Türkşeker’in hafta başında yüzde 25 artırım ile piyasadaki şeker arzını artırmasına karşın marketlerdeki şeker düşüncesinin sürdüğü, ayçiçek yağı satışlarının da kimi marketlerde adetle sonlandırıldığı söz ediliyor. BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, iklim değişikliği sebebiyle azalan randıman, döviz kuruna bağlı olarak artan ziraî girdi maliyetleri ve güç fiyatları düşünüldüğünde, temel besin fiyatlarındaki artışın süreceğini söz ediyor.
Kamuya ilişkin Türkiye Şeker Fabrikaları, girdi maliyetlerinin her geçen gün arttığını belirterek şekere yüzde 25 artırım yaptı. Kristal şekerin KDV dahil kilogram fiyatı 5 lira 30 kuruş olurken, 50 kilogramlık çuval fiyatı 212 liradan 265 liraya yükseldi.
Son günlerde marketlerde şeker ve yağ bulmakta zorlandığına ait toplumsal medyada paylaşım yapanların sayısı ise giderek artıyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Türkiye Bakkallar ve Bayiler Federasyonu Lideri ve Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu (TESK) Genel Lideri Bendevi Palandöken ise marketlerde yaşanan şeker ve yağ badiresinin tahlili için, eserlerin fabrikadan tüketiciye direkt bakkallar aracılığıyla dağıtılmasını talep ediyor:
“Zam söylentileri, kuraklık üzere birçok sebep sunularak üç beyazdan biri ve konutlarımızın olmazsa olmazı şekerin vatandaşa yok denilerek satışının olmaması durumu kabul edilemez.
“Piyasada şeker bulunmaması sorununu, mahallenin bakkalı çözer. Şeker raflarının boş olmasına tahlil olarak, vakit kaybedilmeden bakkallarımız devreye sokulmalı.”
Sorunun kaynağı ne?
Bu sorun, özel fabrikaların maliyetlerindeki artışı münasebet göstererek şekere yüzde 40 artırım yapmasına karşın, Türk Şeker’in artırım yapmayıp şeker arzını kısmasıyla başlamıştı.
Marketler de fabrikalardan kâfi ölçüde şeker alamadıkları için, raflarda süreksiz bir müddet şeker bulunamadığını ve tüketiciye sonlu ölçüde şeker satabildiklerini söylemişti.
Özel kesim ve kooperatif şeker fabrikaları, Türkiye Şeker Fabrikaları’nın fiyat siyasetinden kaynaklı bir sorun yaşandığını savunmuştu.
Türk Şeker ise 15 Kasım’da şekerde arz sorununun olmadığını, piyasada birtakım firmaların fiyatları yükseltmelerinden ve özel dal şeker fabrikalarının artırım yapmaları nedeniyle şekerde sorun yaşandığını açıklamıştı:
“2021-2022 yılı üretim devrinde Türkşeker yaklaşık 400 bin ton şeker üretmiş olup, bu ölçü kooperatif ve özel kesim fabrikalarının üretimiyle birlikte toplamda 1 milyon 150 bin ton civarındadır.”
“Çeşitli basın organlarında şekerde arz sorunu olduğuna dair argümanlar yanlışsız değildir. Rastgele bir arz sorunu bulunmamaktadır. Piyasada birtakım firmaların fiyatları yükselterek eser satmalarından ötürü bu türlü bir ortam oluşmuştur.”
Sözcü Gazetesi’nde Perşembe günü yayınlanan bir haberde, yağ ve şeker satışına kota koyulan marketlerdeki yetkililerin, “fiyatlar nedeniyle insanların stok yapma yoluna gittiğini ve daha fazla müşteriye eseri ulaştırabilmek için satış kotası koyduklarını” belirttiği aktarılmıştı.
Getty Images‘İklim değişikliğinin yıkıcı sonuçları’
BBC Türkçe’ye konuşan Türkiye Besin ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu (TGDF) Genel Sekreteri İlknur Menlik, temel besin eserlerinde yaşanan fiyat artışının “sürpriz olmadığını” pahalandırıyor:
“Temel besin eserlerinde fiyat artışları kıymetli ölçüde döviz ve hammadde girdilerindeki fiyat artışına bağlı olarak yaşanıyor. Hepsinin ötesinde, çok uzun vakittir konuştuğumuz ve artık daha önemli konuşulması gereken bir öbür sorun ise iklim değişikliği.
“İklim değişikliğine bağlı olarak öngörülemeyen her türlü hava şartı, rekoltede düşüşlere sebep oluyor ve birincil üretimin çıktılarını olumsuz etkiliyor. İklim değişikliğinin yıkıcı sonuçlarına bakarsak, bundan sonra dünya hiçbir vakit bizim için olağan dönmeyecek.”
Pandemiyle birlikte artan lojistik ve güç maliyetleri de eklendiğinde besin fiyatlarının giderek arttığını belirten Menlik’e nazaran, besin fiyatları açısından en büyük riski iklim değişikliği oluşturuyor.
2017 yılında TGDF olarak ziraî sürdürülebilirlik ve iklim değişikliği ekseninde Türkiye’nin 2100 yılına kadarki projeksiyonunu çıkardıklarını söyleyen Menlik, üretimde iklim değişikliğine karşı önemli adımlar atılması gerektiğini savunuyor:
“O vakitten beri bu günleri öngörüyoruz. İklim değişikliği ekseninde her geçen gün tarım ve besin eserlerinde sorunlar artacak. Münasebetiyle bugün içinde bulunduğumuz hiçbir şey aslında sürpriz değil. Bundan sonra da önümüzde çok daha hoş günler yok.”
dha Arşiv ‘Marketlerde stok yapıldığı için fiyatların arttığını zannetmiyorum’
Menlik, marketlerde stok yapıldığı tezleriyle ilgili federasyona gelen bir bilgilendirme olmadığını, lakin bu savların yetkili mercilerce incelendiğini belirtiyor:
“Otoriteler aslında bu münasebetlerle bir inceleme ve çalışma başlattı. Lakin ben zannetmiyorum, zira bu ülkede üreticisiyle, satıcısıyla ve sanayicisiyle gerçekten çok güç bir devir geçirdik. Hem pandemi şartları hem de iklim değişikliği sebebiyle herkesin şartlarının ağırlaştığı bir ortamda, tek taraflı bir hatalı bulup onun üzerinden bir şeyleri konuşmak bizi tahlilden uzaklaştırabilir.
BBC10 şeker fabrikası özelleştirildi
Türkşeker bünyesindeki 25 şeker fabrikasının 10’u 2018 yılında özelleştirildi; geri kalan 15 şeker fabrikası ise Varlık Fonu’na devredildi.
Özelleştirmeler sonrası Varlık Fonu bünyesine geçen Türkşeker, geçen hafta Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlandı. Yeni idare heyeti oluşturulduktan sonra, şeker fiyatları tekrar belirlendi ve yüzde 25 artırım yapıldı.
Şu an yaşanan şeker krizinin bir sebebi de şeker fabrikalarının bir kısmının özelleştirilmesiyle birlikte, piyasada şeker fiyatlandırması açısından ikili bir yapı oluşması olarak gösteriliyor.
Bütün talebin, özel fabrikalara nazaran daha ucuza şeker satan Türkşeker fabrikalarına ağırlaşmasıyla Türkşeker’in bu talebi karşılayamadığı ve rafların bu sebeple boş kaldığı bedellendiriliyor.
- AKP Çorum Milletvekili Uslu: Bürokratlar yanlış yönlendiriyor, şeker fabrikaları özelleştirilmemeli
Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi sürecinde periyodun AKP Çorum Milletvekili Salim Uslu BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamasında, “Bürokratlar hükümeti yanlış yönlendiriyor, şeker fabrikaları özelleştirilmemeli” demişti:
“Şeker fabrikalarının özelleştirilmesinde ziyan eden fabrikalar yerine kar eden fabrikaların özelleştirilmesini asla hakikat bulmuyorum. Ve bu fabrikalar ziyan etmiyordu.
“Sadece şeker fabrikalarının değil, besin bölümünün özelleştirilmesini gerçek bulmuyorum. Buralar illa özelleştirilecekse, işletmeleri özelleştirilebilir ve devletin malı olmaya devam eder. Alacak bireyler de paralarını, işletme sermayesine koyarlar. Ya da kooperatifler kurarsınız, üreticiler ve çalışanlar buranın ortak sahibi olurlar.”
- Çorumlu şeker çalışanları: Fabrikanın her modülünde emeğimiz var, kalbimiz çok kırık
‘Ayçiçekte ithalata, yani dövize bağımlıyız‘
Marketlerde arz kahır ve adetli satış uygulaması yalnızca şekerde değil, bitkisel yağ eserlerinde de karşımıza çıkıyor.
Edirne’de üreticilik yapan Ziraat Mühendisi Cengiz Yorulmaz, ayçiçek yağı fiyatlarında artışın devam edeceğini söyleyerek, “Bu kış çok güç geçecek” diyor.
Çiftçinin girdi maliyetlerinin yükselmesiyle birlikte marketlerdeki ayçiçek yağı fiyatlarının da artacağını belirten Yorulmaz, şu örnekle anlatıyor:
“Geçen sene kilosunu 1 lira 80 kuruşa aldığım gübreyi bu yıl 10 lira 50 kuruşa alıyorum. Yani gübrenin fiyatı bir yıl içerisinde 10 kat arttı. Akaryakıt ve doğalgaz çok değerlendi.
“Gelecek sene marketlerde daha yüksek besin fiyatlarıyla karşılaşacağız. Zira çiftçi bu yıl tarlasına gereğince gübre atamayacak, tarlalardaki randıman düşecek.”
dha Türkiye’deki ayçiçeği üretiminin yaklaşık yüzde 30’u Edirne’de yapılıyor Yorulmaz’a nazaran, ayçiçek yağı fiyatlarını artıran bir öteki etken ise döviz kuru.
Türkiye’nin ayçiçek yağında toplam tüketiminin yüzde 50’sini üretebildiğini söyleyen Yorulmaz, ayçiçek yağında ithalata bağımlı olunduğunu anlatıyor:
“Türkiye, tükettiği ayçiçeğin yarısını ithal ediyor. Bu yıl çok derece kuraklık yaşandığı için randıman düştü ve ithalat muhtaçlığı arttı. Doların yükselmesiyle ve Rusya ve Ukrayna’nın gümrük vergilerini artırmasıyla birlikte fiyatlar çok yükseldi. Yani marketler ne kadar stok yaparsa yapsın, dövizin hali ortada.”
Palandöken: ‘Stokçuluk yapmanın kimseye bir yararı olmayacaktır‘
BBC Türkçe’ye konuşan TESK Genel Lideri Bendevi Palandöken, mevcut krizin aşılması için şeker ve yağın direkt üreticiden halka bakkallar aracılığıyla ulaştırılması gerektiğini söylüyor.
Şeker ve yağ üzere temel besinlerde rekabetçi piyasanın oluşması gerektiğini söyleyen Palandöken’e nazaran mahalle bakkalı ve marketler, zincir marketlere karşı dengeleyici bir öge olabilir.
Kamuya ilişkin şeker fabrikaları ve yağ kooperatiflerinden direkt bakkallara sabit bir fiyatlandırma ile yapılacak satışın vatandaşı rahatlatacağını savunan Palandöken’e nazaran, “her fiyat artışında dövizi münasebet göstermek” gerçek değil:
“Fabrikalardan direkt vatandaşa arz için bakkallarımız aracı olmaya hazır. Bakkallarda stok yapmak mümkün değil ve ayrıyeten rekabet vardır. İki bakkal birbirine rakiptir ve fiyatını düşürür. Zincir marketlerde ise İstanbul’da düğmeye basıp Hakkari’deki fiyatı belirlersin.
“Üretimde bir sorun olmamasına karşın rafların boş kalması, stokçuluk yapmanın kimseye bir yararı olmayacaktır. Bakkallarımız aracılığıyla bu durum süratli bir halde çözülebilir. Zincir marketlerle rekabet edecek ögelerin gelişmesi gerekiyor.
“Her şeyin fiyat artışı dolara endeksleniyor. Çiftçi haklı, onun girdi fiyatları dolara bağlı olarak direkt artıyor. Ancak mamul hale gelmiş bir temel besin eserinde, senin dolarla senin ne işin var? Herkes birbirine bakıp artırım yapıyor. Stokçuluk yapmanın kimseye bir yararı olmayacaktır.”