Getty ImagesPara siyasetinde temel prensipler vardır:
- Koyulan amaçlarla dengeli hareket edilmelidir. O gayelere ulaşmak için nasıl bir yol haritası izleneceği, hangi kıstaslara bakılacağı açıklanmalıdır.
- Açıklanan siyasetlere inanç duyulmalı, merkez bankasının marifetinden kuşku duyulmamalıdır. Merkez bankasına inanç duyulup verdiği maksada ulaşılacağına inanılırsa enflasyon beklentileri çıpalanır.
- Bağlantı şeffaf olmalıdır. Merkez bankası neyi neden yaptığını net bir lisanla anlatabilmeli ve piyasaları ikna edebilmelidir.
Şayet merkez bankası bu prensiplere uygun hareket ederse o vakit daha karar açıklanmadan piyasalar merkez bankasının ne tarafta karar alacağını kestirim edip o istikamette fiyatlamalara başlarlar. Açıklanan karar bunun teyidi olur. Gereksiz oynaklık yaşanmadan ve faizlere fazla müdahale etmeden fiyat istikrarı sağlanır.
Bu hafta, evvel FED akabinde TCMB kararları geldi. Elbet her ülkenin koşulları para siyaseti uygulamalarında nüanslar gerektirebilir. Fakat temel prensiplere sadık kalınmalıdır.
Merkez bankaları iktisadın içinde bulunduğu kuralları değerlendirmede, maksatlara ulaşmak için gerekli olan adımları tespit etmede yanılgı yapabilir. Lakin bunlar daha anlaşılabilir ve affedilebilir yanılgılardır. Büyük yanılgılar ise üstte bahsettiğim temel prensiplerin ihlal edilmesidir. Bu cins yanlışların bedeli inanç kaybı, çok piyasa oynaklığı, büyük faiz değişiklikleri, krizler ve istihdam kayıpları ile ödenir.
Artık bu hafta gelen iki merkez bankasının kararını bu çerçeveden değerlendirelim.
ABD Merkez Bankası Kararı
Mayıs 2013’te, tahvil alım programının sonlandırılacağı inyalini veren FED, sonradan “taper tantrum” diye anılan irtibat kazasını yaşamıştı. Verilen iletinin orta vadeli bir yol haritası olduğunun anlaşılamaması piyasalarda panik yaratmış, temel prensipte yaşanan aksamanın bedeli büyük olmuştu.
Pandemi periyodunda, geçmiş yanılgısından ders almış bir FED çıktı karşımıza. Temmuz ayından bu yana tahvil alımlarını azaltacağına piyasaları hazırlayan FED, Çarşamba günü artık somut bir biçimde vaktin çok yaklaştığını söylerken piyasalarda sekiz yıl evvel kopan fırtınadan eser yoktu.
FED’in para musluklarını yavaş yavaş kapatacağı haberi alıştıra alıştıra ve piyasa dostu bildirilerle desteklendiği için çok oynaklık yaratmadan kabul edildi.
Dünkü toplantıda FED “tapering” kararına ek olarak artan enflasyona karşın neden faiz artırımlarında çabuk etmediğini piyasalara açıklamakla yükümlüydü. Bunu da net bir biçimde izah ettiler. 2021 için enflasyon iddialarını üst revize ederken büyüme kestirimi aşağı revize edildi.
Bu şu demek: Enflasyon talep değil arz kaynaklı. Pandeminin yarattığı arz kaynaklı tesirlerin süreksiz olduğuna inanıyoruz. Onun için ivedi bir faiz artışına gidip ekonomiyi boğmak istemiyoruz.
FED’in çizdiği makro fotoğraf piyasalar tarafından dengeli bulunuyor ve satın alınıyor. Enflasyon beklentileri yüzde 2’lik amaca büyük ölçüde çıpalı. Hatta dünkü karar sonrasında bir kesim daha azaldı. Aslında FED’in elini rahatlatan da bu inanç. Zira FED’i eleştirenlerin de sıklıkla lisana getirdikleri üzere bir kez merkez bankasına itimat kaybolur ve beklentiler çıpadan çıkarsa fiyat istikrarı sağlamak acı reçete gerektirir.
Bu da sonu stagflasyona kadar varan bir kaygı tünelinin kapısını açabilir.
TCMB kararı
Kelamın tam bu noktasında içeriye dönelim. Dün TCMB de bir karar açıkladı. Lakin FED’in tersine TCMB kararında öngörüden eser yoktu. Geçmişteki yanlışlardan ders alındığına dair bir işaret yoktu.
Kararın öngörülemez olmasının sebebi bağlantısının yapılmamış olması değildi aslında. Çünkü çok değil birkaç hafta evvel lider Kavcıoğlu TCMB’nin odağının çekirdek enflasyona kayacağını söylerken bir faiz indirimi beklentisi de oluşturmuştu . Lakin enflasyonun yüzde 20’ye dayandığı, dış borcun yüksek, döviz rezervlerinin negatif ve de FED’in bir gün evvel sıkı para siyaseti verdiği bir ortamda faiz indirimi için alan bulunmuyordu.
İşte bu nedenle, tüm siyasi baskıya karşın faiz indirimine ihtimal verilmedi.
Makroekonomik koşulları bizden çok daha elverişli ve enflasyon konusunda bizden çok daha uygun pozisyonda olan ülkeler bile FED kararını daha sıkı para siyaseti ile karşılarken TCMB’nin faiz indirimine gitmesi yabancı medyada da şaşkınlıkla karşılandı.
Dün alınan karar ne TCMB amaçları ile dengeli, ne bağlantısı tesirli, ne de piyasalara inanç verebilen bir karardı. Bu biçimde, para siyasetinin üç temel prensibini de ihlal eden ve Türkiye iktisadının dirayetini test eden bir karar olarak tarihe geçti.
TCMB’nin misyonu üzerindeki baskıya karşılık hükümeti bu kararın yanlışlığına ikna etmekti.
Faiz indiriminin piyasa istikrarlarını bozacağı, piyasa faizlerini indirmek şöyle dursun daha çok artışa sebep olacağı, gerek kur gerekse faiz baskıları ile iktisat üzerinde daha daraltıcı bir tesir yapacağı, enflasyonu tamamen raydan çıkararak yoksullukta büyük artış yaratacağı, büyük bir kur şokuna taban hazırlayacağı hükümete anlatılmalıydı.
Bu olmadı. Onun yerine çok riskli ve yanılgılı bir kararla faizler indi.
- Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 18’e indirdi
- Faiz-enflasyon-kur ortasında nasıl bir bağlantı var?
- ABD Merkez Bankası siyaset faizini sabit tuttu
Bundan sonra ne olur?
TCMB’nin kararını takiben kur ve piyasa faizleri artışa geçti. Bu şaşırtan değil beklenen bir reaksiyon. Nasıl ki kredibilite sahibi bir FED piyasa beklentilerini çıpalayıp, faiz artırmadan bile beklentilerin artmasını engelliyorsa bizde de tam aykırısı oluyor.
Kredibilitesi ve beklentiler üzerinde bir denetimi olmayan bir merkez bankası, üzerine bir de faiz indirip “merak etmeyin talep çok baskılanmıştı da o yüzden faiz indirdim” deyince kimse inanmıyor.
FED için bile “enflasyon denetimini kaybederse stagflasyon tehlikesi yaratır” ikazları yapılan bu günlerde, TCMB’nin faizi daha da indirmesi gelecekte yaşanacak stagflasyon riskini kat kat artırıyor. Kur ve enflasyonun çığırından çıkacağı kaygısı ile TL talebi düşüyor. Bu durum kurda ve faizde sıçrama yaratıyor.
TCMB’nin uzunca bir müddettir siyasi baskı ile hareket etmekte olduğunu gözlemiyoruz. Lakin giderek TCMB liderlerinin misyon mühletleri kısalırken baskı altında alınan kusurlu kararların boyutları da artıyor.
TCMB dün huzursuz bir halde başlattığı faiz indirim döngüsünü patlama noktasına gelinceye karar devam ettirmeye çalışacaktır. Lakin geçmişten farklı olarak bu sefer patlama noktasına çok daha süratli erişileceğinden telaş ediyorum.
Tekrar geçmişten farklı olarak son derece kırılgan bir noktada bulunan ekonomimizde faiz indiriminin süreksiz bir genişleme bile yaratamayacağını, aksine artacak kur ve enflasyonla büyümenin aşağı çekileceğini düşünüyorum.