*Dr. Mahfi Eğilmez
Kanıksamak; pek çok defa yinelenmiş olması hasebiyle artık etkilenmez olmak, aldırmamak, alışmak, bıkmak, usanmak üzere manalara geliyor.
Türkiye’de uzun vakittir iktisat alanında, dış siyaset alanında toplumsal alanlarda yanlış siyasetler uygulanıyor. Bu yanlışların mühleti öylesine uzadı ki beşerler yanlışı doğruyu karıştırmaya başladılar. Örneğin Merkez Bankası’nın gayesi; kuruluş yasasında ‘fiyat istikrarını sağlamak’ olarak belirtilmiş bulunuyor. Bir öteki deyişle Merkez Bankası’nın gaye belirleme yetkisi yok. Buna karşılık belirlenen bu hedefi gerçekleştirmek için kullanacağı para siyaseti araçlarını (açık piyasa süreçleri, mecburî karşılıklar, faiz oranları belirlenmesi) seçmekte ve bunları hangi oranda ve ne istikamette kullanacağını belirlemekte yeniden tıpkı yasa yeterince bağımsız kılınmış bulunuyor. Buradaki bağımsızlık kuşkusuz siyasal iktidardan bağımsızlık manasına geliyor. Zira merkez bankasını alacağı kararlarda etkileyebilecek tek güç, atamaları yapan siyasal iktidar. Maddedeki açık ve net düzenlemelere rağmen, siyasal iktidar vakit zaman bunun bilakis davranıyor: (1) Yaptığı açıklamalarla bankanın bilhassa faiz aracını nasıl kullanması gerektiği konusunda baskı oluşturuyor. (2) Bu baskıdan beklediği sonucu alamamışsa o vakit banka idaresini değiştirmek yoluna gidiyor. Başlarda tuhaf karşılanan ve reaksiyon çeken bu müdahaleler tekrarlandıkça kanıksanmış yanlış davranışlar setine dâhil oluyor. Sonuçta merkez bankasının aldığı karar beklenenden farklı olsa bile beşerler sanıldığı kadar etkilenmiyor.
Aldırmazlık; Aldırmaz olma durumu, aldırış etmeme, kayıtsızlık, vurdumduymazlık, lâkaydî manalarına geliyor.
Piyasa, değişik bir biçimde, bu giderek büyüyen, genişleyen kanıksanmış yanlış davranışlar setine karşı bir aldırmazlık zırhı oluşturmuş durumda. Aldırmazlık zırhını, etrafta olup biten olaylara, alınan kararlara ve uygulamalara fazla aldırmadan bildiğini yapmaya devam etmek olarak tanımlıyorum. Enflasyonun şimdi iniş eğiliminde olmaması nedeniyle faizin değiştirilmeyeceği tarafında beklentilere karşılık Merkez Bankası faizleri düşürme kararı aldığında piyasa evvel biraz dalgalanıyor, birinci reaksiyon olarak kurlar üst gidiyor, akabinde CDS primi yükseliyor. Kısa bir mühlet sonra bu davranışın bir müddettir zati tekrarlandığı yani kanıksanmış yanlış davranışlar setinin içinde olduğu anlaşılıyor ve piyasa aldırmazlık zırhını giyip oluşan yeni ve daha bozuk bir istikrar içinde yoluna devam etmeye çalışıyor.
Bu kademede iki mevzuya dikkat çekmekte fayda var: (1) Kanıksanmış yanlış davranışlar seti yanlış davranışlar eklendikçe büyüyor ve büyüdükçe esnekliği kayboluyor, daha kırılgan hale geliyor. Buna karşılık evvelce beri kanıksanmış bir yanlış davranış tekrarlanıyorsa o vakit set değişmiyor. Ne var ki bu türlü bir setin varlığı toplumu giderek çok daha bencil, çıkarları peşinde koşan, kural tanımaz bir pozisyona sürüklüyor. (2) Piyasanın giydiği aldırmazlık zırhı ekonomiyi kanıksanmış yanlış davranışlar setine karşı koruyor ve sert bir krize girilmesini önlüyor. Buna karşılık piyasanın, sadece kâr güdüsü eşliğinde yanlış kararları onaylamasına yol açtığı için gerçek adımların atılmasına da mani oluşturuyor.
Toplum kanıksanmış yanlış davranışlar setini sürekli büyütmeye devam ederse bir mühlet sonra davranışlarının birçok yanlış hale gelir ki bu gidişin sürdürülebilirliği kelam konusu olamaz. Hiçbir piyasa bu kadar büyük bir kanıksanmış yanlış davranışlar setini, aldırmazlık zırhı ile sonsuza kadar içselleştirip para kazanmaya devam edecek güce sahip değildir.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.
