Türkiye’de besin enflasyonu, uzun vakittir iktisadın kronik problemlerinden biri.
Besin enflasyonunun yüksek seyretmesine en büyük neden olarak tarım siyasetlerindeki plansızlık gösteriliyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise geçen hafta yaptığı açıklamada yüksek besin fiyatlarından zincir marketleri sorumlu tuttu.
Erdoğan, hafta sonu gerçekleştirdiği ziyaretin akabinde da Tarım Kredi Kooperatifi marketlerinin sayısının artırılarak fahiş fiyatlarla uğraş edileceğini söyledi.
Ekonomistlere nazaran süpermarketler yüksek besin fiyatlarında sorunun bir kesimi olsa da besin enflasyonunun tek nedeni değil.
Marmara Üniversitesi İşletme Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova, Tarım Kredi Kooperatifi marketlerinin yüksek besin fiyatlarıyla gayrette bir deva olmayacağı görüşünde.
Arzova, “Bu durum eşittir geçmişte gördüğümüz tanzim satış mağazaları” diyor.
Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) kurucusu ve yöneticisi olan Prof. Dr. Veysel Ulusoy ise hayat pahalılığı ve enflasyon ortasındaki farka vurgu yapıyor.
Enflasyon, çeşitli mal ve hizmetlerden oluşan bir sepetin fiyatının daima artması olarak tanımlanıyor.
O yüzden Ulusoy’a nazaran Tarım Kredi Kooperatifi marketlerinde eserler daha ucuza satılsa bile kıymetli marketlerde de ucuz marketlerde de eserlerin fiyatı birebir oranda yükseliş trendinde.
Enflasyon son 30 ayın tepesinde
Eylül ayında enflasyon yüzde %19,58 ile son 30 ayın tepesine çıktı.
Besin enflasyonu %28,79 olarak kaydedildi.
Ağustos ayında ise besin enflasyonu yüzde 29 artış ile 28 ayın tepesine çıkmıştı.
TÜİK bilgilerine nazaran yıllık enflasyon yüzde 19,58’e yükseldi
Türkiye’de besin fiyatları, Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) bilgilerine nazaran dünyada düşük seyrederken bile yükseliş eğilimindeydi.
Artık bütün dünyada besin fiyatlarının yükselişe geçmesiyle Türkiye besin enflasyonunun global tesirleriyle de gayret etmek durumunda.
Üretici ve tüketici ortasındaki fiyat farkının nedeni tedarik zinciri
Marmara Üniversitesi İşletme Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova’ya nazaran besin enflasyonunun asıl nedeni Türkiye’de bir tarım siyasetinin olmaması.
Çiftçinin sattığı fiyat ile eserin raflardaki fiyatı ortasındaki fark da bir tartışma konusu.
Arzova, bu fiyat farkının tedarik zincirinden kaynaklandığını vurguluyor.
Çiftçiden satın aldıkları eserlerin marketlere gelmesini sağlayan ortacılar, rekabet şartlarını münasebet göstererek çiftçinin eserlerini ucuza satmasına neden oluyor.
Kimi vakit da hiç alım yapmayarak çiftçinin elindeki eserlerin bozulmasına sebebiyet veriyorlar.
Bu yüzden Arzova, tedarik sistemi değişmediği surece Tarım Kredi Kooperatifi marketlerinin yüksek besin fiyatlarına deva olamayacağını vurguluyor:
“İstersen bunlardan on bin tane aç, sonuç prestijiyle benzeri malların raflara gelmesi misal bir sistemle oluyor. Tekrar ortacılar var, yeniden bunu üreticiden çok ucuza alan ya da almayan çeşitli tüccarlar, toptancılar var.
“Şu an zati zincir marketlerle rekabet edebilmeleri mümkün değil. Sorun eserlerin satıldığı yer değil, sorun üretimden market raflarına gelinceye kadarki süreci kapsıyor.”
Tedarik zinciri denetim edilebilir mi?
Arzova’ya nazaran marketlerdeki yüksek fiyatlarla çaba etmenin prosedürü, tek işi tedarik zincirini denetim etmek ve tedarik zincirini bozan kişi ya da kurumlara yaptırım uygulayan bir üst heyetin oluşturulması.
Sabah gazetesinde Çarşamba günü yayımlanan habere nazaran ise hükümet Süpermarket Ombusmanlığı sistemi üzerinde çalışıyor.
Habere nazaran büyük zincir marketlerin pazar güçlerini tedarikçilere karşı berbata kullanmalarının ve özgür piyasa sistemine alışılmamış halde haksız kar elde etmelerinin önüne geçmek hedefleniyor.
Düzenleme ile perakendeciler ve tedarikçiler bir mukavele yapacak.
Pazarlama maliyetleri ve raftan çıkarma işleri mevzuata uygun hale getirilecek.
Mevzuat ihlali durumunda süpermarket ombudsmanı devreye girecek. Soruşturma ve ceza süreçlerini yönetecek.
Bu sistemin ayrıntıları şimdi aşikâr olmasa da bu haliyle aracılardan fazla süpermarketlerin hedeflendiği görülebiliyor.
“Enflasyon bütün marketlerde aynı”
Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) kurucusu ve yöneticisi olan Prof. Dr. Veysel Ulusoy ise enflasyonun raflardaki eser fiyatlarının yüzdelik artışıyla ilgilendiğini vurguluyor.
Ulusoy, “Ucuz marketlerde de büyük marketlerde de enflasyon birebir, bir yıl sonra fiyatlar tekrar enflasyon düzeyinde artacak. Ucuz marketlerde de enflasyon oranı yüzde 40’ın altında değil” diyor.
Türkiye’de asıl sorunun hayat pahalılığı ve gelirsizlik olduğunu vurgulayan Ulusoy, “İnsanların maaşı yok şu anda, gerçek enflasyona nazaran ayarlanmamış bir maaş var” diye konuşuyor.
“Gıda hür piyasaya bırakılamayacak kadar kıymetli bir üründür” diyen Ulusoy’a nazaran besin enflasyonuyla çaba için devletin fiili olarak tarlada maliyet iştirakine girmesi gerekiyor.
- Büyüme ve enflasyon sayıları ne manaya geliyor, fiyatları nasıl etkileyecek?
- Merkez Bankası neden çekirdek enflasyon vurgusu yaptı, riskler neler?
Çiftçi mesleğini terk ediyor
Ekonomist Arzova da ABD’nin pandemi sırasında yaptığı üzere devletin kontratlı tarım yaparak çiftçinin üretmiş olduğu malları satın alabileceğinin altını çiziyor.
Tarım ve hayvancılık için gereken girdi maliyetlerinin ithalata ve böylelikle dolara dayalı olması nedeniyle çiftçilerin maliyetleri çok yüksek.
Arzova, “Çiftçi kazanamadığı için beşerler yavaş yavaş çiftçilik mesleğinden çıkıyor. Fiyat denetim sistemi olmadığından hangi fiyata satacaklarını bilmiyorlar, maliyetler çok yüksek” diyor.
Çiftçinin mesleğini terk etmesi ise arzın, üretimin düşmesi demek.
Nüfus ve besine talep artarken üretimin düşmesi ise besin fiyatlarının artmasına yol açıyor.
Üzerine tedarik zincirindeki aracıların yüksek kâr marjıyla ticaret yapması eklenince kırılamayan bir döngü içinde besinin fiyatı sofralara gelene kadar daima artıyor.
