Onur Erem-BBC Türkçe
2021 başında brüt minimum fiyat, yüzde 21,56’lık artırımla 3 bin 577 TL’ye yükselse de Türk Lirası’nın yıl içindeki paha kaybı, alım gücünün azalmasına yol açtı.
2016 başında Türkiye’de brüt minimum fiyatın karşılığı 518 euro’ydu. Bugün ise bu sayı 317 euroya kadar düştü.
Türkiye, Avrupa Birliği (AB) üyeleri ve birliğe aday ülkeler içinde minimum fiyatı evvelki yıllara nazaran daha düşük tek ülke.
2016 başında Türkiye’deki minimum fiyat 14 AB üyesi ve birliğe aday ülkeden daha yüksekti.
Bugün ise Türkiye’deki minimum fiyat sırf Arnavutluk’takinden fiyattan daha yüksek.
Minimum fiyatın Türkiye özelinde farklı bir kıymeti de var: Çalışanların birden fazla taban fiyat civarında maaş alıyor.
Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) datalarına nazaran bu, AB ortalamasından 6 kat fazla.
Türkiye’de 2013 yılında ortalama maaş taban fiyatın bayanlarda 1,77, erkeklerde 2 katıyken bu oran 2019’da bayanlar için 1,24’e, erkekler için de 1,49’a düştü.
Türkiye’de çalışanların birçok her yıl enflasyon oranında maaş artırımı alıyor.
Taban fiyat ise son 19 yılda 2006, 2008 ve 2016 yılları dışında her vakit enflasyonun üzerinde zamlandı.
‘Genel tüketici enflasyonunu temel almak hakikat değil’
Kocaeli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde sanayi ilgileri, emek tarihi ve çalışma hukuku üzerine çalışmalar yürüten Doç. Dr. Aziz Çelik, taban fiyata artırım yaparken genel tüketici enflasyonunu temel almanın yanlışsız olmadığı görüşünde.
BBC Türkçe‘ye konuşan Çelik taban fiyatla geçinen şahısların harcamalarında besinin çok daha yüksek bir hissesi olduğunu ve besin enflasyonunun yüksek olduğu devirlerde enflasyon oranındaki artırımın kâfi kalmayabileceğini söylüyor.
Aziz Çelik’e taban fiyata yapılacak artırımın, düşük gelirlilerin enflasyon sepetini dikkate alması gerektiğini vurguluyor.
Lakin Çelik’e nazaran bu da kâfi değil. Çelik, taban fiyat hesaplanırken ekonomik büyümenin de dikkate alınması ve personellere bundan da hisse verilmesi gerektiğini söylüyor.
Minimum fiyat enflasyonun üzerinde zamlanırken, öteki emekçi ve memurların çoklukla enflasyon civarında artırım alması ise onların maaşını taban fiyata yaklaştırdı.
Hatta toplumsal medyada minimum fiyatın artmaması gerektiğini, artması durumunda kendi maaşlarının minimum fiyat düzeyinde olacağını yazan kullanıcılar da oldu.
Çelik, son yıllarda öbür fiyatların üst çekilememesi nedeniyle emekçilerin büyük bir kısmının minimum fiyat aldığını, mimarlık ve mühendislik üzere uzun eğitimler gerektiren işlerin bile başlangıç maaşının taban fiyat düzeylerine düştüğünü, lakin burada tahlilin minimum fiyatı artırmamak değil, öteki maaşları da birebir oranda artırmak olduğunu söylüyor.
Aziz Çelik bunun yolunun da çalışanların sendikalarda örgütlenerek pazarlık güçlerini artırmasından geçtiğini anlatıyor.
Taban fiyat ne kadar olmalı?
Pekala 2022’de taban fiyat ne kadar olmalı?
Taban Fiyat Tespit Kurulu Aralık ayında, önümüzdeki yıl için artırım oranına karar verecek.
Artırım oranı konusunda beklentiler ise yüksek.
AKP Genel Lider Yardımcısı Vedat Demiröz, taban fiyatı “en azından insani bir biçimde yaşama düzeyine getireceklerini” söyledi.
Demiröz, “Bu yıl şunu söyleyebilirim, taban fiyat geçinebilecek bir noktada yayınlanacak, ona getirilecek” dedi.
Türkiye’nin en büyük emekçi sendikaları konfederasyonu olan Türk-İş’in lideri Ergün Atalay da “45 yıldır minimum fiyat belirleniyor, bu yıl 45 yıla bedel bir yıl olacak” dedi.
Atalay, mevcut minimum fiyatla geçinmenin imkansız olduğunu söyledi.
Türk-İş 1 milyon civarında emekçiyi temsil ediyorVergi ve kesinti düzenlemesi
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım ise “enflasyon karşısında emeği koruyacak bir artırım gerektiğini” söyledi.
Alım, taban fiyattaki vergi ve kesintilere dair bir düzenleme de yapılabileceğini ekledi.
Sendikaların son yıllarda minimum fiyattan alınan vergi ve kesintilerin düşürülmesine yönelik talepleri vardı.
Doç. Dr. Aziz Çelik de bunun mümkün olduğunu, herkesin taban fiyat kadar gelirinin vergiden muaf tutulmasıyla bunun sadece taban ücretlilerin değil, tüm çalışanların gelirini artıracağını söylüyor.
Çelik, yıllardır lisana getirilen bu talebin bugün iktidar tarafından değerlendirmeye alınmasının ardında siyasal tercihler olabileceğini anlatıyor ve “Bunlar oy getirmesi kolay mekanizmalar” diyor.
Türkiye’de brüt taban fiyat olan 3 bin 577 TL’den yaklaşık 1019 TL kesinti yapılıyor.
Bunlar içinde sigorta primi, işsizlik sigortası primi, gelir vergisi ve damga vergisi var.
Bu kesintilerin akabinde bekar bir minimum ücretlinin eline net 2 bin 825 TL geçiyor.
Bu maaşın patrona maliyeti ise 4 bin 203 TL.
Türk-İş’in Eylül 2021 hesaplamalarına nazaran bekar bir kişinin yaşama maliyeti aylık 3 bin 709 TL, dört kişilik bir ailenin açlık sonu 3 bin 49 TL, tıpkı ailenin yoksulluk hududu ise 9 bin 931 TL.
Bu durumda dört kişilik bir ailenin yoksulluktan kurtulması için iki ebeveynin de taban fiyatın neredeyse iki katı maaş alması gerekiyor.
BBCBu ölçüler büyük kentlerde daha da yükseliyor.
Doç. Dr. Aziz Çelik de iki kişinin çalıştığı ve taban fiyat aldığı bir ailenin yoksulluk sonunun altına düşmemesi gerektiğini söyleyerek, yoksulluk sonunun yarısından az olmayan bir taban fiyat verilmesi gerektiğini vurguluyor.
Siyasi partilerden de minimum fiyata dair çeşitli talepler gelmeye başladı.
CHP Sözcüsü Faik Öztrak, minimum fiyattan alınan verginin kaldırılmasını ve yılda bir yerine iki defa artırım yapılmasını talep etti.
2021’in ikinci yarısı için hemen bir telafi artırımı yapılması gerektiğini söyleyen Öztrak, “Senenin başında minimum fiyat 385 dolardı. Artık 291 dolar. Fark 94 dolar. Evvel 94 doları millete iade et” dedi.
HDP ise milletvekilleri, cumhurbaşkanı ve bürokratların maaşlarının taban fiyatın üç katı ile sonlandırılmasını talep etti.
DİSK bilgilerine nazaran Türkiye, AB ve aday ülkeleri içinde başbakan yahut devlet lideri maaşının minimum fiyata kıyasla en yüksek olduğu ülke.
TBMM Plan ve Bütçe Kurulu toplantısında bir önerge veren HDP İktisat Siyasetlerinden Sorumlu Eş Genel Lider Yardımcısı Garo Paylan, bu gelir eşitsizliğinin kamu vicdanını yaraladığını söyledi.
Paylan, “Asgari fiyat yükselsin ve milletvekili maaşları minimum fiyata bağımlı hâle gelsin. Şayet maaşlarınızın düşmesini istemiyorsanız taban fiyatı daima birlikte artıralım diyorum” dedi.
Önerge AKP ve MHP’li üyelerin oylarıyla reddedildi.
UYGUN Parti Kalkınma Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Prof. Dr. Ümit Özlale, yüzde 35 ile 40 ortasında bir artırım beklediklerini söyledi.
HaberTürk müellifi Muharrem Sarıkaya’ya konuşan Özlale, bunun erken seçim hazırlığına işaret ettiğini de öne sürdü.