2021 yılının son çeyreğinden bu yana enflasyonun süratle yükseldiği Türkiye’de, artık de şeker fiyatlarındaki fahiş artışlar gündemde. Kamuya ilişkin Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ’nin (Türkşeker) yıl başında 5 lira 30 kuruştan sattığı 1 kilogram toz şekerin fiyatı marketlerde 8 lira 70 kuruşa kadar çıktı.
Özel fabrikaların sattığı şekerin kilogramı markette 10 lirayı geçerken, besin toptancılarının şeker alım fiyatlarında da önemli bir sıçrama oldu. Türkşeker, 50 kilogramlık bir çuval şekeri 298 liradan satarken, kooperatif ve özel şeker fabrikalarında şekerin çuvalı 700 ile 800 liraya kadar çıktı.
Raftaki fiyatlara yansıyacak
Piyasadaki fiyat artışlarının “spekülatif” olduğu, Türkşeker’in iki farklı zincir markete toptan 50 kilogramlık şeker sattığı ve toptancılara kâfi şeker vermediği belirtiliyor.
DW Türkçe’ye konuşan CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, “Hafta sonu itibariyle özel kesim fabrikalarından toptancılara giden 50 kiloluk şeker fiyatlarında 640 lirayla 800 lira ortasında besbelli bir değişim oluştu. Bu, önümüzdeki günlerde şekerin raftaki fiyatına yansıyacak” diyor.
Şeker fiyatlarındaki yükselişin, şekerin hammadde olarak kullanıldığı besin eserlerinin fiyatlarını da artırması bekleniyor. Gürer’e nazaran şekerden mamul bütün eserlerin fiyatları değişeceği için tüketici sadece şekerde değil, şekerden mamul eserlerin tümünde de önemli manada bir artırım sağanağı ile karşılaşacak.
Şeker ithalatı gündeme gelebilir
Şeker fiyatlarındaki artış karşısında ise tahlilin ithalatta arandığı konuşuluyor. Piyasada Ticaret Bakanlığı’nın acil ithalat yetkisi alarak şeker ithalatını gündeme aldığı tezleri var. Buna nazaran kararda yurtdışında şeker fiyatlarının daha düşük olması tesirli.
Pekala Türkiye’de şeker fiyatları neden artıyor?
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bilgilerine nazaran Türkiye’de şekerin ortalama kilogram fiyatı 2021 yılı başında 5 lira 41 kuruştu. Fiyatlara şubat ayına kadar yaklaşık yüzde 52 artırım geldi. Türkiye genelinde 2017-2018’de yaklaşık 4,3 liradan satılan şekerin fiyatı son beş yılda ise yüzde 100’e yakın artış gösterdi.
Türkiye’de şeker arzının kâfi olduğunu söyleyen Ziraat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Murat Kapıkıran’a nazaran bu durum, özelleştirmeler sonrası fiyatta ikili bir yapı oluşmasından kaynaklanıyor. DW Türkçe’ye konuşan Kapıkıran, “Türkşeker, şekeri ekseriyetle tüccarlara ve endüstriye satıyor ve bu satıştaki 50 kilogramlık çuval fiyatları 270 lira iken toptancılar bunu 700 liradan satabiliyorlar. Piyasada büyük bir kontrolsüzlük var” diye konuşuyor.
Piyasanın hakimiyeti özel bölümde
Türkşeker’e ilişkin 25 fabrikadan 10’u 2018 yılında yapılan özelleştirme ihaleleri ile özel dala devredilmişti. Türkiye’de toplam 33 şeker fabrikası pancar işleyerek şeker üretirken, bu fabrikaların 15’i kamuya, 12’si özel dala, 6’sı ise kooperatiflere ilişkin.
Murat Kapıkıran, Türkşeker’in özelleştirmelerden evvel Türkiye’nin şeker gereksiniminin yüzde 65’inden fazlasını karşıladığına, şimdilerde ise bu oranın yüzde 35’e düştüğüne dikkat çekiyor.
Özel dalın piyasayı belirleme oranındaki artışa dikkat çeken Kapıkıran, “Biliyorsunuz Türkiye’de Cargill nişasta bazlı şeker üretiyor. Pancar kökenli şekerlerin yüzde 65’ini de özel kesimin ürettiğini söyleyebiliriz. Bu oranda bir özel kesim de istediği fiyat uygulamasını yapabilir. Zira kamusal sorumluluktan çok şirket kârlılığını temel alan bir idare anlayışı var. Hasebiyle bu çeşit stratejik eserlerde kesinlikle kamu varlığını artırmak gerekiyor” diyor.
Şekerde özel bölümün fiyatlar, stoklar ve pazardaki manipülasyonları manasında denetim ve kontrol altında tutulması gerektiğini söyleyen Kapıkıran, aksi takdirde en son tüketicinin şekere erişimde çok önemli sorunlar yaşayacağı görüşünde. Kapıkıran, kamunun aktifliği artırılmadan market baskınları üzere ceza uygulamalarının da tesirli olmayacağını düşünüyor.
Pancarda avans fiyat yükseltildi
Kontratlı tarım yapılan şeker pancarı için taban fiyat 2021 yılında 420 TL/ton olarak uygulandı. Türkşeker, 16 Mart’ta 2022-2023 üretim dönemi için şeker pancarı avans fiyatını ton başına 1100 TL’ye çıkardığını açıkladı.
CHP’li Gürer, özel fabrikaların, geçen yıl şeker pancarının tonunu 420 TL’den alıp ürettikleri şekeri yeni dönem fiyatına nazaran satmak isteği ve Türkşeker’i baskı altına aldığı görüşünde.
Özel fabrikaların şekerde fiyatları artış tarafında yönlendirmesi ve stokçuluk konusunda gerekli incelemelerin yapılması için hükümete davet yapan Gürer, “Oysa bu fabrikalar satılmasaydı, kamuda olsaydı, bugün ortaya çıkan bu sonuç yaşanmayacak, eser üreticiden tüketiciye daha uygun fiyattan gidecekti” görüşünü paylaşıyor.
“Zamlar devam eder”
Kapıkıran’a nazaran de temel bir gereksinim hususu olan şeker üretiminde kamunun kontrolü ve aktifliği artırılmazsa artırımlar devam edecek.
Kapıkıran, “Elbette artırımlar tahlile ulaşmadıkça devam edecektir. Hem özel dalın piyasa hakimiyeti nedeniyle, hem de girdi maliyetlerinin ve hasebiyle üretici fiyatlarının artması hem de aracıların artması münasebetiyle sürecek” diyor.
Pancar üretimi azalıyor
Ziraat Mühendisleri Odası’na nazaran yanlış tarım siyasetleri nedeniyle Türkiye’de şeker fiyatları artarken üretim de azalıyor. Artan fiyatların başka nedenleri olarak yüksek girdi maliyetleri ve kotalı üretim gösteriliyor.
Pancar ekim alanları 2002 yılında 3,7 milyon dekar iken 2021’de 3,3 milyon dekara geriledi. 2002-2003 yılında 3 bin 982 ton olan şeker ithalatı, 2019-2020 periyodunda 70 kattan fazla artarak 283 bin 662 tona çıktı. Artan girdi fiyatları nedeniyle kontratlı şeker pancarı üreticisi sayısı 93 bine kadar düştü. TÜİK datalarına göre 2020 yılında 21 milyon ton üretim ise kuraklığın da tesiriyle 2021 yılında yüzde 15,3 azalarak 19,5 milyon tona geriledi.
2001 yılında çıkarılan Şeker Yasası ile şeker üreticilerine getirilen kota uygulaması nedeniyle ise üretici istediği vakit istediği ölçüde üretim yapamıyor.
Şeker pancarı üretiminde kotaların kaldırılması gerektiğini vurgulayan Murat Kapıkıran, çiftçinin gübre, mazot üzere girdi maliyetlerinin kesinlikle düşürülmesi ve hatta bu günlerde çok stratejik değere sahip olan şekerin girdilerinin kamu tarafından sübvansiyon kapsamında şeker pancarı üreticilerine verilmesi gerektiği görüşünde.
Pelin Ünker
© Deutsche Welle Türkçe
