Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan dün yaptığı konuşmada, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) rezervlerinin 109 milyar dolar düzeyinde olduğunu, süreci tamamlanan süreçlerle rezervlerin 115 milyar doların üzerine çıkacağını söyledi.
Erdoğan’ın açıklamasına muhalefetten ve ekonomistlerden tenkitler geldi. Muhalefet, brüt rezerv ile net rezerv ortasındaki farka işaret ederek Erdoğan’a reaksiyon gösterdi.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, “109 milyar lira, artı 6,5 milyar da IMF’den gelecek. 115 milyar dolar kimin parası? Katar, Güney Kore’den borçlanmışız, IMF’den para almışız. Bu para bizim paramız değil. Gerçekte Merkez Bankası’nın döviz rezervi eksi 53 milyar 200 milyon dolar. Devleti yöneten şahısların halka doğruyu söylemesi gerek” dedi.
CHP İstanbul Milletvekili Gürsel Tekin ise net rezervin ekside olduğunu belirtti:
“Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) brüt rezervi 109 milyar dolar. 85 milyar 250 milyon yükümlülüğü var. Net rezerv 23 milyar 760 milyon dolar. SWAP yani emanet paraları çıkartın, gerçek rezerv eksi 42 milyar 640 milyon dolar. Milletin gözünün içine bakıp palavra söylemenin alemi yok.”
TCMB’nin rezervi ne kadardı, ne kadar olacak?
13 Ağustos tarihli haftalık raporuna nazaran, Merkez Bankası’nın 107,1 milyar dolarlık brüt rezervi bulunuyor. Tüm yükümlülükleri ve SWAP süreçlerini çıkarınca geriye kalan net rezerv, eksi 41,3 milyar dolar olarak görünüyor.
Güney Kore ile yapılan 2 milyar dolarlık SWAP muahedesi sonrası brüt rezerv meblağı 109 milyar dolar seviyesine yükselecek. Lakin kelam konusu süreç SWAP muahedesi olduğu için net bedellerde bir güzelleşmeye yol açmayacak.
Yani Erdoğan’ın 109 milyar dolar olarak açıkladığı meblağ, Merkez Bankası’nın kasasında bu süreç sonrası görünecek brüt rezerve denk düşüyor.
Milletlerarası Para Fonu’nun (IMF) üye ülkelere pandemi devrinde açtığı kredi limitinden Türkiye’nin alacağı 6 milyar doların üzerindeki borcun eklenmesiyle brüt rezervlerin 115 milyar dolara çıkması bekleniyor.
‘IMF’den gelen para, net rezervlerde bir güzelleşmeye yol açmıyor’
Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Yalçın Karatepe, BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada, brüt rezervlerin 109 milyar dolardan 115 milyar dolara çıkacak olmasını şöyle yorumluyor:
“Türkiye, IMF’den yaklaşık 6,4 milyar dolar borçlanmış oldu. Lakin bu, net rezervlerde bir güzelleşmeye yol açmıyor zira kasaya giren bu para IMF’ye olan bir yükümlülük olarak bilançoda görünüyor. Lakin bu paranın gelmesi yeniden de kıymetli, zira Türkiye’ye döviz girişinin olması değerliydi. SWAP’lar üzere belirli vadelerle yenilenmesi gereken bir şey değil, biraz daha kalıcı bir para olacağı için de kıymetli.”
‘Net rezervdeki toparlanma kâfi değil’
Karatepe’ye nazaran Türkiye’nin net rezervlerinde de son 10 ayda, ihracat ve turizmdeki canlanmaya dayanan bir ölçü toparlanma var lakin bu kâfi değil:
“Net rezerv, eksi 50 milyar dolar civarlarından, yaklaşık eksi 40 milyar dolara hakikat toparlanmış görünüyor. Biraz düzgünleşme var ancak bu Türkiye’nin döviz açığının güçlü biçimde var olduğu gerçeğini değiştirmiyor. Vatandaşın döviz talebi de epeyce güçlü seyrediyor. Net rezervlerimiz hala ekside. Münasebetiyle Türkiye’nin döviz kazandırıcı işler yapması gerekiyor.
“Bizim olağanda beklediğimiz, Merkez Bankası’nın güçlü rezervlere sahip olması. Bilhassa Türkiye üzere ani kur hareketlerinin olduğu bir ülkede, döviz rezervlerinin güçlü olması kıymetli bir itimat ögesi. Zira kurlardaki hareketi de sınırlama gücüne sahip. Ama Türkiye maalesef bu hususta hala tatmin edici bir bilgiye sahip değil. Net rezervlerimiz hala ekside.”
Milletlerarası rezerv nedir?
TCMB’nin (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası) tarifine nazaran memleketler arası rezervler; ülkelerin para otoriteleri tarafından denetim edilen, kullanıma hazır, birbirlerine çevrilebilme özelliği bulunan ve milletlerarası ödeme aracı olarak kabul edilen varlıklar.
Milletlerarası rezerv olarak sayılan varlıklar şunlar:
- Konvertibl (birbirlerine dönüştürülebilir) döviz varlıkları (euro, ABD doları, İngiliz sterlini vb.)
- Memleketler arası standartta altın
- Özel Çekme Hakları
- Milletlerarası Para Fonu (IMF) Rezerv Konumu
Rezervler neden değerli?
TCMB’ye nazaran döviz rezervlerinin düzeyi, bilhassa gelişmekte olan ülke ekonomilerinde şu açılardan kıymetli:
- Karşılaşılabilecek iç ve dış şokların yarattığı aksiliklerin giderilmesi
- Dış borç servisinin tertipli olarak gerçekleştirilmesi
- Milletlerarası finans etrafları ile piyasalarda, ülkeye duyulan itimadın artması
Türkiye’de altın ve döviz rezervlerini saklamak ve yönetmekle vazifeli olan kurum, Merkez Bankası.
Merkez Bankası, aşağıdaki maksatlar doğrultusunda rezervleri gizli tutuyor:
- Para ve kur siyasetlerine olan inancı sağlamak ve bu siyasetleri desteklemek
- Hazine’nin yabancı para iç ve dış borç ödemelerini gerçekleştirmek için gerekli olan dövizi hazır bulundurmak
- Ekonomiyi yurt içi yahut yurt dışında oluşabilecek ani finansal değişimlere karşı güçlü hâle getirmek
- Memleketler arası piyasalarda iktisada duyulan itimadı artırmak
TCMB, rezervleri nasıl saklıyor?
Merkez Bankası, rezervlerin idaresinde ülke menfaatine öncelik verdiğini aktarıyor. Bu gayeyle, milletlerarası rezervleri, anaparanın korunması ve gerekli likiditenin sağlanması için düşük riske sahip yatırım araçlarında pahalandırıyor.
Merkez Bankası, rezerv idaresi sırasında karşılaşılabilecek risklerin belirlenmesi, kıymetlendirilmesi ve kabul edilebilir hudutlar içinde tutulabilmesi için risk idare stratejisi uyguluyor. Ayrıyeten elindeki rezervlerin düzeyini, nizamlı aralıklarla internet sitesinde yayımlıyor.
TCMB hangi rezerv hesaplamalarını açıklıyor?
TCMB, her hafta açıkladığı Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’nde toplam döviz rezervlerini ve brüt döviz rezervlerini açıklarken net döviz rezervlerine dair dataları ayrıyeten yayımlamıyor.
Brüt ve net döviz rezervi nedir?
Ekonomist Mahfi Eğilmez’e nazaran, brüt ve net döviz rezervi ortasındaki fark şöyle açıklanabilir:
Merkez Bankası, döviz rezervlerinin tamamının sahibi değil.
TCMB’nin rezervlerinin bir kısmı bankaların Merkez Bankası’nda tutmak zorunda olduğu mecburî karşılıklardan oluşuyor
Bunları bir çeşit emanet döviz olarak görmek mümkün.
TCMB’nin son yıllarda rezerv opsiyon düzeneği aracılığıyla, TL mevduatlar karşılığında alması gereken mecburî karşılıkları dövizle yatırma esnekliği tanımasıyla bu döviz rezervlerindeki emanet meblağda artış oldu.
Döviz rezervlerinin bir kısmının emanet olması nedeniyle Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin toplamı brüt döviz rezervlerini gösteriyor.
Merkez Bankası’nda emanet olarak duran ölçüler düşüldüğünde net döviz rezervine ulaşılıyor.
Net döviz rezervi nasıl hesaplanıyor?
Net döviz rezervi, TCMB datalarında etkin kısımda yer alan dış varlıklardan, pasif kısımda bulunan toplam döviz yükümlülüklerini çıkardıktan sonra elde edilen sayının o günün kuruna bölünmesiyle hesaplanıyor.
Formül şu biçimde:
Net Rezerv = (Dış Varlıklar – toplam döviz yükümlülükleri) / Dolar-TL kuru
Swap hariç net rezerv ne demek?
Ekonomist Eğilmez’e nazaran net rezerv ölçüsü, swap süreçleriyle elde edilmiş (emanet) dövizleri de kapsadığı için bu sayı tam olarak net rezervi tabir etmiyor.
Bu yüzden net döviz rezervini emanet dövizleri çıkararak görebilmek için bu ölçüden swap karşılığı elde edilmiş döviz fiyatını düşmek gerekiyor.
Swap hariç net rezerv ise şu biçimde hesaplanabiliyor:
Swap hariç net rezerv = Net rezerv – Swap süreçleri toplamı
Net döviz rezervi neden kıymetli ve bu data neden tartışma yaratıyor?
Türkiye’nin net döviz rezervlerinin eksiye düştüğüne dair hesaplamalar, son bir yıldır tartışma yaratan bir bahis.
Döviz rezervleri bir ülkenin dış borç ödemesinde elini rahatlatırken, gerekmesi halinde harcayabileceği bir kaynak olması açısından kıymet taşıyor.
Ekonomistler, piyasada genel kural olarak net rezervlerin üç aylık ithalatı karşılayacak ölçüde olmasının beklendiğini belirtiyor.
- Merkez Bankası rezervleri nedir, nasıl hesaplanır?
- 2003 sonrası en düşük seviyeye inen Merkez Bankası’nın net döviz rezervleri neden kıymetli?
- ‘128 milyar dolar’ tartışması nasıl başladı, Türkiye’nin döviz rezervleri ne durumda?
Türkiye’nin döviz rezervlerinin gelinen mevcut durumda bu ölçünün altına düştüğü öne sürülüyor.
İktisadın yavaşlaması durumunda TCMB’nin elindeki rezervleri borç ödemesinde tampon olarak kullanması gerekebilir. Net rezervlerin eksiye düşmesi ise bu hususta elinin kuvvetli olmamasına neden oluyor.
Buna nazaran Nisan 2003’ten bu yana net döviz rezervleri bu kadar düşük bir seviyeye hiç inmedi.