Prof. Dr. Selva Demiralp
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Şahap Kavcıoğlu, çarsamba günü yaptığı konuşmada TCMB’nin odağının manşet enflasyondan çekirdek enflasyona kaydığı sinyalini verdi.
Elbet ki her merkez bankası çekirdek enflasyonu yakından takip eder.
Çekirdek enflasyon, besin ve güç üzere merkez bankası tarafından direkt denetim edilemeyen kalemlerin manşet enflasyondan çıkarılmasıyla elde edilir.
Merkez bankalarının performanslarını daha güzel değerlendirebilmelerine ve manşet enflasyondaki kalıcı trendleri görebilmelerine yardımcı olur.
Lakin bu durum merkez bankalarının çekirdek enflasyonu hedeflemesi manasına gelmez.
Eski Fed lideri Janet Yellen’in bir basın toplantısında vurguladığı üzere, satın alma gücünü belirleyen enflasyon manşet enflasyondur.
Merkez bankasının vazifesi de fiyat istikrarını sağlamak sureti ile satın alma gücünü koruyabilmek olduğundan manşet enflasyonun hedeflenmesi daha uygun görülür.
TCMB’nin teorik bir münasebet ile çekirdek enflasyon vurgusuna geçtiğini zannetmiyorum. Bu adım daha çok siyasi baskılarla faiz indirimine zorlanan bir merkez bankasının çekirdek enflasyonda gözlenen düşüşü öne sürerek faiz indirimine “bahane araması” olarak yorumlanabilir.
Dünkü konuşma sonrası TL’de gözlemlenen ani paha kaybı, vaktinden erken gelecek bir faiz indirimi beklentisinin piyasalarda yarattığı bu rahatsızlığı yansıtıyor.
Zira manşet enflasyonun yüzde 19’u geçtiği bir ortamda gelecek faiz indirimi, hafta başında OVP’de açıklanan yüzde 16’lık sene sonu enflasyon varsayımını bile tehlikeye sokar.
Bir defa daha, siyasi baskılarla köşeye sıkışmış bir merkez bankasının piyasaları ürkütmemek ismine ikna edici olmaktan uzak, makroekonomik temelleri zayıf bir bağlantı atağına şahit oluyoruz.
Merkez bankasının bu tıp açıklamaları kredibilitesini daha da sarsıp ileriye yönelik enflasyonist riskleri artıran bahtsız gayretler olmaktan öteye gidemiyor.
Yıpranan bu kredibilite TCMB’nin “kötü merkez bankası” örneği olarak gösterilmesine sebep oluyor.
Çok değil yaklaşık iki ay evvel Fed lideri Jerome Powell’ın 15 Temmuz’da ABD kongresinde yaptığı sunumda Senatör Neely Kennedy şöyle dedi:
“Baskılara karşı durun. Pek çok kişi sizden toplumsal siyasetlere, kültürel olaylara ve Fed misyonu ile ilgisi olmayan ekonomik siyasetlere müdahil olmanızı isteyecektir. Bu dünyanın her yerinde oluyor. Merkez bankacılığı sisteminin büsbütün politize olduğu Türkiye üzere olmamıza müsaade vermeyin. “
Merkez bankasının politize olması neden berbat?
Senatör Kennedy’nin de tabir ettiği üzere, merkez bankası üzerindeki baskılar yalnızca Türkiye’ye has bir olgu değil. Türkiye’ye has olan durum, siyasi baskılara ek olarak merkez bankasının da bu baskılara direnç gösteremiyor oluşu.
İşte bu nedenle TCMB makus merkez bankası örneği olarak gösteriliyor.
Bloomberg arşivlerinde yer alan haberlerin taranmasından derlenen bu bilgi, 2011 sonrası misyonda bulundukları her senede iki siyasi önderin faiz indirimi çağırısı içeren demeç sayısını gösteriyor (Cem Çakmaklı ve Gökhan Şahin Güneş ile yaptığımız akademik çalışmadan).
Bu demeçleri siyasi baskının yoğunluğuna işaret eden bir gösterge olarak düşünürsek, siyasi baskıların Türkiye’ye özel bir durum olmadığını görebiliriz.
Bilhassa de Trump’ın başkanlığının ikinci yarısında Fed’in de önemli siyasi baskıya maruz kaldığını söyleyebiliriz.
Trump periyodunda önemli siyasi baskıya maruz kalsa da Fed’in oturmuş kurumsal bağımsızlığı bu durumdan etkilenmemiş görülüyor.
Her ne kadar 2019 yılında gelen faiz indirimleri Trump’ın baskıları ile tıpkı periyoda denk gelmiş olsa da, bu indirimlerin Fed’in kendi iradesi ile alınmış kararlar olması ihtimali kanımca çok daha yüksek.
Zira şayet bu indirimler ekonomik temellerden uzak ve salt Trump’ı mutlu etmek için alınmış kararlar olsaydı o vakit iktisadın ısınıp yaklaşık 12 ay içinde enflasyonist baskıları tetiklemesi gerekirdi.
Halbuki 2020 sonundaki manşet PCE enflasyonu yalnızca 1.2 olup Fed’in yüzde 2’lik maksadının neredeyse yarısına denkti. PCE enflasyonu, ABD’de hanehalklarının tükettiği mal ve hizmet fiyatlarındaki değişimleri göz önüne alan bir gösterge.
Bu nedenle, şayet Fed eleştirilecekse siyasi baskıya boyun eğdiği için değil, tersine gereğince faiz indirimine gitmediği için eleştirilebilir tahminen.
Lakin şayet faizleri sıfıra çekseydi o vakit da pandemiye klasik siyaset aracını tüketmiş olarak girecek ve çabucak miktarsal genişlemeye gitmek durumunda kalacaktı.
Türkiye’de durum Fed’den çok farklı. Bizde 2011 sonrası periyotta giderek artan siyasi baskıların enflasyon ve merkez bankası kredibilitesi üzerinde önemli bir bedeli olduğunu görüyoruz.
Bu periyotta artan siyasi baskılar paralelinde enflasyon giderek gayeden uzaklaştı. Buna karşılık enflasyon değerine büyüme zorlaşırken yeni istihdam yaratılamaz oldu.
Yeniden eski Fed liderlerinden Ben Bernanke’nin 2010 yılındaki bir konuşmasında dediği üzere, merkez bankası bağımsızlığının olmaması uzun vadede daha çok enflasyon yaratırken bu enflasyon karşılığında üretim ve istihdam yaratılamıyor.
TCMB ne yapabilir?
Hareket alanı epey daralan TCMB’yi sıkıntı günler bekliyor. Ağustos başında Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından faiz indirim çağırısı yinelenirken Ağustos sonundaki Jackson Hole toplantısnda Fed lideri Powell tahvil alımlarında bir azaltımaya gidecekleri sinyali verdi.
Öteki gelişmekte olan ülke merkez bankaları buna hazırlık olarak sıkı para siyasetine geçerken TCMB’nin faiz indirimine gidebilmesi çok sıkıntı.
Fed’in sıkı mali duruşa geçtiği bir ortamda gelecek vakitsiz bir faiz indirimi yalnızca Türkiye’nin finansal istikrarını tehdit etmekle kalmayıp başka gelişmekte olan ülkeler için de bir tehdit oluşturabilir.
TCMB’ye kritik bir misyon düşüyor. Lider Kavcıoğlu, faiz indirimi durumunda piyasalardaki hasarı asgariye indirecek bir irtibat arayışı yerine hükümetle olan bağlantısına yük vermelidir.
Erken gelecek bir faiz indiriminin geri tepeceğini hükümete izah etmelidir. Çünkü bugünkü kaidelerde gelecek faiz indirimi, enflasyon beklentilerini ve risk primini artırarak iktisat üzerinde daraltıcı bir tesir yapacaktır.
Bu çeşit bir indirimi “çekirdek enflasyon odağına geçişle” izah etmeye çalışmak inandırıcılığı olmayan beyhude bir deneme olmaktan öteye geçemeyecektir.
