrekten 2021 ikinci çeyreğe) yüzde 21,7, bu yılın birinci çeyreğine nazaran de yüzde 0,9 büyüdüğü açıklandı. Bu bahiste birtakım noktalara değinmekte fayda var.
Birinci olarak belirtilmesi gereken problem bu büyüme oranının Cumhuriyet tarihinin en yüksek büyüme oranı olmadığıdır. Geçmişte GSYH üçer aylık değil, yıllık ölçülüp açıklanırdı. Rekor yıllık yüzde 31,9 ile 1946 yılında kırılmıştır. Bu yılın ikinci çeyrek oranı olan yüzde 21,7 çok yüksek bir orandır lakin iş yıllık olarak hesaplamaya gelince bunun yarısı kadar olması büyük muvaffakiyet olacaktır. Geçmişte en yüksek yıllık büyüme oranları şöyledir:
Bu yüksek büyüme oranlarının birçok bir evvelki yılda yaşanan küçülme ya da çok düşük büyümelerden sonra gerçekleşmiştir. İktisat literatüründe buna baz tesiri deniyor. Baz tesiri; karşılaştırmaya bahis olan iki periyottan birincisinde ortaya çıkan çok bir düşüş yahut yükselişin karşılaştıran devir üzerinde yarattığı aldatıcı tesirdir. Günümüzden bir örnekle açıklayalım: Geçen yılın ikinci çeyreğinde Covid 19 salgınının yarattığı tesirle beşerler konutlarına kapandığı, işyerleri kapalı kaldığı, birçok ekonomik aktivite yapılamadığı için GSYH büyümesinin eksi yüzde 10 olarak gerçekleştiğini düşünelim. Ortadan geçen müddet içinde salgının tesiri azalmış, aşı olan beşerler konutlarından çıkıp alış verişe başlamış, işyerleri açılmış ve ekonomik aktivite canlanmış olsun. Bu durumda bu yılın ikinci çeyreğinde geçen yılın ikinci çeyreğine nazaran büyük bir canlanma ve münasebetiyle GSYH büyümesinde yüksek bir artış ortaya çıkacak demektir. İşte buna baz tesiri diyoruz. Lastik bir topu yere atarsanız evvel yere değdiğinde taban yapar sonra sıçrayarak tepe yapar. Topu yere ne kadar süratli atarsanız o kadar yükseğe sıçrar. Geçen yılın ikinci çeyreğinde salgın tesiri olmasa, işler olağan gitse ve mesela yüzde 5 büyüme sağlansaydı bu yılın ikinci çeyreğinde de bu türlü bir canlanma görülmeyecekti. Bu yılın birinci çeyreğine nazaran ikinci çeyrekte büyümenin yüzde 0,9’da kalması bu nedenledir.
Baz tesirinin yarattığı sonuçları daha net gösterebilmek için birtakım ekonomilerdeki bu yıla ilişkin ikinci çeyrek büyüme oranlarını geçen yılın ikinci çeyrek büyüme oranlarıyla mukayeseli olarak gösterelim:
Tablodan görülebileceği üzere geçen yılın ikinci çeyreğinde küçülme yaşamış olan ülkeler bu yılın ikinci çeyreğinde önemli oranda büyüme sağlamışlardır. Çin için birinci çeyrek büyüme oranlarını almamızın nedeni Çin’de salgının tesirinin 2020 yılının birinci çeyreğinde ortaya çıkmış olmasındandır. Tabloda dikkati çeken noktalara değinelim: (1) Birtakım ekonomiler salgının 2020 ikinci çeyreğinde yarattığı küçülmeye bu yılın ikinci çeyreğinde daha düşük bir büyümeyle karşılık vermişler (Hindistan, Tunus, Japonya.) (2) Birtakım ülkeler küçülmeye denk bir büyüme gerçekleştirmişler (Birleşik Krallık, Fransa, İspanya, İtalya, Malezya, Belçika.) (3) Kimi ekonomiler ise küçülmenin üzerinde bir büyüme gerçekleştirerek kayıplarını ziyadesiyle karşılamışlar (Türkiye, Şili, ABD, Çin.) (4) Salgının yarattığı küçülmeden ötürü ortaya çıkan baz tesiri öylesine güçlü oldu ki gelişmiş ekonomiler (Birleşik Krallık, İspanya, Fransa, İtalya, Belçika, ABD ve Japonya) çok uzun vakittir görmedikleri (ve büyük olasılıkla bir daha da göremeyecekleri) kadar yüksek büyüme oranları gerçekleştirdiler.
Özetle söylemek gerekirse; Türkiye, yeterli bir geri dönüşle 2020 yılının ikinci çeyreğinde karşılaştığı kaybı bu yılın ikinci çeyreğinde ziyadesiyle geri almıştır. Buna karşılık bu toparlanmada baz tesirinin büyük rolü olduğu ve öteki iktisatların de yaşadıkları küçülmeyi tıpkı yolla telafi ettikleri bir gerçektir. Bununla birlikte Türkiye için asıl olan yüzde 5 dolayında bir büyüme oranını sürdürülebilir kılmak ve ondan da kıymetlisi ekonomik büyümeyi demokrasiyi geliştirmek, hukukun üstünlüğünü geçerli kılabilmek ve çok daha düzgün ve kaliteli bir eğitimi sağlamak üzere gelişme parametreleriyle destekleyebilmektir. Büyüyen lakin gelişemeyen bir iktisat er ya da geç kazanımlarını yitirmek gerçeğiyle karşılaşır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır