Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde Moskova’ya yönelik ekonomik yaptırımlar artmaya devam ediyor. Pekala Rus iktisadı dışarıya ne kadar bağımlı? Yaptırımlar Rusya’yı nasıl etkileyebilir? Dataları ve uzman yorumlarını inceledik.
2019 bilgilerine nazaran Rusya’nın en büyük ihraç kalemi petrol, doğalgaz ve bunlardan elde edilen eserler.
407 milyar dolarlık ihracatın yüzde 59’undan fazlasını petrol eserleri oluştururken, mineraller ve bedelli metaller de başka büyük kategorilerden.
Rusya’nın 2019’daki ihracatının yüzde 38’i Avrupa ülkelerineydi.
Rusya’nın güç ihracatı şimdilik yaptırım kapsamına alınmadı ve savaş nedeniyle artan petrol fiyatları, Rusya’nın gelirinin de artmasına yol açtı.
Ama Rusya için olumlu gözüken bu tablo uzun sürmeyebilir.
Rus gazı ve petrolünün en büyük müşterilerinden olan Avrupa Birliği’nin güç güvenliği nedeniyle farklı kaynaklara yönelme eğilimi, önümüzdeki yıllarda Rusya’nın ihraç pazarını daraltabilir.
Milletlerarası Güç Ajansı’nın (IEA) 3 Mart’ta yayınladığı çalışmaya nazaran, Avrupa Birliği’nin bir yıl içinde atacağı 10 adımla Rusya’dan ithal ettiği gazı yüzde 30 azaltması mümkün.
IEA Yöneticisi Fatih Birol “Kimse artık hayal görmüyor. Rusya’nın doğal gaz kaynaklarını ekonomik ve politik bir silah olarak kullanması, Avrupa’nın önümüzdeki kış Rus gaz arzında belirsizlikle karşılaşmaması için bu yıl süratle harekete geçmesi gerektiğini gösteriyor” diyor ve ekliyor:
“Bu plan bir yandan Rus gazına bağımlılığı azaltırken öbür yandan da pak güce inançlı ve ucuz bir geçiş sağlar.”
Bu adımların bir kısmı ve sağlayacağı öngörülen gaz tasarrufu şöyle:
- Rusya ile yeni gaz alım kontratı imzalamamak
- Doğal gazı mümkün olduğunca öteki ülkelerden almak: 30 milyar metreküp
- Yeni rüzgar ve güneş gücü projelerine sürat vermek: 6 milyar metreküp
- Mevcut nükleer ve biyoenerji güç santrallerini tam kapasite çalıştırmak: 13 milyar metreküp
- Tüketicilerden termostatlarını bir derece azaltmalarını istemek: 10 milyar metreküp
BBCEn büyük ithalat,makineler ve elektronik eserler
İthalatta ise Rusya’ya yönelik yaptırımların tesirinin kısa vadede daha fazla hissedilebileceği kategoriler birinci sıralarda yer alıyor.
Rusya’nın 238 milyar dolarlık ithalatında makine kategorisi birinci sırada. Bu kategoride yer alan bilgisayarlar, ofis eserleri, endüstriyel üretim için gerekli makineler, bağlantı araçları ve öteki elektronik eserler, Rus iktisadının dışardan gereksinim duyduğu eserlerin başında geliyor.
Bu kategorilerde pek çok şirket Rusya’ya yaptırım uygulamaya başladı. Intel, AMD, Nvidia ve Apple üzere birtakım büyük çip ve bilgisayar üreticileri Rusya’ya eser göndermeyi bıraktı.
Bunun Rus iktisadı üzerinde uzun sürecek bir tesiri bekleniyor. En gelişmiş çipleri üreten ve ABD’nin Asya’daki en büyük müttefikleri ortasında yer alan Tayvan, Güney Kore ve Japonya bu alanda Rusya’ya boykot uygulamaya karar veren ülkeler ortasında.
- Brent petrol, Rus gücüne ambargo tasasıyla 140 dolara yaklaştı
Çip ıstırabı
ABD Lideri Joe Biden da yaptırımları duyururken “Rus iktisadının stratejik dallarında gereksinim duyduğu teknolojiye erişimi kısıtlayarak Rusya’nın endüstriyel kapasitesini kısıtlayacağız” sözlerini kullanmıştı.
Çiplerin pek çok eserin üretiminde de kullanılıyor olması, öbür bölümleri de etkileyecek.
Biden’a nazaran etkilenecek kesimlerin başında Rusya’nın askeri, uzay ve havacılık dalları de var.
Rusya’nın teknolojiye erişiminin engellenmesinin yaratacağı sonuçlar hakkında Foreign Policy mecmuası için makale yazan Tufts Üniversitesi Global İktisat Dekanı Bhaskar Chakravorti, Rusya’nın iktisadını süratle dijitalleştiren ülkelerin başında geldiğini ve bu durumun ekonomiyi derinden etkileyebileceğini söylüyor.
Rusya’nın muhtaçlık duyduğu gelişmiş çipleri ülkede üretme kapasitesinin olmadığını ekleyen Chakravorti, devletin ülkedeki çipleri tüketicilere sunmak yerine askeri teknolojilerde kullanmayı deneyebileceğini de ekliyor.
Havacılıkta kiralık uçaklar ve yedek modül meçhullüğü
Arabalar, kamyonlar, hava araçları ve bunların kesimlerini içeren ulaşım kategorisi de Rusya’nın en büyük ikinci ithalat kalemi.
Havacılık dalının en büyük aktörlerinden Boeing ve Airbus, otomotiv bölümünde de Volkswagen kümesinin da ortalarında olduğu çok sayıda büyük üretici Rusya’ya ihracatı durdurdu.
Fortune mecmuasının aktardığına nazaran Rus havayollarında bulunan uçaklar içinde Batılı şirketlerden kiralanmış uçaklar da var. Rusya federal havacılık kurumu, bu uçaklara başka ülkelerde el konabileceği gerekçesiyle, kiralık uçak barındıran şirketlerin öbür ülkelere uçuş yapmamasını tavsiye etti.
Boeing ve Airbus’tan yedek modül ve hizmet alamayacak olmak da Rus şirketlerini etkileyecek.
Rusya merkez bankası lideri (solda) ve iktisat yetkilileri, yaptırımlar açıklandıktan sonra yapılan bir toplantıda görülüyorRus hava yolları Aeroflot’un filosunun neredeyse tamamı bu iki şirketin uçaklarından oluşuyor.
Guardian gazetesine nazaran 2021’de global uçuşların yüzde 6’sını Rus şirketleri gerçekleştirmişti.
Reuters’a konuşan havacılık tahlil şirketi IBA’dan Peter Walter, Rusya’da kiralık olarak bulunan uçakların kesimlerinin, geri kalan filoyu uçar durumda tutmak için kullanılabileceğini söylüyor.
Business Insider mecmuasına konuşan, piyasa araştırması yapan Atmosphere Research Group’un lideri Henry Harteveldt’e nazaran Rusya’daki kiralık uçakların bedeli 12 milyar dolar civarında ve bunların sahipleri Rusya’dan bu uçakları geri alamayabilir.
Rusya Ulaştırma Bakanlığı da gerekirse ülkede kiralık olan yüzlerce Airbus ve Boeing uçağının kamulaştırılabileceğini duyurdu.
Otomotivde Çin tesiri
Otomotiv kesiminde ise durum havacılıktan daha farklı.
Rusya’nın kendi araba şirketleri bulunuyor. Lakin bu şirketlerin de çip boykotundan etkilenme ihtimali var.
Rusya’ya en fazla araba satan şirketler Batılı firmalar olsa da, Autocar mecmuası geçen yıl birinci kere iki Çin şirketinin birinci 10’a girmeyi başardığını, büyük bir ivmeyle büyüyen Çin şirketlerinin Rus pazarındaki hissesini artırabileceğini belirtiyor.
Çin merkezli otomotiv kesimi haber sitesi CarNewsChina.com’un aktardığına nazaran Rus bankaları SWIFT sisteminden çıkarılsa da, hem Çin hem de Rusya’nın kendi ödeme sistemini kurması, bu iki ülkenin kolay bir biçimde lokal para üniteleri üzerinden ticaret yapabilmesini sağlıyor.
Rusya’ya yönelik yaptırımlardan direkt etkilenmeyen besin, ilaç ve turizm üzere kesimlerin de Rus bankalarının bir kısmının SWIFT sisteminden çıkarılması, Mastercard ve Visa üzere ödeme şirketlerinin Rusya’ya yaptırım uygulaması üzere gelişmelerden dolaylı olarak etkilenmesi olası.
Direkt yatırımlar
Rus iktisadını etkileyecek bir başka mevzu da, direkt yabancı yatırımların azalması.
Rusya Merkez Bankası’nın internet sitesinde yer alan bilgilere nazaran Rusya son 15 yılda 554 milyar dolarlık yatırım çekti.
BBCYatırımların ölçüsü, Rusya’nın Batı’yla bağlantısına nazaran yıllar içinde değişim gösterdi. Örneğin 2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhakının akabinde 2015 yılı, Rusya’nın en az yatırım çektiği yıllardan oldu.
Bunun 50 milyar doları İngiltere, 60 milyar doları Hollanda, 24 milyar doları Almanya ve 20 milyar doları da Fransa’dan geldi.
Bu ülkeler bugün Rusya’ya yönelik yaptırımlarda başı çekiyor.
Rusya’da son 11 yılda yabancıların en fazla yatırım yaptığı dallar 93 milyar dolarla madencilik ve petrol üretimi oldu.
BBCBrüksel merkezli niyet kuruluşundan araştırmacılar Niclas Poitiers ve Marta Dominguez-Jimenez’e nazaran, iktisadını doğal gaz ve petrole bağımlı olmaktan çıkarmak isteyen Rusya için direkt yabancı yatırımların kıymeti büyük.
ABD merkezli fikir kuruluşu Atlantic Council’a nazaran, yalnızca 2014’teki Kırım’ın ilhakı sonrasında getirilen yaptırımlar, Rusya’nın ekonomik büyümesini yıllık yüzde 2,5-3 oranında azalttı.
Bu nedenle 2014 sonrası global iktisat yılda ortalama yüzde 2,3 büyürken Rusya yılda yüzde 0,3 büyüyebildi.
Bu nedenle Ukrayna’nın işgaliyle birlikte getirilen yeni ve çok daha kapsamlı yaptırımların, Rus iktisadını daha da aşağı çekmesi bekleniyor.