*Dr. Mahfi Eğilmez
Diplomasi tarihimize ‘On Büyükelçi Olayı’ olarak geçmiş bulunan sorunun diplomasi ve siyaset tarafı gereğince ele alındı, tartışıldı, yazıldı, çizildi. Bazıları gelinen etabın bir fiyasko olduğunu, bazıları de bir diplomatik muvaffakiyet olduğunu vurguladı. Benim değinmek istediğim sıkıntı bu diplomatik krizin iktisatta yarattığı tesirler. Zira bu bahis uzun müddettir lisana getirdiğim ‘ekonomide toparlanma sağlamak için evvel riskleri azaltmak gerekir, riskleri artırırsak iktisat daha da bozulur’ biçiminde formüle edilebilecek olan tezimin doğruluğunun en açık örneklerinden birisini oluşturuyor.
Evvel olayların gelişimini kronolojik olarak ele alalım:
18 Ekim 2021 günü on ülkenin (Kanada, Fransa, Finlandiya, Danimarka, Almanya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç ve Amerika Birleşik Devletleri) Ankara’daki Büyükelçileri ortak bir açıklama yaptılar. Büyükelçiler açıklamalarında özetle: ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) bu konudaki kararları doğrultusunda Osman Kavala’nın derhal özgür bırakılmasının sağlanması için Türkiye’ye davette bulunuyoruz’ tabirlerine yer verdiler. Bu ortak açıklamadan sonra Cumhurbaşkanı Erdoğan 23 Ekim günü yaptığı bir konuşmada: “Gerekli talimatı ben de Dışişleri Bakanımıza verdim. Ne yapması gerektiğini söyledim. ‘Bu 10 tane büyükelçinin bir an evvel istenmeyen adam ilan edilmelerini çabucak halledeceksiniz’ dedim. Bunlar Türkiye’yi tanıyacaklar. Türkiye’yi bilmedikleri, anlamadıkları gün burayı terk edecekler.” Diplomatik teşebbüsler sonrasında on Büyükelçi bu defa yeni bir açıklama yaparak Viyana Konvansiyonu’nun 41’inci unsuruna riayet etmeye devam edeceklerini açıkladılar ve bu açıklama Türkiye tarafından tatmin edici bulununca kriz şimdilik çözülmüş oldu. Buna rağmen başta ABD olmak üzere bu devletler Türkiye’nin AİHM kararlarına uygun davranmasını istemeye devam edeceklerini de açıkladılar. Bir öbür tabirle kriz şimdilik çözülmüş üzere görünse de Türkiye bu hususta AİHM kararını uygulamadığı sürece yine ortaya çıkma potansiyeli taşımaya devam ediyor.
Artık yaklaşık bir hafta süren bu diplomatik krizin iktisatta yarattığı sonuçlara bakalım. Evvel USD/TL kurunun bu bir haftadaki gelişimini ele alalım (Kaynak: https://www.bloomberght.com/doviz/dolar)
18 Ekim akşamı USD/TL kuru 9,31 seviyesinde kapanmıştı. On Büyükelçinin açıklaması öteden beri Avrupa ülkelerinden gelen açıklamalar paralelinde olduğu için birinci anda kuru biraz üst istikametli etkilese de Türkiye’den bir karşılık gelmemesi sonucu kur geri gitmiş hatta 18 Ekim kurunun da altına düşmüştü. Cumhurbaşkanının on büyükelçinin ‘persona non grata’ (istenmeyen adam) ilan edilmesine ait talimatıyla birlikte kur üst fırlamış ve 9,80 seviyesine kadar yükselmişti. Akabinde büyükelçilerin yeni açıklaması ve Türkiye’nin de bu açıklamayı kabul etmesiyle birlikte kur gerilemeye başladı. Bugün geldiğimiz evrede USD/TL kuru 9,50 dolayında seyrediyor. On Büyükelçi Olayının başladığı 18 Ekim günü Dolar Endeksi (DXY) 93,88 idi, bugün 93,82. Münasebetiyle USD/TL kurunun yükselmesinde Dolar tarafından gelen bir baskı kelam konusu değil, tam aksine Dolarda hafif de olsa bir gerileme var. Bu son yükselmenin tek nedeni On Büyükelçi Olayının yol açtığı kriz.
Türkiye bu çeşit krizlere alışık bir ülke, sıklıkla gibisi krizler yaşanıyor. Toplum, ‘kanıksanmış yanlış kararlar’ çerçevesinde bunu bir müddet sonra sindirip ‘aldırmazlık zırhını’ kuşanarak yoluna devam ediyor. Bazen kriz büsbütün çözülüyor, bazen bir formda erteleniyor, bazen de öbür bir tesirler ortaya çıkıyor ve krizin tesirini siliyor. Örneğin Doların kıymet kaybetmesi kelam konusu olursa bu krizin tesiri bir mühlet sonra kaybolur. Ne var ki ne biçimde atlatılırsa atlatılsın yaşanan krizlerin tesiri büsbütün yok olmuyor, bir kalıntısı (risk kalıntısı) kalıyor. Üstteki grafik bize bunu açık biçimde gösteriyor. Bu kur artışının iktisada tesirleri ne olmuştur? En açık etkiyi bu bir haftada akaryakıta gelen toplam 72 kuruşluk iki artırımda görmek mümkündür. Akaryakıt artırımı taşımayı ve ulaştırmayı etkilediği için her şeyi etkiliyor kuşkusuz. Bu tesirler enflasyonu da artırıcı tesirler yaratacak. Bugün akaryakıt artırımının 25 kuruşluk kısmı geri alınacağı açıklandı. Bu durumda akaryakıt fiyatlarında 47 kuruşluk artış kalıyor. İşte kelamını ettiğim ‘risk kalıntısı’ bu olayda bu biçimde ortaya çıkmış oluyor. Bir krizin tesirinin büsbütün yok olması için toplumun emsal olayların bir daha yaşanmayacağına inanması gerekiyor.
Bu çeşit risklerden uzak durmak her vakit mümkün olmayabilir. Bazen ne kadar kaçınsanız da risk gelir sizi bulur. O durumda yapacak pek bir şey yoktur. Burada yapılacak şey gereksiz riskler yaratacak ortamdan kaçınmaktır. Üyesi olduğumuz Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararını uygulasaydık On Büyükelçi krizi olmayacak, kur bu türlü yükselmeyecek, akaryakıta de artırım yapılması gerekmeyecekti. Aslında bu karar daha evvel uygulanmış olsaydı esasen kur çok daha düşük seviyede seyredecekti.
Ekonomiyi düzlüğe çıkarmak o denli sanıldığı üzere kolay bir iş değil. Buna karşılık bu işe nereden başlanacağı çok net bir biçimde aşikâr: Riskleri düşürmekle işe başlamak gerekiyor. Bu çeşit riskleri düşüremediğimiz sürece faizi yükselterek ya da düşürerek elde edeceğimiz düzeltmeler daima süreksiz kalmaya mahkûm olacaktır.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.
