Samsun Onur Anıtı: Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a Çıktığı Noktaya Dikilen Anıt

Samsun Onur Anıtı, kentin merkez ilçesi olan İlkadım’da yer alıyor. Bu anıt, Atatürk’ün Samsun’a çıktığı noktaya dikilmiş. Atatürk Parkı içerisinde yer alan Samsun Onur Anıtı, Kurtuluş Savaşı’nın başlangıç anını, yani Atatürk’ün Samsun’a çıkışını, simgeliyor. 15 Ocak 1932 tarihinde resmi açılışı yapılan anıt, Cumhuriyet tarihinin on üçüncü anıtı, Heinrich Krippel’in ise Türkiye’deki dördüncü anıt çalışmasıdır.

Onur Anıtı’nın inşa fikri periyodun Samsun Valisi Kazım Paşa tarafından ortaya atılmıştır. 19 Mayıs 1927’deki temel atma merasimiyle inşası başlamıştır. İnşa için Heinrich Krippel ile $37.000’a anlaşılmıştır. Krippel, anıtın ölçüleri ve ayrıntıları için Ankara’da Atatürk’ün ikametine gitmiştir.

Heykelin tunç döküm süreçleri Viyana’da gerçekleşmiştir. 32 modül halinde döküm süreçleri tamamlandıktan sonra her bir kesim başka ayrı sandıklanmış ve Nicea vapuru ile taşınarak 15 Ekim 1931 tarihinde Samsun’a gelmiştir. Gümrük geçişi esnasında 40 bin lira gümrük vergisi istenmiştir. Vergi vilayet kurumlarında ödenemeyince kamuoyunda olumsuz tesir yaratılmaması için merkezi bütçe ile karşılanmıştır.

Heykel gümrükten çıkarılınca monte süreçleri başlamıştır ve 29 Ekim 1931 tarihinde heykel kurala monte edilmiştir.

Anıtın resmi açılış merasimi için 1. İnönü Muharebesinin yıldönümü olan 10 Ocak 1932 planlanmış fakat çalışmalar tamamlanamayınca ertelenmiştir. Merasim, aslen 15 Ocak 1932 tarihinde saat 14.00’da yapılmıştır. Açılış törenine askerî bando, askerî kıta, kentte vazifeli kolluk kuvvetleri, dernek ve resmî kurumlar, siyasetçiler, mahallî halk ve etraf halk katılmıştır.

İstiklal Marşı’nın çalmasının akabinde Mustafa Kemal’in şu telgrafı okunmuştur:

‘Muhterem Samsun halkının şahsıma karşı besledikleri asil hislerin değerli bir tezahürünü bildiren telgrafınızdan pek mütehassıs oldum. Teşekkür, muhabbet ve selamlarımın halka arzını rica ederim.’

Mustafa Kemal’in telgrafının akabinde Başbakan İsmet Paşa’nın mektubu okunmuştur:

‘Büyük Gazi’nin heykellerinin rakzı münasebetiyle vatanı seven Samsun halkının gösterdiği asil ve necip hislerle teşekkür ederim. Efendim.’

Heykel, 4.75 metre yüksekliğindedir. Atatürk heykelleri ortasındaki en devingen ve tezli heykellerden biri olarak bilinir. Mustafa Kemal, heykelde mareşal üniformasıyla şaha kalkmış bir at üzerinde yer alıyor ve savaş komuta eder hâlde betimleniyor. 

Taş blok düsturun yüksekliği 4.10 metredir ve anıtın tamamının yüksekliği ise 8.85 metredir.

Anıtın sembolik değeri ile ilgili periyodun valisi Mehmet Salim Beyefendi şu kelamları söylemiştir:

‘Bu eser Türkün azmini, damarlarındaki asil kanda mevcut kuvveti, cevheri tabir eden büyük halaskârımızın timsalidir. Kalplerde yaşayan muhabbetin bu mücessem timsalidir.’

İbrahim Alaeddin Gövsa’da bir seyahat yazısında şu satırları yazmıştır:

‘Bizim için Karadeniz’de Samsun’un ehemmiyeti Akdeniz’deki İzmir’in pahası derecesindedir denebilir. İstiklâl tarihi Samsun’da başladı, İzmir’de tamam oldu. Türk inkılâbının güneşi olan o altın baş Samsun’da Türkeli’ne ve İzmir’de de cihana doğdu. Samsun’da çekilen kılıç kınına İzmir’de girmiştir… Samsun’da birinci görülecek en önemli eser, Gazi’nin oraya ayak bastığı büyük günü hatırlatan abidedir. Bu abide Karadeniz’in en hırçın fırtınalarından ilham almış üzere Gazi’nin Ulusal Uğraş başındaki kükreyişini muvaffakiyetle tabir eder. Onun içinde bulunduğu park da Avrupa kentlerindeki genel bahçelerden farksızdır.’

3 Şubat 2022 tarihinde iki kişi anıtın bulunduğu Atatürk Parkı’na araçla girmiştir. Atın art bacaklarına bağladıkları halatı araçla çekerek anıtı yıkmaya çalışmıştır. Hareketlerini gerçekleştirme nedeni olarak ‘Mustafa Kemal’i sevmemeleri ve heykellerine tahammül edemedikleri’ mazeretini göstermişlerdir.

Saldırganlar, Atatürk anısına hakaret cürmüyle cezaevine gönderilmiştir. Hücum, Türkiye genelinde reaksiyonla karşılanmış; Samsun’da ise dört gün boyunca anıtın etrafında hürmet nöbeti tutulmuştur.